协同书(拉丁文)第七部分 協同式

《协同书》(拉丁文)目录
1.《信经》 Tria Symbola Catholica seu Oecumenica
2.《奥斯堡信条》 CONFESSIO FIDEI
3.《奥斯堡信条》的辩护论 APOLOGIA Confessionis Augustanae
4.1《施马加登信条》ARTICULI SMALCALDICI
4.2《论教皇权和首位》DE POTESTATE ET PRIMATU PAPAE
5.《小问答》Catechismus Minor
6.《大问答》CATECHISMUS MAIOR
7.《协同式》FORMULA CONCORDIAE

FORMULA CONCORDIAE

[PARS PRIMA.]
EPITOME ARTICULORUM
de quibus
Controversiae Ortae Sunt
inter theologus Augustanae Confessionis, qui in repetitione sequenti secundum Verbi Dei praescriptum pie declarati sunt et conciliati.

DE COMPENDIARIA REGULA ATQUE NORMA,
ad quam omnia dogmata exigenda, et quae inciderunt certamina, pie declaranda et componenda sunt.
1] I. Credimus, confitemur et docemus unicam regulam et normam, secundum quam omnia dogmata omnesque doctores aestimari et iudicari oporteat, nullam omnino aliam esse quam prophetica et apostolica scripta cum Veteris tum Novi Testamenti, sicut scriptum est Ps. 119, 105: Lucerna pedibus meis Verbum tuum et lumen semitis meis. Et divus Paulus inquit Gal. 1, 8: Etiamsi angelus de coelo aliud praedicet evangelium, anathema sit.
2] Reliqua vero sive patrum sive neotericorum scripta, quocunque veniant nomine, sacris litteris nequaquam sunt aequiparanda, sed universa illis ita subiicienda sunt, ut alia ratione non recipiantur nisi testium loco, qui doceant, quod etiam post apostolorum tempora et in quibus partibus orbis doctrina illa prophetarum et apostolorum sincerior conservata sit.
3] II. Et quia statim post apostolorum tempora, imo etiam cum adhuc superstites essent, falsi doctores et haeretici exorti sunt, contra quos in primitiva ecclesia symbola sunt composita, id est, breves et categoricae confessiones, quae unanimem catholicae Christianae fidei consensum et confessionem orthodoxorum et verae ecclesiae complectebantur (ut sunt Symbolum Apostolicum, Nicaenum et Athanasianum): profitemur publice nos illa amplecti et reiicimus omnes haereses omniaque dogmata, quae contra illorum sententiam unquam in ecclesiam Dei sunt invecta.
4] III. Quod vero ad schismata in negotiis fidei attinet, quae in nostra tempora inciderunt, iudicamus unanimem consensum et declarationem Christianae nostrae fidei et confessionis, imprimis contra papatum et huius falsos ac idololatricos cultus et superstitiones et alias sectas, esse nostri temporis Symbolum, Augustanam illam primam et non mutatam Confessionem, quae Imperatori Carolo V. Augustae anno 30 in magnis Imperii Comitiis exhibita est, similiter et Apologiam et Articulos Smalcaldicos anno 37 conscriptos et praecipuorum theologorum illius temporis subscriptione comprobatos.
5] Et quia haec religionis causa etiam ad laicos, quos vocant, spectat eorumque perpetua salus agitur, profitemur publice nos etiam amplecti Minorem et Maiorem D. Lutheri Catechismos, ut ii tomis Lutheri sunt inserti, quod eos quasi laicorum biblia esse censeamus, in quibus omnia illa breviter comprehenduntur, quae in Sacra Scriptura fusius tractantur et quorum cognitio homini Christiano ad aeternam salutem est necessaria.
6] Ad has rationes paulo ante monstratas omnis doctrina in religionis negotio conformanda est, et, si quid iis contrarium esse deprehenditur, id reiiciendum atque damnandum est, quippe quod cum unanimi fidei nostrae declaratione pugnet.
7] Hoc modo luculentum discrimen inter sacras Veteris et Novi Testamenti litteras et omnia aliorum scripta retinetur, et sola Sacra Scriptura iudex, norma et regula agnoscitur, ad quam ceu ad Lydium lapidem omnia dogmata exigenda sunt et iudicanda, an pia an impia, an vera an vero falsa sint.
8] Cetera autem Symbola et alia scripta, quorum paulo ante mentionem fecimus, non obtinent auctoritatem iudicis; haec enim dignitas solis sacris litteris debetur; sed duntaxat pro religione nostra testimonium dicunt eamque explicant ac ostendunt, quomodo singulis temporibus sacrae litterae in articulis controversis in ecclesia Dei a doctoribus, qui tum vixerunt, intellectae et explicatae fuerint, et quibus rationibus dogmata cum Sacra Scriptura pugnantia reiecta et condemnata sint.
———————————

I. DE PECCATO ORIGINIS.
—————
STATUS CONTROVERSIAE.
1] An peccatum originale sit proprie et absque omni discrimine ipsa hominis corrupti natura, substantia et essentia aut certe principalis et praestantissima pars ipsius substantiae, utpote ipsa rationalis anima in summo suo gradu et in summis ipsius viribus considerata, an vero inter hominis substantiam, naturam, essentiam, corpus et animam, etiam post lapsum humani generis, et inter originale peccatum aliquod sit discrimen, ita ut aliud sit ipsa natura et aliud ipsum peccatum originis, quod in natura corrupta haeret et naturam etiam depravat.
AFFIRMATIVA.
Sincera doctrina, fides et confessio, cum superiore norma et compendiosa declaratione consentiens.
2] I. Credimus, docemus et confitemur, quod sit aliquod discrimen inter ipsam hominis naturam, non tantum quemadmodum initio a Deo purus et sanctus et absque peccato homo conditus est, verum etiam qualem iam post lapsum naturam illam habemus; discrimen, inquam, inter ipsam naturam, quae etiam post lapsum est permanetque Dei creatura, et inter peccatum originis, et quod tanta sit illa naturae et peccati originalis differentia, quanta est inter opus Dei et inter opus diaboli.
3] II. Credimus, docemus et confitemur, quod summo studio hoc discrimen sit conservandum, propterea quod illud dogma, nullum videlicet inter naturam hominis corrupti et inter peccatum originis esse discrimen, cum praecipuis fidei nostrae articulis (de creatione, de redemptione, de sanctificatione et resurrectione carnis nostrae) pugnet neque salvis hisce articulis stare possit.
4] Deus enim non modo Adami et Evae corpus et animam ante lapsum, verum etiam corpora et animas nostras post lapsum creavit, etsi haec iam sunt corrupta. Et sane hodie Dominus animas et corpora nostra creaturas et opus suum esse agnoscit, sicut scriptum est Iob. 10, 8: Manus tuae fecerunt me et plasmaverunt me totum in circuitu. Deut. 32, 18. Esa. 45, 9; 54, 5; 64, 8. Act. 17, 28. Ps. 100, 3; 139, 14. Eccl. 12, 1.
5] Et Filius Dei unione personali illam humanam naturam, sed sine peccato, assumpsit, et non alienam, sed nostram carnem sibi adiugens arctissime copulavit eiusque assureptae carnis ratione vere frater noster factus est, ut Scriptura testatur Hebr. 2, 14: Posteaquam pueri commercium habent cum carne et sanguine, et ipse similiter particeps factus est eorundem. Item v. 16: Non angelos assumit, sed semen Abrahae assumit, unde et debuit per omnia fratribus assimilari, excepto peccato. 6] Eandem humanam nostram naturam (opus videlicet suum) Christus redemit, eandem (quae ipsius opus est) sanctificat, eandem a mortuis resuscitat et ingenti gloria (opus videlicet suum) ornat. Peccatum autem originale non creavit, non assumpsit, non redemit, non sanctificat, non resuscitabit in electis, neque unquam gloria coelesti ornabit aut salvabit, sed in beata illa resurrectione plane abolitum erit.
7] Ex his, quae a nobis allata sunt, discrimen inter corruptam naturam et inter corruptionem, quae naturae infixa est, per quam natura est corrupta, facile agnosci potest.
8] III. Vicissim autem credimus, docemus atque confitemur, peccatum originis non esse levem, sed tam profundam humanae naturae corruptionem, quae nihil sanum, nihil incorruptum in corpore et anima hominis, atque adeo in interioribus et exterioribus viribus eius reliquit. Sicut ecclesia canit: Lapsus Adae vi pessima humana tota massa, natura et ipsa essentia corrupta, luce cassa etc. Hoc 9] quantum sit malum, verbis revera est inexplicabile, neque humanae rationis acumine indagari, sed duntaxat per Verbum Dei revelatum agnosci potest. 10] Et sane affirmamus, quod hanc naturae corruptionem ab ipsa natura nemo nisi solus Deus separare queat, id quod per mortem in beata illa resurrectione plene fiet. Ibi enim ea ipsa natura nostra, quam nunc circumferimus, absque peccato originis et ab eodem omnino separata et remota, resurget et aeterna felicitate fruetur. Sic enim scriptum est Iob. 19, 26. 27: Pelle mea circumdabor et in carne mea videbo Deum, quem ego visurus sum mihi, et oculi mei eum conspecturi sunt.
NEGATIVA.
Reiectio falsorum dogmatum, quae commemoratae sanae doctrinae repugnant.
11] I. Reiicimus ergo et damnamus dogma illud, quo asseritur, peccatum originale tantummodo reatum et debitum esse ex alieno delicto, absque ulla naturae nostrae corruptione, in nos derivatum.
12] II. Item, concupiscentias pravas non esse peccatum, sed concreatus naturae conditiones et proprietates quasdam essentiales, aut defectus illos et malum ingens a nobis paulo ante commemoratum non esse peccatum, propter quod homo Christo non insertus sit filius irae.
13] III. Reiicimus etiam Pelagianam haeresin, qua asseritur hominis naturam post lapsum incorruptam esse, et quidem in spiritualibus rebus totam bonam et puram in viribus suis naturalibus mansisse.
14] IV. Item, peccatum originis externum, levem et nullius prope momenti esse naevum, aut aspersam quandam maculam, sub qua nihilominus natura bonas suas vires etiam in rebus spiritualibus retinuerit.
15] V. Item, peccatum originale tantum esse externum impedimentum bonarum spiritualium virium et non esse despoliationem et defectum earundem, sicuti, cum magnes allii succo illinitur, via eius naturalis attrahendi ferrum non tollitur, sed tantum impeditur; aut sicut macula de facie aut color de pariete abstergi facile potest.
16] VI. Item, hominis naturam et essentiam non prorsus esse corruptam, sed aliquid boni adhuc in homine reliquum, etiam in rebus spiritualibus, videlicet bonitatem, capacitatem, aptitudinem, facultatem, industriam aut vires, quibus in rebus spiritualibus inchoare aliquid boni, operari aut cooperari valeat.
17] VII. Contra autem reiicimus etiam falsum dogma Manichaeorum, cum docetur, peccatum originis tamquam quiddam essentiale atque substantiale a Satana in naturam esse infusum et eum eadem permixtum. quemadmodum venenum et vinum miscentur.
18] VIII. Item, non ipsum animalem hominem, sed aliquid aliud et peregrinum quiddam, quod sit in homine, peccare ideoque non ipsam naturam, sed tantummodo peccatum originale in natura existens accusari.
19] IX. Reiicimus etiam atque damnamus ut Manichaeum errorem, quando docetur, originale peccatum proprie, et quidem nullo posito discrimine, esse ipsam hominis corrupti substantiam, naturam et essentiam, ita ut inter naturam corruptam post lapsum, per se ipsam consideratam, et inter peccatum originis nulla prorsus sit differentia, neque ulla distinctio cogitari, aut saltem peccatum illud a natura cogitatione discerni possit.
20] X. D. Lutherus quidem originis illud malum peccatum naturae, personale, essentiale vocat, sed non eam ob causam, quasi natura, persona aut essentia hominis, absque omni discrimine, sit ipsum peccatum originis, sed ideo ad hunc modum loquitur, ut huiusmodi phrasibus discrimen inter peccatum originale, quod humanae naturae infixum est, et inter alia peccata, quae actualia vocantur, melius intelligi possit.
21] XI. Peccatum enim originis non est quoddam delictum, quod actu perpetratur, sed intime inhaeret infixum ipsi naturae, substantiae et essentiae hominis. Et quidem, si maxime nulla unquam prava cogitatio in corde hominis corrupti exoriretur, si nullum verbum otiosum proferretur, si nullum malum opus aut facinus designaretur, tamen natura nihilominus corrupta est per originale peccatum, quod nobis ratione corrupti seminis agnatum est, quod ipsum etiam scaturigo est omnium aliorum actualium peccatorum, ut sunt pravae cogitationes, prava colloquia, prave et scelerate facta. Sic enim scriptum legimus Matth. 15, 19: Ex corde oriuntur cogitationes malae; et alibi, Gen. 6, 5; 8, 21: Omne figmentum cordis tantummodo malum est a pueritia.
22] XII. Est etiam diligenter observanda varia significatio vocabuli naturae, cuius aequivocatione Manichaei abutentes errorem suum occultant, multosque simplices homines in errorem inducunt. Quandoque enim natura ipsam hominis substantiam significat, ut cum dicimus: Deus humanam naturam creavit. Interdum vero per vocabulum naturae intelligitur ingenium, conditio, defectus aut vitium alicuius rei, in ipsa natura insitum et inhaerens, ut cum dicimus: Serpentis natura est icere; hominis natura est peccare et peccatum. Et in hac posteriore significatione vocabulum naturae non ipsam hominis substantiam, sed aliquid, quod in natura aut substantia fixum inhaeret, denotat.
23] XIII. Quod vero ad Latina vocabula substantiae et accidentis attinet, cum ea non sint Scripturae Sacrae vocabula, praeterea etiam a plebe non intelligantur, abstinendum est ab illis in publicis sacris concionibus, ubi indocta plebs docetur, et hac in re simplicium et rudiorum merito habenda est ratio.
24] In scholis autem et apud homines doctos (quibus horum vocabulorum significatio nota est, et qui iisdem recte atque citra abusum uti possunt, proprie discernentes essentiam alicuius rei ab eo, quod aliunde ei accidit et per accidens inhaeret), in disputatione de peccato originis retinenda sunt.
25] Nam hisce vocabulis discrimen inter opus Dei et inter opus diaboli quam maxime perspicue explicari potest. Diabolus enim substantiam nullam creare, sed tantummodo per accidens, permittente Domino, substantiam a Deo creatam depravare potest.
———————————

II. DE LIBERO ARBITRIO.
—————
STATUS CONTROVERSIAE.
1] Cum hominis voluntas quadruplicem habeat considerationem, primo ante lapsum, secundo post lapsum, tertio post regenerationem, quarto post resurrectionem carnis, nunc quaestio praecipua est tantum de voluntate et viribus hominis in secundo statu, quasnam vires post lapsum primorum parentum nostrorum ante regenerationem ex se ipso habeat in rebus spiritualibus: an propriis viribus, antequam per Spiritum Dei fuerit regeneratus, possit sese ad gratiam Dei applicare et praeparare, et num gratiam divinam (quae illi per Spiritum Sanctum in Verbo et sacramentis divinitus institutis offertur) accipere et apprehendere possit necne.
AFFIRMATIVA.
Sincera doctrina de hoc articulo, cum immota regula Verbi divini congruens.
2] I. De hoc negotio haec est fides, doctrina et confessio nostra, quod videlicet hominis intellectus et ratio in rebus spiritualibus prorsus sint caeca, nihilque propriis viribus intelligere possint, sicut scriptum est 1 Cor. 2, 14: Animalis homo non percipit ea, quae sunt Spiritus; stultitia illi est et non potest intelligere, quia de spiritualibus examinatur.
3] II. Credimus, docemus et confitemur etiam, voluntatem hominis nondum renatam non tantum a Deo esse aversam, verum etiam inimicam Deo factam, ita ut tantummodo ea velit et cupiat iisque delectetur, quae mala sunt et voluntati divinae repugnant. Scriptum est enim Gen. 8, 21: Sensus et cogitatio humani cordis in malum prona sunt ab adolescentia sua. Item, Rom. 8, 7: Affectus carnis inimicitia est adversus Deum, neque enim legi subiicitur, ac ne potest id quidem. Itaque credimus, quantum abest, ut corpus mortuum se ipsum vivificare atque sibi ipsi corporalem vitam restituere possit, tantum abesse, ut homo, qui ratione peccati spiritualiter mortuus est, se ipsum in vitam spiritualem revocandi ullam facultatem habeat, sicut scriptum est Eph. 2, 5: Cum essemus mortui in peccatis, convivificavit nos cum Christo etc. 2 Cor. 3, 5: Itaque etiam ex nobismet ipsis, tamquam ex nobis, non sumus idonei, ut aliquid boni cogitemus; quod vero idonei sumus, id ipsum a Deo est.
4] III. Conversionem autem hominis operatur Spiritus Sanctus non sine mediis, sed ad eam efficiendam uti solet praedicatione et auscultatione Verbi Dei, sicut scriptum est Rom. 1, 16: Evangelion est potentia Dei 5] ad salutem omni credenti; et Rom. 10, 17: Fides est ex auditu Verbi Dei. Et sane vult Dominus, ut ipsius Verbum audiatur, neque ad illius praedicationem aures obdurentur [obturentur], Ps. 95, 8. Huic Verbo adest praesens Spiritus Sanctus et corda hominum aperit, ut, sicut Lydia in Actis Apostolicis, 16, 14, diligenter attendant et ita convertantur sola gratia et virtute Spiritus Sancti, cuius unius 6] et solius opus est hominis conversio. Si enim Spiritus Sancti gratia absit, nostrum velle et currere, nostrum plantare, seminate et rigare prorsus frustranea sunt, Rom. 9, 16; 1 Cor. 3, 7; si videlicet ille incrementum non largiatur, sicut Christus inquit, Ioh. 15, 5: Sine me nihil potestis facere. Et hic quidem paucis verbis Christus libero arbitrio omnes vires derogat, omniaque gratiae divinae ascribit, ne quis coram Deo habeat, de quo glorietur, 1 Cor. 1, 29 [2 Cor. 12, 5]; Ier. 9, 23.
NEGATIVA.
Reiectio contrariae et falsae doctrinae.
7] Repudiamus igitur et damnamus omnes, quos iam recitabimus, errores cum Verbi divini regula non congruentes:
8] I. Primo delirum philosophorum Stoicorum dogma, quemadmodum et Manichaeorum furorem, qui docuerunt omnia, quae eveniant, necessario fieri, et aliter fieri prorsus non posse, et hominem omnia coactum facere, etiam ea, quae in rebus externis agat, eumque ad designanda mala opera et scelera (qualia sunt libidines vagae, rapinae, caedes, furta et similia) cogi.
9] II. Repudiamus etiam crassum illum Pelagianorum errorem, qui asserere non dubitarunt, quod homo propriis viribus, sine gratia Spiritus Sancti sese ad Deum convertere, evangelio credere, legi divinae ex animo parere et hac ratione peccatorum remissionem ac vitam aeternam ipse promereri valeat.
10] III. Praeter hos errores reiicimus et Semipelagianorum falsum dogma, qui docent, hominem propriis viribus inchoare posse suam conversionem, absolvere autem sine Spiritus Sancti gratia non posse.
11] IV. Item, cum docetur, licet homo non renatus, ratione liberi arbitrii, ante sui regenerationem infirmior quidem sit, quam ut conversionis suae initium facere atque propriis viribus sese ad Deum convertere et legi Dei toto corde parere valeat, tamen, si Spiritus Sanctus praedicatione Verbi initium fecerit suamque gratiam in Verbo homini obtulerit, turn hominis voluntatem propriis et naturalibus suis viribus quodammodo aliquid, licet id modiculum, infirmum et languidum admodum sit, conversionem adiuvare atque cooperari et se ipsam ad gratiam applicare, praeparare, eam apprehendere, amplecti et evangelio credere posse.
12] V. Item, hominem post regenerationem legem Dei perfecte observare atque implere posse, eamque impletionem esse nostram coram Deo iustitiam, qua vitam aeternam promereamur.
13] VI. Reiicimus etiam damnamusque Enthusiastarum errorem, qui fingunt, Deum immediate, absque Verbi Dei auditu et sine sacramentorum usu, homines ad se trahere, illuminare, iustificare et salvare. (Enthusiastae vocantur, qui neglecta praedicatione Verbi divini coelestes revelationes Spiritus exspectant.)
14] VII. Item, Deum in conversione et regeneratione hominis substantiam et essentiam veteris Adami et praecipue animam rationalem penitus abolere, novamque animae essentiam ex nihilo in illa conversione et regeneratione creare.
15] VIII. Item, cum hi sermones citra declarationem usurpantur, quod videlicet hominis voluntas ante conversionem, in ipsa conversione et post conversionem Spiritui Sancto repugnet, et quod Spiritus Sanctus iis detur, qui ex proposito et pertinaciter ipsi resistunt. Nam Deus in conversione ex nolentibus volentes facit et in volentibus habitat, ut Augustinus loqui solet.
16] Quod vero ad dicta quaedam turn patrum turn neotericorum quorundam doctorum attinet: Deus trahit, sed volentem trahit, et: Hominis voluntas in conversione non est otiosa, sed agit aliquid: iudicamus, haec formae sanorum verborum non esse analoga. Afferuntur enim haec dicta ad confirmandam falsam opinionem de viribus humani arbitrii in hominis conversione contra doctrinam, quae soli gratiae divinae id opus attribuit. Ideoque ab eiusmodi sermonibus, quando de conversione hominis ad Deum agitur, abstinendum censemus.
17] Contra autem recte docetur, quod Dominus in conversione per Spiritus Sancti tractionem (id est, morum et operationem) ex hominibus repugnantibus et nolentibus volentes homines faciat, et quod post conversionem in quotidianis poenitentiae exercitiis hominis renati voluntas non sit otiosa, sed omnibus Spiritus Sancti operibus, quae ille per nos efficit, etiam cooperetur.
18] IX. Item, quod D. Lutherus scripsit, hominis voluntatem in conversione pure passive se habere, id recte et dextre est accipiendum, videlicet respectu divinae gratiae in accendendis novis moribus, hoc est, de eo intelligi oportet, quando Spiritus Dei per Verbum auditum aut per usum sacramentorum hominis voluntatem aggreditur et conversionem atque regenerationem in homine operatur. Postquam enim Spiritus Sanctus hoc ipsum iam operatus est atque effecit, hominisque voluntatem sola sua divina virtute et operatione immutavit atque renovavit, tunc revera hominis nova illa voluntas instrumentum est et organon Dei Spiritus Sancti, ut ea non modo gratiam apprehendat, verum etiam in operibus sequentibus Spiritui Sancto cooperetur.
19] Relinquuntur igitur ante conversionem hominis duae tantum efficientes causae (ad conversionem efficaces), nimirum Spiritus Sanctus et Verbum Dei, quod est instrumentum Spiritus Sancti, quo conversionem hominis efficit. Hoc Verbum homo certe audire debet, sed tamen, ut illud ipsum vera fide amplectatur, id nequaquam suis viribus propriis, sed sola gratia et operatione Dei Spiritus Sancti obtinere potest.
——————————

III. DE IUSTITIA FIDEI CORAM DEO.
—————
STATUS CONTROVERSIAE.
Unanimi consensu (ad normam Verbi divini 1] et sententiam Augustanae Confessionis) in ecclesiis nostris docetur, nos peccatores longe miserrimos sola in Christum fide coram Deo iustificari et salvari, ita ut Christus solus nostra sit iustitia. Hic autem Iesus Christus, Salvator noster et iustitia nostra, verus Deus est et verus homo: etenim divina et humana naturae in ipso sunt personaliter unitae, Ier. 23, 6; 1 Cor. 1, 30; 2 Cor. 5, 21. Quaesitum igitur fuit, secundum quam naturam Christus nostra sit iustitia. Et hac occasione duo errores, et quidem inter se pugnantes, ecclesias quasdam perturbarunt.
2] Una enim pars sensit, Christum tantummodo secundum divinam naturam esse nostram iustitiam, si videlicet ille per fidem in nobis habitet; etenim omnia hominum peccata, collata nimirum cum illa per fidem inhabitante divinitate, esse instar unius guttulae aquae cum magno marl comparatae. Contra hanc opinionem alii quidam asseruerunt, Christum esse nostram coram Deo iustitiam duntaxat secundum humanam naturam.
AFFIRMATIVA.
Sincera doctrina piarum ecclesiarum, utrique commemorato errori opposita.
3] I. Ad refellendum utrumque errorem credimus, docemus et confitemur unanimiter, quod Christus vere sit nostra iustitia, sed tamen neque secundum solam divinam naturam, neque secundum solam humanam naturam, sed totus Christus secundum utramque naturam in sola videlicet obedientia sua, quam Patri ad mortem usque absolutissimam Deus et homo praestitit, eaque nobis peccatorum omnium remissionem et vitam aeternam promeruit. Sicut scriptum est: Sicut per in obedientiam unius hominis peccatores constituti sunt multi, ita et per unibus obedientiam iusti constituentur multi, Rom. 5, 19.
4] II. Credimus igitur, docemus et confitemur, hoc ipsum nostram esse coram Deo iustitiam, quod Dominus nobis peccata remittit ex mera gratia, absque ullo respectu praecedentium, praesentium aut consequentium nostrorum operum, dignitatis aut meriti. Ille enim donat atque imputat nobis iustitiam obedientiae Christi; propter eam iustitiam a Deo in gratiam recipimur et iusti reputamur.
5] III. Credimus etiam, docemus et confitemur, solam fidem esse illud medium et instrumentum, quo Christum Salvatorem et ita in Christo iustitiam illam, quae coram iudicio Dei consistere potest, apprehendimus; propter Christum enim fides illa nobis ad iustitiam imputatur, Rom. 4, 5.
6] IV. Credimus praeterea, docemus et confitemur, fidem illam iustificantem non esse nudam notitiam historiae de Christo, sed ingens atque tale Dei donum, quo Christum, Redemptorem nostrum, in verbo evangelii recte agnoscimus ipsique confidimus, quod videlicet propter solam ipsius obedientiam ex gratia remissionem peccatorum habeamus, sancti et iusti coram Deo Patre reputemur et aeternam salutem consequamur.
7] V. Credimus, docemus et confitemur, vocabulum iustificare phrasi Scripturae Sacrae in hoc articulo idem significare, quod absolvere a peccatis, ut ex dicto Salomonis, Prov. 17, 15, intelligi potest: Qui iustificat impium, et qui condemnat iustum, abominabilis est uterque apud Deum. Item Rom. 8, 33: Quis accusabit electos Dei? Deus est, qui iustificat.
8] Et si quando pro vocabulo iustificationis vocabula regenerationis et vivificationis usurpantur (quod in Apologia Augustanae Confessionis factum est), sunt ea in illa superiore significatione accipienda. Nam alias eae voces de hominis renovatione intelligendae sunt, quae a fidei iustificatione recte discernitur.
9] VI. Credimus, docemus et confitemur etiam, etsi vere in Christum credentes et renati multis infirmitatibus et naevis usque ad mortem sunt obnoxii, non tamen illis vel de iustitia, quae per fidem ipsis imputatur, vel de aeterna salute esse dubitandum, quin potius firmiter illis statuendum esse, quod propter Christum iuxta promissionem et immotum verbum evangelii Deum sibi placatum habeant.
10] VII. Credimus, docemus et confitemur, quod ad conservandam puram doctrinam de iustitia fidei coram Deo necessarium sit, ut particulae exclusivae (quibus apostolus Paulus Christi meritum ab operibus nostris prorsus separat solique Christo eam gloriam tribuit) quam diligentissime retineantur, ut cum Paulus scribit: Ex gratia, gratis, sine meritis, absque lege, sine operibus, non ex operibus. Quae omnia hoc ipsum dicunt: Sola fide in Christum iustificamur et salvamur. [Eph. 2, 8; Rom. 1, 17; 3, 24; 4, 3 sqq.; Gal. 3, 11; Ebr. 11.]
11] VIII. Credimus, docemus et confitemur, etsi antecedens contritio et subsequens nova obedientia ad articulum iustificationis coram Deo non pertinent, non tamen talem fidem iustificantem esse fingendam, quae una cum malo proposito, peccandi videlicet et contra conscientiam agendi, esse et stare possit. Sed postquam homo per fidem est iustificatus, rum veram illam et vivam fidem esse per caritatem efficacem, Gal. 5, 6, et bona opera semper fidem iustificantem sequi et una cum ea, si modo vera et viva fides est, certissime deprehendi. Fides enim vera nunquam sola est, quin caritatem et spero semper secum habeat.
ANTITHESIS seu NEGATIVA.
Reiectio contrariae et falsae doctrinae.
12] Repudiamus ergo et damnamus omnia falsa dogmata, quae iam recitabimus:
13] I. Christum esse iustitiam nostram solummodo secundum divinam naturam;
14] II. Christum esse iustitiam nostram tantummodo iuxta humanam naturam;
15] III. In dictis propheticis et apostolicis, ubi de iustificatione fidei agitur, vocabula iustificare et iustificari non idem esse, ac a peccatis absolvere et absolvi et remissionem peccatorum consequi, sed nos per caritatem a Spiritu Sancto infusam, per virtutes et per opera, quae a caritate promanant, re ipsa coram Deo iustos fieri;
16] IV. Fidem non respicere in solam Christi obedientiam, sed in divinam eius naturam, quatenus videlicet ea in nobis habitet atque efficax sit, ut per eam inhabitationem peccata nostra tegantur;
17] V. Fidem esse talem fiduciam in obedientiam Christi, quae possit in eo etiam homine permanere et consistere, qui vera poenitentia careat, et ubi caritas non sequatur, sed qui contra conscientiam in peccatis perseveret;
18] VI. Non ipsum Deum, sed tantum dona Dei in credentibus habitare;
19] VII. Fidem ideo salutem nobis conferre, quod novitas illa, quae in dilectione erga Deum et proximum consistit, per fidem in nobis inchoetur;
20] VIII. Fidem in iustificationis negotio primas quidem partes tenere, sed tamen etiam renovationem et caritatem ad iustitiam nostram coram Deo pertinere, ita ut renovatio et caritas quidem non sint principalis causa nostrae iustitiae, sed tamen iustitiam nostram coram Deo (si absint renovatio et caritas), non esse integram et perfectam;
21] IX. Credentes in Christum coram Deo iustos esse et salvos simul per imputatam Christi iustitiam et per inchoatam novam obedientiam, vel partim quidem per imputationem iustitiae Christi, partim vero per inchoatam novam obedientiam;
22] X. Promissionem gratiae nobis applicari per fidem in corde et praeterea etiam per confessionem, quae ore fit, et per alias virtutes;
23] XI. Fidem non iustificare sine bonis operibus, itaque bona opera necessario ad iustitiam requiri, et absque eorum praesentia hominem iustificari non posse.
——————————

IV. DE BONIS OPERIBUS.
—————
STATUS CONTROVERSIAE.
1] In doctrina de bonis operibus duae controversiae in quibusdam ecclesiis ortae sunt:
2] I. Primum schisma inter theologos quosdam factum est, cum alii assererent, bona opera necessaria esse ad salutem, impossibile esse salvari sine bonis operibus, et neminem unquam sine bonis operibus salvatum esse; alii vero docerent, bona opera ad salutem esse perniciosa.
3] II. Alterum schisma inter theologos nonnullos super vocabulis necessarium et liberum ortum est. Altera enim pars contendit, vocabulum necessarium non esse usurpandum de nova obedientia; eam enim non a necessitate quadam et coactione, sed a spontaneo spiritu promanare. Altera vero pars vocabulum necessarium prorsus retinendum censuit, propterea quod illa obedientia non in nostro arbitrio posita et libera sit, sed homines renatos illud obsequium debere praestare.
4] Et dum de commemoratis illis vocabulis disputatum est, tandem etiam de re ipsa fuit disceptatum. Alii enim contenderunt, legem apud Christianos prorsus non esse docendam, sed tantummodo doctrina evangelii homines ad bona opera invitandos esse. Alii hanc opinionem impugnarunt.
AFFIRMATIVA.
Sincera ecclesiae doctrina de hac controversia.
5] Ut hae controversiae solide et dextre explicentur atque decidantur, haec nostra fides, doctrina et confessio est:
6] I. Quod bona opera veram fidem (si modo ea non sit mortua, sed viva fides) certissime atque indubitato sequantur tamquam fructus bonae arboris.
7] II. Credimus etiam, docemus et confitemur, quod bona opera penitus excludenda sint, non tantum eum de iustificatione fidei agitur, sed etiam cum de salute nostra aeterna disputatur, sicut apostolus perspicuis verbis testatur, cum ait Rom. 4, 6: Sicut et David dicit [Ps. 32, 1 sq.] beatitudinem hominis, cui Deus accepto fert iustitiam sine operibus. Beati, quorum remissae sunt iniquitates, et quorum recta sunt peccata. Beatus vir, cui non imputavit Dominus peccatum etc. Et alibi, Eph. 2, 8 sq.: Gratia, inquit, estis salvari per fidem, et hoc non ex vobis; Dei enim donum est, non ex operibus, ne quis glorietur.
8] III. Credimus, docemus et confitemur, omnes quidem homines, praecipue vero eos, qui per Spiritum Sanctum regenerati sunt et renovati, ad bona opera facienda debitores esse.
9] IV. Et in hac sententia vocabula illa necessarium, debere, oportere recte usurpantur etiam de renatis hominibus et cum forma sanorum verborum non pugnant.
10] V. Sed tamen per vocabula necessitas, necessarium, quando videlicet de renatis est sermo, non intelligenda est coactio, sed tantum debita illa obedientia, quam vere credentes, quatenus renati sunt, non ex coactione aut compulsu legis, sed libero et spontaneo spiritu praestant, quandoquidem non amplius sub lege sunt, sed sub gratia, Rom. [6, 14] 7, 6; 8, 14.
11] VI. Credimus igitur, docemus et confitemur, cum dicitur, renatos bene operari libero et spontaneo spiritu, id non ita accipiendum esse, quod in hominis renati arbitrio relictum sit bene aut male agere, quando ipsi visum fuerit, ut nihilominus tamen fidem retineat, etiamsi in peccatis ex proposito perseveret.
12] VII. Hoc tamen non aliter quam de spiritu hominis iam liberato intelligendum est, sicut hanc rem ipse Christus eiusque apostoli declarant, quod videlicet spiritus hominis liberatus bene operetur, non formidine poenae ut servus, sed iustitiae amore, qualem obedientiam filii praestare solent, Rom. 8, 15.
13] VIII. Hanc vero libertatem spiritus in electis Dei filiis non perfectam, sed multiplici infirmitate adhuc gravatam agnoscimus, quemadmodum divus Paulus super ea re de sua ipsius persona conqueritur, Rom. 7, 14. 25; Gal. 5, 17.
14] IX. Illam tamen infirmitatem Dominus electis suis non imputat, idque propter mediatorem Christum. Sic enim scriptum est Rom. 8, 1: Nihil iam damnationis est his, qui in Christo Iesu sunt.
15] X. Credimus praeterea, docemus et confitemur, fidem et salutem in nobis conservari aut retineri non per opera, sed tantum per Spiritum Dei et per fidem (qua scilicet salus custoditur), bona autem opera testimonia esse, quod Spiritus Sanctus praesens sit atque in nobis habitet.
NEGATIVA.
Falsa doctrina, superiori repugnans.
16] I. Reiicimus igitur et damnamus subsequentes phrases, cum docetur, bona opera necessaria esse ad salutem; neminem unquam sine bonis operibus salvatum; impossibile esse, sine bonis operibus salvari.
17] II. Repudiamus et damnamus nudam hanc, offendiculi plenam et Christianae disciplinae perniciosam phrasin: bona opera noxia esse ad salutem.
18] His enim postremis temporibus non minus necessarium est, ut homines ad recte et pie vivendi rationem bonaque opera invitentur atque moneantur, quam necessarium sit, ut ad declarandam fidem atque gratitudinem suam erga Deum in bonis operibus sese exerceant: quam necessarium est cavere, ne bona opera negotio iustificationis admisceantur. Non minus enim homines Epicurea persuasione de fide quam Pharisaica et papistica fiducia in propria opera et merita damnationem incurrere possunt.
19] III. Praeterea reprobamus atque damnamus dogma illud, quod fides in Christum non amittatur, et Spiritus Sanctus nihilominus in homine habitet, etiamsi sciens volensque peccet, et quod sancti atque electi Spiritum Sanctum retineant, tametsi in adulterium aut in alia scelera prolabantur et in iis perseverent.
——————————

V. DE LEGE ET EVANGELIO.
—————
STATUS CONTROVERSIAE.
1] Quaesitum fuit: an evangelium proprie sit tantummodo concio de gratia Dei, quae remissionem peccatorum nobis annuntiet, an vero etiam sit concio poenitentiae arguens peccatum incredulitatis, quippe quae non per legem, sed per evangelion duntaxat arguatur.
AFFIRMATIVA.
Sincera doctrina cum norma Verbi Dei congruens.
2] I. Credimus, docemus et confitemur, discrimen legis et evangelii ut clarissimum quoddam lumen singulari diligentia in ecclesia Dei retinendum esse, ut Verbum Dei, iuxta admonitionem divi Pauli, recte secari queat.
3] II. Credimus, docemus et confitemur, legem esse proprie doctrinam divinitus revelatam, quae doceat, quid iustum Deoque gratum sit, quae etiam, quidquid peccatum est et voluntati divinae adversatur, redarguat.
4] III. Quare, quidquid exstat in sacris litteris, quod peccata arguit, id revera ad legis concionem pertinet.
5] IV. Evangelion vero proprie doctrinam esse censemus, quae doceat, quid homo credere debeat, qui legi Dei non satisfecit et idcirco per eandem damnatur, videlicet quod illum credere oporteat, Iesum Christum omnia peccata expiasse atque pro iis satisfecisse et remissionem peccatorum, iustitiam coram Deo consistentem et vitam aeternam, nullo interveniente peccatoris illius merito, impetrasse.
6] V. Cum autem vocabulum evangelii non semper in una eademque significatione in Sacra Scriptura usurpetur, unde et dissensio illa primum orta est, credimus, docemus et confitemur, si vocabulum evangelii de tota Christi doctrina accipiatur, quam ipse in ministerio suo (quemadmodum et eius apostoli) professus est (in qua significatione Marc. 1, 15 et Act. 20, 21 vox illa usurpatur), recte dici et doceri, evangelium esse concionem de poenitentia et remissione peccatorum.
7] VI. Quando vero lex et evangelion sicut et ipse Moses ut doctor legis et Christus ut doctor evangelii inter se conferuntur, credimus, docemus et confitemur, quod evangelium non sit concio poenitentiae, arguens peccata, sed quod proprie nihil aliud sit quam laetissimum quoddam nuntium et concio plena consolationis, non arguens aut terrens, quandoquidem conscientias contra terrores legis solatur, easque in meritum solius Christi respicere iubet, et dulcissima praedicatione de gratia et favore Dei per meritum Christi impetrato rursus erigit.
8] VII. Quod vero ad revelationem peccati attinet, sic sese res habent. Velum illud Mosis omnium hominum oculis est obductum, quamdiu solam legis concionem, nihil autem de Christo audiunt. Itaque peccata sua ex lege non vere agnoscunt, sed aut hypocritae fiunt, qui iustitiae propriae opinione turgent, quales olim erant Pharisaei; aut in peccatis suis desperant, quod Iudas proditor ille fecit. Eam ob causam Christus sumpsit sibi legem explicandam spiritualiter, Matth. 5, 21 sqq.; Rom. 7, 14, et hoc modo ira Dei de coelo revelatur super omnes peccatores [Rom. 1, 18], ut vera legis sententia intellecta animadvertatur, quanta sit illa ira. Et sic demum peccatores, ad legem remissi, vere et recte peccata sua agnoscunt. Talem vero peccatorum agnitionem solus Moses nunquam ex ipsis extorquere potuisset.
9] Etsi igitur concio illa de passione et morte Christi, Filii Dei, severitatis et terroris plena est, quae iram Dei adversus peccata ostendit, unde demum homines ad legem Dei propius adducuntur, postquam velum illud Mosis ablatum est, ut tandem exacte agnoscant, quanta videlicet Dominus in lege sua a nobis exigat, quorum nihil nos praestare possumus, ita ut universam nostram iustitiam in solo Christo quaerere oporteat:
10] VIII. Tamen quamdiu nobis Christi passio et mors iram Dei ob oculos ponunt et hominem perterrefaciunt, tamdiu non sunt proprie concio evangelii, sed legis et Mosis doctrina et sunt alienum opus Christi, per quod accedit ad proprium suum officium, quod est praedicare de gratia Dei, consolari et vivificare. Haec propria sunt praedicationis evangelicae.
NEGATIVA.
Contraria et falsa doctrina, quae reiicitur.
11] Reiicimus igitur ut falsum et perniciosum dogma, cum asseritur, quod evangelium proprie sit concio poenitentiae, arguens, accusans et damnans peccata, quodque non sit tantummodo concio de gratia Dei. Hac enim ratione evangelion rursum in legem transformatur, meritum Christi et sacrae litterae obscurantur, piis mentibus vera et solida consolatio eripitur, et pontificiis erroribus et superstitionibus fores aperiuntur.
——————————

VI. DE TERTIO USU LEGIS.
—————
STATUS CONTROVERSIAE.
1] Cum constet, legem Dei propter tres causas hominibus datam esse: primo, ut externa quaedam disciplina conservetur, et feri atque intractabiles homines quasi repagulis quibusdam coerceantur; secundo, ut per legem homines ad agnitionem suorum peccatorum adducantur; tertio, ut homines iam renati, quibus tamen omnibus multum adhuc carnis adhaeret, eam ipsam ob causam certam aliquam regulam habeant, ad quam totam suam vitam formare possint et debeant etc.: orta est inter paucos quosdam theologos controversia super tertio usu legis, videlicet an lex etiam renatis inculcanda et eius observatio apud eos urgenda sit an non. Alii urgendam legem censuerunt, alii negarunt.
AFFIRMATIVA.
Sincera et pia doctrina de hac controversia.
2] I. Credimus, docemus et confitemur, etsi vere in Christum credentes et sincere ad Deum conversi a maledictione et coactione legis per Christum liberati sunt, quod ii tamen propterea non sint absque lege, quippe quos Filius Dei eam ob causam redemit, ut legem Dei diu noctuque meditentur, atque in eius observatione sese assidue exerceant, Ps. 1, 2; 119, 1 sqq. Etenim ne primi quidem nostri parentes etiam ante lapsum prorsus sine lege vixerunt, quae certe cordibus ipsorum tum inscripta erat, quia Dominus eos ad imaginem suam creaverat, Gen. [1, 26 sq.]; 2, 16 sqq.; 3, 3.
3] II. Credimus, docemus et confitemur, concionem legis non modo apud eos, qui fidem in Christum non habent et poenitentiam nondum agunt, sed etiam apud eos, qui vere in Christum credunt, vere ad Deum conversi et renati et per fidem iustificati sunt, sedulo urgendam esse.
4] III. Etsi enim renati et spiritu mentis suae renovati sunt, tamen regeneratio illa et renovatio in hac vita non est omnibus numeris absoluta, sed duntaxat inchoata. Et credentes illi spiritu mentis suae perpetuo luctantur cum carne, hoc est, cum corrupta natura, quae in nobis ad mortem usque haeret. Et propter veterem Adamum, qui adhuc in hominis intellectu, voluntate et in omnibus viribus eius infixus residet, opus est, ut homini lex Dei semper praeluceat, ne quid privatae devotionis affectu in negotio religionis contingat et cultus divinos Verbo Dei non institutos eligat. Item, ne vetus Adam pro suo ingenio agat, sed potius contra suam voluntatem, non modo admonitionibus et minis legis, verum etiam poenis et plagis coerceatur, ut Spiritui obsequatur seque ipsi captivum tradat, 1 Cor. 9, 27; Rom. 6, 12; 7, 21. 23; 12; Gal. 5, 17; 6, 14; Ps. 119; Hebr. 13, 21; [12, 1].
5] IV. Iam quod ad discrimen operum legis et fructuum Spiritus attinet, credimus, docemus et confitemur, quod opera illa, quae secundum praescriptum legis fiunt, eatenus opera legis sint et appellentur, quatenus ea solummodo urgendo et minis poenarum atque irae divinae ab homine extorquentur.
6] V. Fructus vero Spiritus sunt opera illa, quae Spiritus Dei, in credentibus habitans, per homines renatos operatur, et quae a credentibus fiunt, quatenus renati sunt, ita quidem sponte ac libere, quasi nullum praeceptum unquam accepissent, nullas minas audivissent, nullamque remunerationem exspectarent. Et hoc modo filii Dei in lege vivunt et secundum normam legis divinae vitam suam instituunt; hanc vivendi rationem divus Paulus vocare solet in suis epistolis legem Christi et legem mentis, Rom. 7, 25; 8, 7 [Rom. 8, 2; Gal. 6, 2].
7] VI. Ad hunc modum una eademque lex est manetque, immota videlicet Dei voluntas, sive poenitentibus sive impoenitentibus, renatis aut non renatis proponatur. Discrimen autem, quoad obedientiam, duntaxat in hominibus est, quorum alii non renati legi obedientiam qualemcunque a lege requisitam praestant, sed coacti et inviti id faciunt (sicut etiam renati faciunt, quatenus adhuc carnales sunt); credentes vero in Christum, quatenus renati sunt, absque coactione, libero et spontaneo spiritu talem obedientiam praestant, qualem alias nullae quantumvis severissimae legis comminationes extorquere possent.
NEGATIVA.
Falsae doctrinae reiectio.
8] Repudiamus itaque ut perniciosum et falsum dogma, quod Christianae disciplinae et verae pietati adversatur, cum docetur, quod lex Dei (eo modo, quo supra dictum est) non sit piis et vere credentibus, sed tantum impiis, infidelibus et non agentibus poenitentiam proponenda, atque apud hos solos sit urgenda.
——————————

VII. DE COENA DOMINI.
—————
1] Etsi Cingliani doctores non in eorum theologorum numero, qui Augustanam Confessionem agnoscunt et profitentur, habendi sunt, quippe qui tum, cum illa Confessio exhiberetur, ab eis secessionem fecerunt, tamen, cum nunc sese in eorum coetum callide ingerant erroremque suum sub praetextu piae illius Confessionis quam latissime spargere conentur, etiam de hac controversia ecclesiam Dei erudiendam iudicavimus.
STATUS CONTROVERSIAE,
quae est inter nos et Sacramentariosin hoc articulo.
2] Quaeritur, an in Sacra Coena verum corpus et verus sanguis Domini nostri Iesu Christi vere et substantialiter sint praesentia, atque cum pane et vino distribuantur et ore sumantur ab omnibus illis, qui hoc sacramento utuntur, sive digni sint sive indigni, boni aut mali, fideles aut infideles, ita tamen, ut fideles e Coena Domini consolationem et vitam percipiant, infideles autem eam ad iudicium sumant. Cingliani hanc praesentiam et dispensationem corporis et sanguinis Christi in Sacra Coena negant, nos vero candem asseveramus.
3] Ad solidam huius controversiae explicationem primum sciendum est, duo esse Sacramentariorum genera. Quidam enim sunt Sacramentarii crassi admodum; hi perspicuis et claris verbis id aperte profitentur, quod corde sentiunt, quod videlicet in Coena Domini nihil amplius quam panis et vinum sint praesentia ibique distribuantur et ore percipiantur. Alii 4] autem sunt versuti et callidi, et quidem omnium nocentissimi Sacramentarii; hi de negotio Coenae Dominicae loquentes, ex parte nostris verbis splendide admodum utuntur et prae se ferunt, quod et ipsi veram praesentiam veri, substantialis atque vivi corporis et sanguinis Christi in Sacra Coena credant, eam tamen praesentiam et manducationem dicunt 5] esse spiritualem, quae fiat fide. Et hi posteriores Sacramentarii sub his splendidis verbis eandem crassam, quam priores habent, opinionem occultant et retinent, quod videlicet praeter panem et vinum nihil amplius in Coena Domini sit praesens et ore sumatur. Vocabulum enim spiritualiter nihil aliud ipsis significat quam Spiritum Christi seu virtutem absentis corporis Christi eiusque meritum, quod praesens sit; ipsum vero Christi corpus nullo prorsus modo esse praesens, sed tantummodo id sursum in supremo coelo contineri sentiunt et affirmant oportere nos cogitationibus fidei sursum assurgere inque coelum ascendere, et ibidem (nulla autem ratione cum pane et vino Sacrae Coenae) illud corpus et sanguinem Christi quaerendum esse.
AFFIRMATIVA.
Confessio sincerae doctrinae de Coena Domini contra Sacramentarios.
6] I. Credimus, docemus et confitemur, quod in Coena Domini corpus et sanguis Christi vere et substantialiter sint praesentia, et quod una cum pane et vino vere distribuantur atque sumantur.
7] II. Credimus, docemus et confitemur, verba testamenti Christi non aliter accipienda esse, quam sicut verba ipsa ad litteram sonant, ita ne panis absens Christi corpus et vinum absentem Christi sanguinem significent, sed ut propter sacramentalem unionem panis et vinum vere sint corpus et sanguis Christi.
8] III. Iam quod ad consecrationem attinet, credimus, docemus et confitemur, quod nullum opus humanum neque ulla ministri ecclesiae pronuntiatio praesentiae corporis et sanguinis Christi in Coena causa sit, sed qued hoc soli omnipotenti virtuti Domini nostri Iesu Christi sit tribuendum.
9] IV. Interim tamen unanimi consensu credimus, docemus et confitemur, in usu Coenae Dominicae verba institutionis Christi nequaquam omittenda, sed publice recitanda esse, sicut scriptum est [1 Cor. 10, 16]: Calix benedictionis, cui benedicimus, nonne communicatio sanguinis Christi est etc.? Illa autem benedictio fit per recitationem verborum Christi.
10] V. Fundamenta autem, quibus in hoc negotio contra Sacramentarios nitimur, haec sunt, quae etiam D. Lutherus in maiore sua de Coena Domini confessione posuit.
Primum fundamentum est articulus 11] fidei nostrae Christianae, videlicet: Iesus Christus est verus, essentialis, naturalis, perfectus Deus et homo in unitate personae, inseparabilis et indivisus.
12] Secundum: quod dextera Dei ubique est, ad eam autem Christus ratione humanitatis suae vere et re ipsa collocatus est, ideoque praesens gubernat, in manu sua et sub pedibus suis, ut Scriptura loquitur [Eph. 1, 22], habet omnia, quae in coelo sunt et in terra. Ad eam Dei dexteram nullus alius homo, ac ne angelus quidem, sed solus Mariae Filius collocatus est, unde et ea, quae diximus, praestare potest.
13] Tertium: quod Verbum Dei non est falsum aut mendax.
14] Quartum: quod Deus varios modos novit et in sua potestate habet, quibus alicubi esse potest, neque ad unicum illum alligatus est, quem philosophi localem aut circumscriptum appellare solent.
15] VI. Credimus, docemus et confitemur, corpus et sanguinem Christi non tantum spiritualiter per fidem, sed etiam ore, non tamen Capernaitice, sed supernaturali et coelesti modo, ratione sacramentalis unionis, cum pane et vino sumi. Hoc enim verba Christi perspicue testantur, quibus praecipit accipere, edere, bibere: idque ab apostolis factum esse, Scriptura commemorat, dicens Marc. 14, 23: Et biberunt ex eo omnes. Et Paulus inquit 1 Cor. 10, 16: Panis, quem frangimus, est communicatio corporis Christi; hoc est: Qui hunc panem edit, corpus Christi edit. Idem magno consensu praecipui ex antiquissimis ecclesiae doctoribus, Chrysostomus, Cyprianus, Leo Primus, Gregorius, Ambrosius, Augustinus, testantur.
16] VII. Credimus, docemus et confitemur, quod non tantum vere in Christum credentes, et qui digne ad Coenam Domini accedunt, verum etiam indigni et infideles verum corpus et sanguinem Christi sumant; ita tamen, ut nec consolationem nec vitam inde percipiant, sed potius, ut illis sumptio ea ad iudicium et damnationem cedat, si non convertuntur et poenitentiam agant [1 Cor. 11, 27. 29].
17] Etsi enim Christum ut Salvatorem a se repellunt, tamen eundem, licet maxime inviti, ut severum Iudicem admittere coguntur. Is vero non minus praesens iudicium suum in convivis illis impoenitentibus exercet, quam praesens consolationem et vitam in cordibus vere credentium et dignorum convivarum operatur.
18] VIII. Credimus, docemus et confitemur, unum tantum genus esse indignorum convivarum: ii sunt soli illi, qui non credunt. De his scriptum est Ioh. 3, 18: Qui non credit, iam iudicatus est. Et hoc iudicium indigno sacrae coenae usu cumulatur et aggravatur, 1 Cor. 11, 29.
19] IX. Credimus, docemus et confitemur, quod nullus vere credentium, quamdiu vivam fidem retinet, sacram Domini Coenam ad iudicium sumat, quantacunque fidei imbecillitate laborer. Coena enim Domini imprimis propter infirmos in fide, poenitentes tamen, instituta est, ut ex ea veram consolationem et imbecillis fidei suae confirmationem percipiant [Matth. 9, 12; 11, 5. 28].
20] X. Credimus, docemus et confitemur, totam dignitatem convivarum coelestis huius Coenae in sola sacratissima obedientia et absolutissimo Christi merito consistere. Illud autem nobis vera fide applicamus et de applicatione huius meriti per sacramentum certi reddimur atque in animis nostris confirmatour. Nequaquam autem dignitas illa ex virtutibus nostris aut ex internis vel externis nostris praeparationibus pendet.
NEGATIVA.
Contrariae et damnatae Sacramentariorum doctrinae reiectio.
Reiicimus atque damnamus unanimi 21] consensu omnes erroneos, quos iam recitabimus, articulos, ut qui commemoratae piae doctrinae, simplicitati fidei et sincerae confessioni de Coena Domini repugnant:
I. Papisticam transsubstantiationem, cum 22] videlicet in papatu docetur, panem et vinum in Sacra Coena substantiam atque naturalem suam essentiam amittere et ita annihilari, atque elements illa ita in Christi corpus transmutari, ut praeter externas species nihil de iis reliquum maneat.
23] II. Papisticum missae sacrificium, quod pro peccatis vivorum et mortuorum offertur.
24] III. Sacrilegium, quo laicis una tantum pars sacramenti datur, cum nimirum contra expressa verba testamenti Christi calice illis interdicitur, atque ita sanguine Christi spoliantur.
25] IV. Dogma, quo docetur, quod verba testamenti Iesu Christi non simpliciter intelligenda et fide amplectenda sint, uti sonant; ea enim obscura esse ideoque verum eorum sensum ex aliis Scripturae locis petendum esse.
26] V. Corpus Christi in Sacra Coena non ore una cum pane sumi, sed tantum panem et vinum ore accipi, corpus vero Christi spiritualiter duntaxat, fide nimirum, sumi.
27] VI. Panem et vinum in Coena Domini tantummodo symbola seu tesseras esse, quibus Christiani mutuo sese agnoscant.
28] VII. Panem et vinum tantum esse figuras, similitudines et typos corporis et sanguinis Christi, longissimo intervallo a nobis absentis.
29] VIII. Panem et vinum tantummodo signa, memoriae conservandae gratia, instituta esse, quae sigillorum et pignorum rationem habeant, quibus nobis confirmetur, quod fides, cum in coelum illa ascendit et evehitur, ibi tam vere corporis et sanguinis Christi particeps fiat, quam vere nos in Sacra Coena panem manducamus et vinum bibimus.
30] IX. Fidem nostram de salute certam reddi et confirmari in Coena Domini nonnisi signis illis externis, pane et vino, nequaquam autem vere praesentibus vero corpore et sanguine Christi.
31] X. In Sacra Coena duntaxat virtutem, operationem et meritum absentis corporis et sanguinis Christi dispensari.
32] XI. Christi corpus ita coelo inclusum esse, ut nullo prorsus modo simul eodem tempore pluribus aut omnibus locis in terris praesens esse possit, ubi Coena Domini celebratur.
33] XII. Christum substantialem corporis et sanguinis sui praesentiam neque promittere neque exhibere potuisse, quandoquidem id proprietas humanae ipsius naturae assumptae nequaquam ferre aut admittere possit.
34] XIII. Deum ne quidem universa sua omnipotentia (horrendum dictu et auditu) efficere posse, ut corpus Christi uno eodemque tempore in pluribus, quam uno tantum loco, substantialiter praesens sit.
35] XIV. Non omnipotens illud verbum testamenti Christi, sed fidem praesentiae corporis et sanguinis Christi in Sacra Coena causam esse.
36] XV. Fideles corpus et sanguinem Christi non in pane et vino Coenae Dominicae quaerere, sed oculos in coelum attollere et ibi corpus Christi quaerere debere.
37] XVI. Infideles et impoenitentes Christianos in Coena Domini non verum corpus et sanguinem Christi, sed panem tantum et vinum sumere.
38] XVII. Dignitatem convivarum in hac coelesti Coena non ex sola vera in Christum fide, sed etiam ex praeparatione hominum externa pendere.
39] XVIII. Eos etiam, qui veram et vivam in Christum fidem habent eamque retinent, nihilominus hoc sacramentum ad iudicium sumere posse, propterea quod in externa sua conversatione adhuc imperfecti sint.
40] XIX. Externa visibilia elementa panis et vini in sacramento adoranda esse.
41] XX. Praeter haec iusto Dei iudicio relinquimus omnes curiosas, sannis virulentis tinctas et blasphemas quaestiones, quae honeste, pie et sine gravi offensione recitari nequeunt, aliosque sermones, quando de supernaturali et coelesti mysterio huius sacramenti crasse, carnaliter, Capernaitice et plane abominandis modis, blaspheme et maximo cum ecclesiae offendiculo sacramentarii loquuntur.
42] XXI. Prorsus etiam reiicimus atque damnamus Capernaiticam manducationem corporis Christi, quam nobis Sacramentarii contra suae conscientiae testimonium, post tot nostras protestationes, malitiose affingunt, ut doctrinam nostram apud auditores suos in odium adducant, quasi videlicet doceamus, corpus Christi dentibus laniari et instar alterius cuiusdam cibi in corpore humano digeri. Credimus autem et asserimus, secundum clara verba testamenti Christi, veram, sed supernaturalem manducationem corporis Christi, quemadmodum etiam vere, supernaturaliter tamen, sanguinem Christi bibi docemus. Haec autem humanis sensibus aut ratione nemo comprehendere potest, quare in hoc negotio, sicut et in aliis fidei articulis, intellectum nostrum in obedientiam Christi captivate oportet. Hoc enim mysterium in solo Dei Verbo revelatur et sola fide comprehenditur.
——————————

VIII. DE PERSONA CHRISTI.
—————
1] Ex controversia superiore de Coena Domini inter sinceros theologos Augustanae Confessionis et Calvinistas, qui alios etiam quosdam theologos perturbarunt, dissensio orta est de persona Christi, de duabus in Christo naturis et de ipsarum proprietatibus.
STATUS CONTROVERSIAE.
2] Principalis huius dissidii quaestio fuit, an divina et humana natura et utriusque proprietares propter unionem personalem realiter, hoc est, vere et re ipsa, in persona Christi invicem communicent, et quousque illa communicatio extendatur.
3] Sacramentarii affirmarunt, divinam et humanam naturas in Christo eo modo personaliter unitas esse, ut neutra alteri quidquam realiter, hoc est, vere et re ipsa, quod cuiusque naturae proprium sit, communicet, sed nomina tantum nuda communicari. Unio (inquiunt illi) facit tantum nomina communia, ut videlicet Deus dicatur homo, et homo Deus appelletur, ita tamen, ut Deus nihil cum humanitare commune habeat, et vicissim humanitas nihil cum divinitate, quoad ipsius maiestatem et proprietates, realiter, hoc est, revera et re ipsa, commune habeat. Contrariam vero huic dogmati sententiam D. Lutherus, et qui cum ipso faciunt, adversus Sacramentarios propugnarunt.
AFFIRMATIVA.
Sincera doctrina ecclesiae Dei de persona Christi.
4] Ad explicandam hanc controversiam et iuxta analogiam fidei nostrae Christianae decidendam, fidem, doctrinam et confessionem nostram piam perspicue profitemur, videlicet:
5] I. Quod divina et humana natura in Christo personaliter unitae sint, ita prorsus, ut non sint duo Christi, unus Filius Dei, alter Filius hominis, sed ut unus et idem sit Dei et hominis Filius, Luc. 1, 35; Rom. 9, 5.
6] II. Credimus, docemus et confitemur, divinam et humanam naturas non in unam substantiam commixtas, nec unam in alteram mutatam esse, sed utramque naturam retinere suas proprietares essentiales, ut quae alterius naturae proprietares fieri nequeant.
7] III. Proprietates divinae naturae sunt: esse omnipotentem, aeternam, infinitam et secundum naturae naturalisque suae essentiae proprietatem, per se, ubique praesentem esse, omnia novisse etc. Haec omnia neque sunt, neque unquam fiunt humanae naturae proprietates.
8] IV. Humanae autem naturae proprierates sunt: corpoream esse creaturam, constare carne et sanguine, esse finitam et circumscriptam, pati, mori, ascendere, descendere, de loco ad locum moveri, esurire, sitire, algere, aestu affligi et si quae sunt similia. Haec neque sunt, neque unquam fiunt proprietates divinae naturae.
9] V. Cum vero divina et humana naturae personaliter, hoc est, ad constituendum unum ὑφιστάμενον, sint unitae, credimus, docemus et confitemur, unionem illam hypostaticam non esse talem copulationem aut combinationem, cuius ratione neutra natura cum altera personaliter, hoc est, propter unionem personalem, quidquam commune habeat, qualis combinatio fit, cum duo asseres conglutinantur, ubi neuter alteri quidquam confert aut aliquid ab altero accipit. Quin potius hic summa communio est, quam Deus cum assumpto homine vere habet, et ex personali unione et summa ac ineffabili communione, quae inde consequitur, totum illud promanat, quidquid humani de Deo et quidquid divini de homine Christo dicitur et creditur. Et hanc unionem atque communionem naturarum antiquissimi ecclesiae doctores similitudine ferri candentis, itemque unione corporis et animae in homine declararunt.
10] VI. Hinc etiam credimus, docemus atque confitemur, quod Deus sit homo et homo sit Deus, id quod nequaquam ita se haberet, si divina et humana natura prorsus inter se nihil revera et re ipsa communicarent.
11] Quomodo enim homo, Mariae Filius, Deus aut Filius Dei altissimi vere appellari posset aut esset, si ipsius humanitas cum Filio Dei non esset personaliter units, atque ita realiter, hoc est, vere et re ipsa, nihil prorsus, excepto solo nudo nomine, cum ipso commune haberet?
12] VII. Eam ob causam credimus, docemus et confitemur, quod virgo Maria non nudum aut merum hominem duntaxat, sed verum Dei Filium conceperit et genuerit: unde recte mater Dei et appellatur et revera est.
13] VIII. Inde porro credimus, docemus et confitemur, quod non nudus homo tantum pro nobis passus, mortuus et sepultus sit, ad inferos descenderit, a mortuis resurrexerit, ad coelos ascenderit et ad maiestatem et omnipotentem Dei virtutem evectus fuerit, sed talis homo, cuius humana natura cum Filio Dei tam arctam ineffabilemque unionem et communicationem habet, ut cum eo una sit facta persona.
14] IX. Quapropter vere Filius Dei pro nobis est passus, sed secundum proprietatem humanae naturae, quam in unitatem divinae suae personae assumpsit sibique eam propriam fecit, ut videlicet pati et pontifex noster summus reconciliationis nostrae cum Deo causa esse posset. Sic enim scriptum est 1 Cor. 2, 8: Dominum gloriae crucifixerunt; et Act. 20, 28: Sanguine Dei redempti sumus.
15] X. Ex eodem etiam fundamento credimus, docemus et confitemur, Filium hominis ad dexteram omnipotentis maiestatis et virtutis Dei realiter, hoc est, vere et re ipsa, secundum humanam suam naturam esse exaltatum, cum homo ille in Deum assumptus fuerit, quam primum in utero matris a Spiritu Sancto est conceptus, eiusque humanitas iam tum cum Filio Dei altissimi personaliter fuerit unita.
16] XI. Eamque maiestatem ratione unionis personalis semper Christus habuit, sed in statu suae humiliationis sese exinanivit, qua de causa revera aetate, sapientia et gratia apud Deum atque homines profecit. Quare maiestatem illam non semper, sed quoties ipsi visum fuit, exeruit [exseruit], donec formam servi, non autem naturam humanam, post resurrectionem plene et prorsus deponeret et in plenariam usurpationem, manifestationem et declarationem divinae maiestatis collocaretur et hoc modo in gloriam suam ingrederetur [Phil. 2, 6 sqq.]. Itaque iam non tantum ut Deus, verum etiam ut homo omnia novit, omnia potest, omnibus creaturis praesens est et omnia, quae in coelis, in terris et sub terra sunt, sub pedibus suis et in manu sua habet. Haec ita se habere Christus ipse testatur, inquiens Matth. 28, 18; Ioh. 13, 3: Mihi data est omnis potestas in coelo et in terra. Et Paulus ait Eph. 4, 10: Ascendit super omnes coelos, ut omnia impleat. Hanc suam potestatem ubique praesens exercere potest, neque quidquam illi aut impossibile est aut ignotum.
17] XII. Inde adeo, et quidem facillime, corpus suum verum et sanguinem suum in Sacra Coena praesens distribuere potest. Id vero non fit secundum modum et proprietatem humanae naturae, sed secundum modum et proprietatem dexterae Dei, ut Lutherus secundum analogiam fidei nostrae Christianae in catechesi comprehensae loqui solet. Et haec Christi in Sacra Coena praesentia neque physica aut terrena est, neque Capernaitica, interim tamen verissima et quidem substantialis est. Sic enim verba testamenti Christi sonant: Hoc est, est, est corpus meum. etc.
18] Hac nostra fide, doctrina et confessione persona Christi non solvitur, quod olim Nestorius fecit. Is enim veram communicationem idiomatum seu proprietatum utriusque naturae in Christo negavit et hac ratione Christi personam solvit, quam rem D. Lutherus in libello suo De Conciliis perspicue declaravit. Neque hac pia nostra doctrina duae in Christo naturae earumque proprietates confunduntur, aut in unam essentiam commiscentur (in quo errore Eutyches fuit), neque humana natura in persona Christi negatur aut aboletur, neque altera natura in alteram mutatur; sed Christus verus Deus et homo in una indivisa persona est permanetque in omnem aeternitatem. Hoc post illud Trinitatis summum est mysterium, ut apostolus testatur 1 Tim. 3, 16, in quo solo tota nostra consolatio, vita et salus posita est.
NEGATIVA.
Contrariae et falsae doctrinae de persona Christi reiectio.
19] Repudiamus igitur atque damnamus omnes erroneos, quos iam recitabimus, articulos, eo quod Verbo Dei et sincerae fidei nostrae Christianae repugnent, cum videlicet sequentes errores docentur:
20] I. Quod Deus et homo in Christo non constituant unam personam, sed quod alius sit Dei Filius et alius hominis Filius, ut Nestorius deliravit.
21] II. Quod divina et humana naturae in unam essentiam commixtae sint, et humana natura in Deitatem mutata sit, ut Eutyches furenter dixit.
22] III. Quod Christus non sit verus, naturalis et aeternus Deus, ut Arius blasphemavit.
23] IV. Quod Christus non veram humanam naturam anima rationali et corpore constantem habuerit, ut Marcion finxit.
24] V. Quod unto personalis faciat tantum communia nomina et communes titulos.
25] VI. Quod phrasis tantum et modus quidam loquendi sit, cum dicitur: Deus est homo et homo est Deus; siquidem Divinitas nihil cum humanitate et humanitas nihil cum Deitate realtier, hoc est, vere et re ipsa, commune habeat.
26] VII. Quod tantum sit verbalis sine re ipsa idiomatum communicatio, cum dicitur, Filium Dei pro peccatis mundi mortuum esse, Filium hominis omnipotentem factum esse.
27] VIII. Quod humana in Christo natura eo modo, quo est Divinitas, facta sit essentia quaedam infinita, et ex hac essentiali, communicata, in humanam naturam effusa et a Deo separata virtute et proprietate eo modo quo divina natura ubique praesens sit.
28] IX. Quod humana natura divinae ratione substantiae atque essentiae suae vel proprietatum divinarum essentialium exaequata sit.
29] X. Quod humana natura in Christo in omnia loca coeli et terrae localiter expansa sit, quod ne quidem divinae naturae est tribuendum.
30] XI. Quod Christo impossibile sit propter humanae naturae proprietatem, ut simul in pluribus quam in uno loco, nedum ubique suo cum corpore esse possit.
31] XII. Quod sola humanitas pro nobis passa sit nosque redemerit, et quod Filius Dei in passione nullam prorsus cum humanitate (re ipsa) communicationem habuerit, perinde ac si id negotium nihil ad ipsum pertinuisset.
32] XIII. Quod Filius Dei tantummodo divinitate sua nobis in terris, in Verbo, sacramentis, in omnibus denique aerumnis. nostris praesens sit, et quod haec praesentia prorsus ad humanitatem nihil pertineat. Christo enim, postquam nos passione et morte sua redemerit, secundum humanitatem snare nihil amplius nobiscum in terris esse negotii.
33] XIV. Quod Filius Dei, qui humanam naturam assumpsit, iam post depositam servi formam non omnia opera omnipotentiae suae in et cum humanitate sua et per eam efficiat, sed tantum aliqua, et quidem in eo tantum loco, ubi humana natura est localiter.
XV. Quod secundum humanitatem omnipotentiae 34] aliarumque proprietatum divinae naturae prorsus non sit capax. Idque asserere audent contra expressum testimonium Christi, Matth. 28, 18: Mihi data est omnis potestas in coelo et in terra. Et contradicunt Paulo, qui ait Col. 2, 9: In ipso inhabitat tota divinitatis plenitudo corporaliter.
35] XVI. Quod Christo secundum humanitatem data quidem sit maxima potestas in coelo et in terra, videlicet maior et amplior, quam omnes angeli et creaturae acceperint, sed tamen ita, ut cum omnipotentia Dei nullam habeat communicationem, neque omnipotentia illi data sit. Itaque mediam quandam potentiam inter omnipotentiam Dei et inter aliarum creaturarum potentiam fingunt, datam Christo secundum humanam eius naturam per exaltationem, quae minor quidem sit quam Dei omnipotentia, maior tamen omnium aliarum creaturarum potestate.
36] XVII. Quod Christo secundum spiritum suum humanum certi limites positi sint, quantum videlicet ipsum scire oporteat, et quod non plus sciat, quam ipsi conveniat, et ad exsecutionem sui officii, iudicis nimirum, necessario requiratur.
37] XVIII. Quod Christus ne hodie quidem perfectam habeat cognitionem Dei et omnium ipsius operum, cum tamen de Christo scriptum sit Col. 2, 3, in ipso omnes thesauros sapientiae et scientiae absconditos esse.
38] XIX. Quod Christo secundum humanitatis suae spiritum impossibile sit scire, quid ab aeterno fuerit, quid iam nunc ubique fiat et quid in omnem aeternitatem sit futurum.
39] XX. Reiicimus etiam damnamusque, quod dictum Christi Matth. 28, 19: Mihi data est omnis potestas in coelo et in terra, horribili et blasphema interpretatione a quibusdam depravatur in hanc sententiam: quod Christo secundum divinam suam naturam in resurrectione et ascensione ad coelos iterum restituta fuerit omnis potestas in coelo et in terra, perinde quasi, dum in statu humiliationis erat, eam potestatem etiam secundum divinitatem deposuisset et exuisset. Hac enim doctrina non modo verba testamenti Christi falsa explicatione pervertuntur, verum etiam dudum damnatae Arianae haeresi via de novo sternitur, ut tandem aeterna Christi divinitas negetur, et Christus totus, quantus quantus est, una cum salute nostra amittatur, nisi huic impiae doctrinae ex solidis Verbi Dei et fidei nostrae catholicae fundamentis constanter contradicatur.
——————————

IX. DE DESCENSU CHRISTI AD INFEROS.
—————
STATUS CONTROVERSIAE.
1] Disceptam fuit super hoc articulo inter quosdam theologos, qui Augustanam Confessionem profitentur: quando et quomodo Dominus noster Iesus Christus, ut testatur fides nostra catholica, ad inferos descenderit, an id ante vel post mortem eius factum sit. Praeterea quaesitum fuit, num anima tantum, an divinitate sola, an vero anima et corpore descenderit, idque an spiritualiter an vero corporaliter sit factum. Disputatum etiam est, num hic articulus ad passionem an vero ad gloriosam victoriam et triumphum Christi sit referendus.
2] Cum autem hic fidei nostrae articulus, sicut et praecedens, neque sensibus neque ratione nostra comprehendi queat, sola autem fide acceptandus sit, unanimi consensu consulimus, de hac re non esse disputandum, sed quam simplicissime hunc articulum credendum 3] et docendum esse. Atque in hoc negotio sequamur piam D. Lutheri doctrinam, qui hunc articulum in concione Torgae habita (anno etc. XXXIIL) pie admodum explicuit, omnes inutiles et curiosas quaestiones praecidit atque ad piam fidei simplicitatem omnes Christianos adhortatus est.
4] Satis enim nobis esse debet, si sciamus, Christum ad inferos descendisse, infernum omnibus credentibus destruxisse, nosque per ipsum e potestate mortis et Satanae, ab aeterna damnatione atque adeo e faucibus inferni ereptos. Quo autem modo haec effecta fuerint, non curiose scrutemur, sed huius rei cognitionem alteri saeculo reservemus, ubi non modo hoc mysterium, sed et alia multa in hac vita simpliciter a nobis credita revelabuntur, quae captum caecae nostrae rationis excedunt.
——————————

X. DE CEREMONIIS ECCLESIASTICIS,
quae vulgo adiaphora seu res mediae et indifferentes vocantur.
—————
1] Orta est etiam inter theologos Augustanae Confessionis controversia de ceremoniis seu ritibus ecclesiasticis, qui in Verbo Dei neque praecepti sunt neque prohibiti, sed ordinis tantum et decori gratia in ecclesiam sunt introducti.
STATUS CONTROVERSIAE.
2] Quaesitum fuit, num persecutionis tempore et in casu confessionis (etiamsi adversarii nobiscum in doctrina consentire nolint) nihilominus salve conscientia aliquae iam abrogatae ceremoniae, quae per se indifferentes et a Deo neque mandatae neque prohibitae sint, postulantibus id et urgentibus adversariis iterum in usum revocari possint, et an hoc modo cum pontificiis in eiusmodi ceremoniis et adiaphoris conformari recte queamus. Una pars hoc fieri posse affirmavit, altera vero negavit.
AFFIRMATIVA.
Sincera doctrina et confessio de hoc articulo.
3] I. Ad hanc controversiam dirimendam unanimi consensu credimus, docemus et confitemur, quod ceremoniae sive ritus ecclesiastici (qui Verbo Dei neque praecepti sunt neque prohibiti, sed tantum decori et ordinis causa instituti) non sint per se cultus divinus aut aliqua saltem pars cultus divini. Scriptum est enim Matth. 15, 9: Frustra colunt me, docentes doctrinas, mandata hominum.
4] II. Credimus, docemus et confitemur, ecclesiae Dei ubivis terrarum et quocunque tempore licere, pro re nata ceremonias tales mutare iuxta eam rationem, quae ecclesiae Dei utilissima et ad aedificationem eiusdem maxime accommodate iudicatur.
5] III. Ea tamen in re omnem levitatem fugiendam et offendicula cavenda, imprimis vero infirmorum in fide rationem habendam et iis parcendum esse censemus, 1 Cor. 8, 9; Rom. 14, 13.
6] IV. Credimus, docemus et confitemur, quod temporibus persecutionum, quando perspicua et constans confessio a nobis exigitur, hostibus evangelii in rebus adiaphoris non sit cedendum. Sic enim apostolus inquit Gal. 5, 1: Qua libertate Christus nos liberavit, in ea state et nolite iterum iugo servitutis subiici. Et alibi, 2 Cor. 6, 14: Nolite iugum ducere cum infidelibus etc. Quae enim est societas luci ad tenebras etc.? Item Gal. 2, 5: Quibus neque ad horam cessimus subiectione, ut veritas evangelii permaneret apud vos. In tali enim rerum statu non agitur iam amplius de adiaphoris, sed de veritate evangelii et de libertate Christiana sarta tectaque conservanda, et quomodo cavendum sit, ne manifeste idololatria confirmetur et infirmi in fide offendantur. In huiusmodi rebus nostrum certe non est aliquid adversariis largiri, sed officium nostrum requirit, ut piam et ingenuam confessionem edamus, et ea patienter feramus, quae Dominus nobis ferenda imposuerit et hostibus Verbi Dei in nos permiserit.
7] V. Credimus, docemus et confitemur, quod ecclesia alia aliam damnare non debeat, propterea quod haec vel illa plus minusve externarum ceremoniarum, quas Dominus non instituit, observer, si modo in doctrina eiusque articulis omnibus et in vero sacramentorum usu sit inter eas consensus. Hoc enim vetus et verum dictum est: Dissonantia ieiunii non dissolvit consonantiam fidei.
NEGATIVA.
Falsae doctrinae de hoc articulo reiectio.
8] Repudiamus atque damnamus haec falsa et Verbo Dei contraria dogmata:
9] I. Quod humanae traditiones et constitutiones in ecclesiasticis rebus per se pro cultu Dei aut certe pro parte divini cultus sint habendae.
10] II. Quando eiusmodi ceremoniae et constitutiones ecclesiae Dei coactione quadam tamquam necessariae obtruduntur, et quidem contra libertatem Christianam, quam ecclesia Christi in rebus eiusmodi externis habet.
11] III. Cum asseritur, quod tempore persecutionis, quando clara confessio requiritur, hostibus evangelii in observatione eiusmodi rerum adiaphorarum gratificari et cum ipsis pacisci et consentire liceat, quae res cum detrimento veritatis coelestis coniuncta est.
12] IV. Cum externae ceremoniae, quae indifferentes sunt, ea opinione abrogantur, quasi ecclesiae Dei liberum non sit pro re nata, ut iudicaverit ad aedificationem utile esse, hanc vel illam ceremoniam ratione libertatis Christianae usurpare.
——————————

XI. DE AETERNA PRAEDESTINATIONE ET ELECTIONE DEI.
—————
1] De hoc articulo non quidem publice mota est controversia inter Augustanae Confessionis theologos; sed tamen, cum hic articulus magnam piis mentibus consolationem afferat, si recte et dextre explicetur, visum est, eundem in hoc scripto declarare, ne forte temporis progressu disputationes aliquae cum offendiculo coniunctae de hac re exoriantur.
AFFIRMATIVA.
Sincera doctrina de hoc articulo.
2] I. Primum omnium est, quod accurate observari oportet, discrimen esse inter praescientiam et praedestinationem sive aeternam electionem Dei.
3] II. Praescientia enim Dei nihil aliud est, quam quod Deus omnia noverit, antequam fiant, sicut scriptum est Dan. 2, 28: Est Deus in coelo, revelans mysteria, qui indicavit tibi, rex Nabuchodonosor, quae ventura sunt in novissimis temporibus.
4] III. Haec Dei praescientia simul ad bonos et malos pertinet, sed interim non est causa mali, neque est causa peccati, quae hominem ad scelus impellat. Peccatum enim ex diabolo et ex hominis prava et mala voluntate oritur. Neque haec Dei praescientia causa est, quod homines pereant; hoc enim sibi ipsis imputare debent. Sed praescientia Dei disponit malum et metas illi constituit, quousque progredi et quamdiu durare debeat, idque eo dirigit, ut, licet per se malum sit, nihilominus electis Dei ad salutem cedat.
5] IV. Praedestinatio vero seu aeterna Dei electio tantum ad bonos et dilectos filios Dei pertinet, et haec est causa ipsorum salutis. Etenim eorum salutem procurat et ea, quae ad ipsam pertinent, disponit. Super hanc Dei praedestinationem salus nostra ita fundata est, ut inferorum portae eam eventere nequeant, Ioh. 10, 28; Matth. 16, 18.
6] V. Haec Dei praedestinatio non in arcano Dei consilio est scrutanda, sed in Verbo Dei, in quo revelatur, quaerenda est.
7] VI. Verbum autem Dei deducit nos ad Christum; is est libet ille vitae, in quo omnes inscripti et electi sunt, qui salutem aeternam consequuntur. Sic enim scriptum est Eph. 1, 4: Elegit nos in Christo ante mundi constitutionem.
8] VII. Christus vero omnes peccatores ad se vocat et promittit illis levationem. Et serio vult, ut omnes homines ad se veniant et sibi consuli et subveniri sinant. His sese Redemptorem in Verbo offert et vult, ut Verbum audiatur, et ut aures non obturentur nec Verbum negligatur et contemnatur. Et promittit se largiturum virtutem et operationem Spiritus Sancti et auxilium divinum, ut in fide constantes permaneamus et vitam aeternam consequamur.
9] VIII. De nostra igitur electione ad vitam aeternam neque ex rationis nostrae iudicio neque ex lege Dei iudicandum est, ne vel dissolutae et Epicureae vitae nos tradamus, vel in desperationem incidamus. Qui enim rationis suae iudicium in hoc negotio sequuntur, in horum cordibus hac perniciosae cogitationes (quibus aegerrime resistere possunt) excitantur: Si (inquiunt) Deus me ad aeternam salutem elegit, non potero damnari, quidquid etiam designavero. Contra vero, si non sum electus ad vitam aeternam, nihil plane mihi profuerit, quantumcunque boni fecero; omnes enim conatus mei irriti erunt.
10] IX. Vera igitur sententia de praedestinatione ex evangelio Christi discenda est. In eo enim perspicue docetur, quod Deus omnes sub incredulitatem concluserit, ut omnium misereatur, et quod nolit quemquam petite, sed potius, ut omnes convertantur et in Christum credant, Rom. 11, 32. Ezech. 18, 23; 33, 11. 1 Ioh. 2, 2. [2 Petr. 3, 9.]
11] X. Qui igitur voluntatem Dei revelatam inquirunt eoque ordine progrediuntur, quem divus Paulus in epistola ad Romanos secutus est (qui hominem prius deducit ad poenitentiam, ad agnitionem peccatorum, ad fidem in Christum, ad obedientiam mandatorum Dei, quam de aeternae praedestinationis mysterio loquatur): iis doctrina de praedestinatione Dei salutaris est et maximam consolationem affert.
12] XI. Quod vero scriptum est [Matth. 22, 14]: Multos quidem vocatos, paucos vero electos esse, non ita accipiendum est, quasi Deus nolit, ut omnes salventur, sed damnationis impiorum causa est, quod Verbum Dei aut prorsus non audiant, sed contumaciter contemnant, aures obturent et cor indurent et hoc modo Spiritui Sancto viam ordinariam praecludant, ut opus suum in eis efficere nequeat, aut certe quod Verbum auditum flocci pendant atque abiiciant. Quod igitur pereunt, neque Deus neque ipsius electio, sed malitia eorum in culpa est. 2 Petr. 2, 1 sqq. Luc. 11, 49. 52. Heb. 12, 25 sqq.
13] XII. Huc usque homo pins in meditatione articuli de aeterna Dei electione tuto progredi potest, quatenus videlicet ea in Verbo Dei est revelata. Verbum Dei enim nobis Christum, librum vitae, proponit, is nobis per evangelii praedicationem aperitur et evolvitur, sicut scriptum est Rom. 8, 30: Quos elegit, hos vocavit. In Christo igitur electio aeterna Dei Patris est quaerenda. Is in aeterno suo consilio decrevit, quod praeter eos, qui Filium eius, Iesum Christum, agnoscunt et in eum vere credunt, neminem salvum facere velit. Reliquae cogitationes ex animis piorum penitus excutiendae sunt, quia non a Deo, sed ex afflatu Satanae proficiscuntur, quibus humani generis hostis hoc agit, ut dulcissimam illam consolationem vel enervet, vel penitus e medio tollat, quam ex saluberrima hac doctrina haurire possumus: qua videlicet certi reddimur, quod mera gratia sine ullo nostro merito in Christo ad vitam aeternam electi simus, et quod nemo ex ipsius manibus rapere nos possit. Et hanc clementissimam electionem non nudis verbis, sed interposito iureiurando Dominus contestando confirmavit et venerabilibus sacramentis nobis obsignavit, quorum in summis tentationibus meminisse et ex iis consolationem petere debemus, ut ignita diaboli tela exstinguamus.
14] XIII. Interim tamen summo studio in eo elaboremus, ut ad normam voluntatis divinae vitam nostram instituamus et vocationem nostram (ut divus Petrus loquitur) firmam faciamus, 2 Petr. 1, 10, neque a Dei revelato Verbo latum unguem recedamus; illud enim nunquam nos fallet.
15] XIV. Hac brevi explicatione aeternae electionis divinae hones suns Deo plene et in solidum tribuitur, quod videlicet secundum voluntatis suae propositum mera misericordia sine ullo nostro merito salvos nos faciat. Neque tamen hac doctrina vel gravioribus illis animi perturbationibus et pusillanimitati vel Epicurismo [Epicureismo] ansa praebetur.
NEGATIVA.
Falsae doctrinae de hoc articulo reiectio.
16] Credimus igitur et sentimus, quando doctrina de electione Dei ad vitam aeternam eo modo proponitur, ut perturbatae piae mentes ex ea consolationem nullam capere queant, sed potius per eam in animi angustias aut desperationem coniiciantur, aut impoenitentes in dissoluta sua vita confirmentur, quod articulus hic non ad normam Verbi et voluntatis Dei, sed iuxta humanae rationis iudicium, et quidem impulsu Satanae, male et perperam tractetur. Quaecunque enim scripta sunt (inquit apostolus), ad nostram doctrinam scripta sunt, ut per patientiam et consolationem Scripturarum spero habeamus, Rom. 15, 4. Reiicimus itaque omnes, quos iam enumerabimus, errores:
17] I. Quod Deus nolit, ut omnes homines poenitentiam agant et evangelio credant.
18] II. Quando Deus nos ad se vocat, quod non serio hoc velit, ut omnes homines ad ipsum veniant.
19] III. Quod nolit Deus, ut omnes salventur, sed quod quidam, non ratione peccatorum suorum, verum solo Dei consilio, proposito et voluntate ad exitium destinati sint, ut prorsus salutem consequi non possint.
20] IV. Quod non sola Dei misericordia et sanctissimum Christi meritum, sed etiam in nobis ipsis aliqua causa sit electionis divinae, cuius causae ratione Deus nos ad vitam aeternam elegerit.
21] Haec dogmata omnia falsa sunt, horrenda et blasphema, iisque piis mentibus omnis prorsus consolatio eripitur, quam ex evangelio et sacramentorum usu capere deberent, et idcirco in ecclesia Dei nequaquam sunt ferenda.
22] Haec brevis est et simplicissima articulorum controversorum explicatio, de quibus inter theologos Augustanae Confessionis aliquamdiu disceptatum et discrepantibus inter se sententiis disputatum est. Et ex hac declaratione homo pius quantumvis simplex secundum analogiam Verbi Dei et Catechismi simplicem doctrinam deprehendere potest, quid verum sit, quid falsum. Non enim tantummodo sincera doctrina diserte est recitata, verum etiam contraria et falsa doctrina repudiata est et reiecta, et controversiae illae, offendiculorum plenae, solide sunt decisae atque diiudicatae.
23] Faxit Deus omnipotens, Pater Domini nostri Iesu Christi, ut per gratiam Spiritus Sancti omnes in ipso consentientes et concordes simus atque in consensu pio, qui ipsi probetur, constanter perseveremus! Amen.
——————————

XII. DE ALIIS HAERESlBUS ET SECTIS,
quae nunquam Augustanam Confessionem sunt amplexae.
—————
1] Ne tacita cogitatione haereses illae et sectae nobis tribuantur, propterea quod earum in commemorata declaratione expressam mentionem non fecimus, visum est articulos earum ad calcem (ut dicitur) huius scripti nude recitare, in quibus nostri temporis haeretici a veritate dissentiunt et sincerae nostrae religioni et confessioni contrarium docent.
Errores Anabaptistarum.
Anabaptistae in multas sectas sunt divini, 2] quarum aliae plures, aliae pauciores errores defendunt. Generatim tamen omnes talem doctrinam profitentur, quae neque in ecclesia neque in politia neque in oeconomia tolerari potest.
Articuli Anabaptistici, qui in Ecclesia Ferri Non Possunt.
3] I. Quod Christus carnem et sanguinem suum non e Maria virgine assumpserit, sed e coelo attulerit.
4] II. Quod Christus non sit verus Deus, sed tantummodo ceteris sanctis sit superior, quia plura Spiritus Sancti dona acceperit quam alius quispiam homo sanctus.
5] III. Quod iustitia nostra coram Deo non in solo Christi merito, sed in renovatione atque adeo in nostra propria probitate, in qua ambulemus, consistat. Ea vero Anabaptistarum iustitia magna ex parte electicia et humanitus excogitata quadam sanctimonia constat et revera nil aliud est quam novus quidam monachatus.
6] IV. Quod infantes non baptizati coram Deo non sint peccatores, sed iusti et innocentes et in illa sua innocentia, cum usum rationis nondum habeant, sine Baptismo (quo videlicet ipsorum opinione non egeant) salutem consequantur. Et hoc modo reiiciunt totam de peccato originali doctrinam, reliqua etiam, quae ex ea dependent.
7] V. Quod infantes baptizandi non sint, donec usum rationis consequantur et fidem suam ipsi profiteri possint.
8] VI. Quod Christianorum liberi eam ob causam, quia parentibus Christianis et fidelibus orti sunt (etiam praeter et ante susceptum Baptismum), revera sancti et in filiorum Dei numero sint habendi. Qua de causa etiam neque paedobaptismum magni faciunt, neque id operam dant, ut infantes baptizentur, quod cum expressis verbis promissionis divinae pugnat; ea enim tantum ad eos pertinet, qui foedus Dei observant, illudque non contemnunt, Gen. 17, 7 sqq.
9] VII. Quod ea non sit vera et Christiana ecclesia, in qua aliqui adhuc peccatores reperiuntur.
10] VIII. Quod conciones non sint audiendae ullae in iis templis, in quibus aliquando missae pontificiae sunt celebratae.
11] IX. Quod homo pius nihil prorsus commercii habere debeat cum ecclesiae ministris, qui evangelion Christi iuxta Augustanae Confessionis sententiam docent et Anabaptistarum conciones ac errores reprehendunt, et quod eiusmodi ecclesiae ministris neque servire, neque operam locare liceat, sed quod iidem, ut perversores Verbi divini, vitandi et fugiendi sint.
Articuli Anabaptistici, qui in Politia sunt Intolerabiles.
12] I. Quod magistratus officium non sit sub novo testamento genus vitae, quod Deo placeat.
13] II. Quod homo Christianus salva et illaesa conscientia officio magistratus fungi non possit.
14] III. Quod homo Christianus illaesa conscientia officium magistratus, rebus ita ferentibus, adversus improbos administrare et exsequi, et subditi potestatem illam, quam magistratus a Deo accepit, ad defensionem implorare non possint.
15] IV. Quod homo Christianus sana conscientia iusiurandum praestare et iuramento interposito obedientiam et fidem suo principi aut magistratui promittere nequeat.
16] V. Quod magistratus sub novo testamento bona conscientia homines facinorosos capitali supplicio afficere non possit.
Articuli Anabaptistici, qui in Oeconomia Ferri Non Possunt.
17] I. Quod homo pins non possit conscientia salva proprium tenere et possidere, sed quod is, quidquid omnino facultatum habeat, id totum in commune conferre debeat.
18] II. Quod homo Christianus illaesa conscientia neque cauponariam neque mercaturam exercere aut arma conficere possit.
19] III. Quod coniugibus propter diversam religionem divortium facere et cum alia persona, quae in religione non dissentiat, matrimonium contrahere liceat.
Errores Schwencofeldianorum.
20] I. Quod omnes illi, qui Christum secundum carnem creaturam esse dicunt, non habeant veram regnantis coelestis Regis agnitionem.
21] II. Quod caro Christi per exaltationem eo modo omnes proprietates divinas acceperit, ut Christus, quatenus homo est, potentia, virtute, malestate, gloria Patri et τῳ̃ λóγῳ per omnia, in gradu et statu essentiae omnino aequalis sit, ita ut iam utriusque in Christo naturae una sit essentia, eaedem proprietates, eadem voluntas eademque gloria, et quod cato Christi ad sacrosanctae Trinitatis essentiam pertineat.
22] III. Quod ministerium Verbi, praedicatum et auditu perceptum Verbum, non sit instrumentum illud, per quod Deus Spiritus Sanctus homines doceat, salutaremque Christi agnitionem largiatur et conversionem, veram poenitentiam, fidem et novam obedientiam in ipsis efficiat.
23] IV. Quod aqua Baptismi non sit medium, per quod Dominus adoptionem in filiis Dei obsignet et regenerationem efficiat.
24] V. Quod panis et vinum in Sacra Coena non sint organa, per quae et cum quibus Christus corpus et sanguinem suum distribuat,
25] VI. Quod homo pins, vere per Spiritum Dei regeneratus, legem Dei in hac vita perfecte servare et implere valeat.
26] VII. Quod non sit vera ecclesia Christi, in qua non vigeat publica excommunicatio et solennis aliquis excommunicationis modus seu, ut vulgo dicitur, processus ordinarius.
27] VIII. Quod is ecclesiae minister alios homines cum fructu docere, aut vera sacramenta dispensare non possit, qui ipse non sit vere renovatus, renatus et vere iustus.
Error Novorum Arianorum.
28] Quod Christus non sit verus, substantialis, naturalis Deus, eiusdem cum Patre et Spiritu Sancto essentiae, sed divina tantum malestate ita cum Patre ornatus, ut Patre sit inferior.
Error Antitrinitariorum.
29] Haec prorsus nova est haeresis, quae antehac ecclesiis Christi ignota fuit, eorum videlicet, qui opinantur, docent et profitentur, non esse unicam tantum divinam et aeternam Patris, Filii et Spiritus Sancti essentiam, sed quemadmodum Pater, Filius et Spiritus Sanctus tres sunt distinctae personae, ita unamquamque personam habere distinctam et a reliquis personis Divinitatis separatam essentiam. Et horum alii sentiunt, quod singulae personae in singulis essentiis aequali sint potestate, sapientia, maiestate et gloria, sicut alias tres numero differentes homines, ratione essentiae suae, sunt a se invicem disiuncti et separati. Alii sentiunt, tres illas personas et essentias ita inaequales esse ratione essentiae et proprietatum, ut solus Deus Pater verus sit Deus.
30] Hos atque his similes errores omnes, et eos etiam, qui ab his dependent et ex his consequuntur, reiicimus atque damnamus, utpote qui falsi sint atque haeretici, et qui Verbo Dei, tribus approbatis Symbolis, Augustanae Confessioni, eiusdem Apologiae, Smalcaldicis Articulis et Catechismis Lutheri repugnent, quos etiam errores omnes pii, summi atque infimi, cavere et vitare debent, nisi aeternae suae salutis iacturam facere velint.
31] Quod autem haec sit omnium nostrum fides, doctrina et confessio (de qua in novissimo illo die Iudici Domino nostro Iesu Christo rationem reddere parati sumus), et quod contra hanc doctrinam nihil vel occulte vel aperte dicere aut scribere, sed per gratiam Dei in ea constanter perseverare velimus, in eius rei fidem re bene meditata in vero Dei timore et invocatione nominis eius, hanc Epitomen propriis manibus subscripsimus.
——————————

(FORMULA CONCORDIAE SOLIDA DECLARATIO)
[PARS SECUNDA.]
Solida, plana ac perspicua
REPETITIO ET DECLARATIO
quorundam Articulorum Augustanae Confessionis, de quibus aliquamdiu inter nonnullos theologos, eidem addictos, disputatum fuit, continens earum controversiarum ad normam et analogiam Verbi Dei et compendiariam Christianae nostrae doctrinae formulam et rationem decisionem atque conciliationem

Immensa Dei Optimi Maximi bonitate atque 1] miseratione factum est, ut doctrina de praecipuis Christianae nostrae religionis articulis, quae opinionibus et traditionibus humanis durante papatu horribiliter obscurata fuerat, opera D. Lutheri, piae sanctaeque memoriae, rursus secundum praescriptum et analogiam Verbi Dei sincere explicaretur et repurgaretur, pontificii vero errores, abusus et idolomaniae graviter redarguerentur. 2] Hac pia reformatione adversarii nova dogmata in ecclesiam Dei introduci putaverunt, eam igitur, quasi Verbo Dei prorsus repugnaret et pias ordinationes penitus everteret, vehementer, falso tamen, criminati sunt et calumniis prope infinitis, quae nullo tamen vel probabili saltem colore fulcirentur, oppugnarunt. 3] Ea re moti illustrissimi pietateque religiosa praestantissimi Electores, Principes et Ordines Imperii (qui tum sinceram evangelii doctrinam amplexi fuerant et ecclesias suas ad Verbi Dei normam pie reformaverant) in comitiis frequentissimis et celeberrimis illis Augustae Vindelicorum anno post millesimum quingentesimum trigesimo habitis, sedulo curarunt, ut confessio pia, a sacris litteris collecta, conscriberetur, eamque confessionem Imperatori Carolo V. exhibuerunt. In ea perspicue et candide professi sunt, quid de praecipuis articulis (iis praesertim, qui inter ipsos et pontificios in controversiam venerant) in ecclesiis evangelicis et reformatis crederetur et publice doceretur. Eam confessionem adversarii moleste quidem graviterque acceperunt, sed ad hunc usque diem neque refutare neque evertere potuerunt.
4] Hanc piam atque e fundamentis Verbi Dei solidissimis exstructam Augustanam Confessionem nos toto pectore amplecti, publice et sollemniter etiamnum profitemur et simplicem illius, sinceram et perspicuam sententiam, quam verba ipsa monstrant, retinemus. Eamque plum nostri temporis symbolum esse, quod piae mentes post invictam Verbi Dei auctoritatem recipere debeant, iudicamus: quemadmodum olim etiam in ecclesia Dei, exortis gravissimis in religionis negotio certaminibus, confessiones et pia quaedam symbola sunt conscripta, quae sinceri doctores et auditores toto animo amplectebantur et publice 5] profitebantur. Et quidem, bene iuvante nos gratia Dei Optimi Maximi, in illius Confessionis pia doctrina (quemadmodum ea Carolo V. anno etc. XXX. exhibita est) ad ultimos usque vitae nostrae spiritus constantes perseverabituus. Neque in animo habemus, hoc scripto aut quocunque alio a commemorata iam Confessione vel transversum, ut aiunt, unguem discedere, vel aliam aut novam confessionem condere.
6] Etsi autem pia Confessionis illius doctrina magna ex parte (praeterquam quod a pontificiis factitatum est) non fuit impugnata, fateri tamen oportet, nonnullos theologos in praecipuis quibusdam et magni momenti articulis a doctrina illius Confessionis discessisse, veramque illius sententiam aut non assecutos esse, aut certe non constanter retinuisse, quosdam etiam ei alienam sententiam affingere conatos esse, qui nihilominus tamen Augustanam se Confessionem amplecti simularunt et ex ea, quasi gloriantes de eius 7] professione, praetextus quaesiverunt. Ex ea autem re gravia admodum et perniciosa in reformatis ecclesiis dissidia sunt orta; quemadmodum olim etiam, vivis adhuc apostolis, inter eos, qui Christiani haberi volebant et de doctrina Christi gloriabantur, horribiles errores sunt exorti. Quidam enim per opera legis iustificationem et salutem quaerebant, Act. 15, 1–29, alii resurrectionem mortuorum negabant, 1 Cor. 15, 12, alii Christum verum et aeternum Deum esse non credebant. His certe apostoli sese et concionibus et scriptis severe opposuerunt, etsi non ignorabant, errores illos et de rebus tantis acerrima certamina gravissimam offensionem tam apud infideles quam apud infirmos in fide excitare; perinde ac hodie nostri adversarii pontificii propter dissidia illa inter nos orta exsultant, spem illam minime piam et quidem falsam foventes, fore ut ex nostris mutuis concertationibus sanae doctrinae ruina et interitus consequantur. 8] Infirmi vero interim valde offenduntur et perturbantur; quidam dubitant, an inter tot et tanta dissidia etiam vera apud nos doctrina reperiatur; quidam non vident, cui parti in articulis illis controversis subscribere debeant. 9] Mota enim illa certamina non sunt λογομαχίαι aut de verbis inanes et non necessariae disceptationes, quales oriri solerit, cum altera pars alterius sententiam non satis assecuta est, ut quibusdam fortasse in hoc religionis negotio res habere videntur, qui existimant disputari tantum de paucis quibusdam vocabulis, quae nullius paene aut certe non magni sint momenti. Sed res gravissimae sunt, de quibus controvertitur, et prorsus tales, ut illius partis, quae a vero aberrat, sententia in ecclesia Dei nec possit nec debeat ferri, nedum excusari aut defendi.
10] Quare necessitas exigit, ut controversi illi articuli e Verbo Dei et probatis scriptis perspicue explicentur, quo omnes pii et intelligentes animadvertere possint, cuiusnam partis sententia in controversiis illis motis Verbo Dei et Augustanae Confessioni orthodoxae conformis sit, et quae probatis illis scriptis adversetur, ut bonae et piae mentes, quibus veritas cordi est, corruptelas et errores, qui exorti sunt, effugere et vitare queant.
——————————
DE COMPENDIARIA DOCTRINAE FORMA, FUNDAMENTO, NORMA ATQUE REGULA,
ad quam Omnia Dogmata iuxta Analogiam Verbi Dei Diiudicanda et Controversiae Motae Pie Declarandae atque Decidendae sunt.
1] Primo ad solidam, diuturnam et firmam concordiam in ecclesia Dei constituendam necessarium omnino est, ut certa compendiaria forma et quasi typus unanimi consensu approbatus exstet, in quo communis doctrina, quam ecclesiae sincerioris et reformatae religionis profitentur, e Verbo Dei collecta exstet. Etenim ea in re exemplum primitivae ecclesiae sequimur, quae in talem usum sua quaedam 2] certa symbola semper habuit. Cum vero compendiaria illa doctrinae forma non privatis, sed publicis scriptis niti debeat, quae confecta, approbata et recepta sint earum ecclesiarum nomine, quae sinceram doctrinam et religionem unanimi consensu profitentur: mentem nostram invicem corde et ore ita declaravimus et iam declaramus, quod nullam novam aut singularem confessionem fidei nostrae conscribere aut recipere in animo habeamus. Quin potius publica illa et communia scripta amplectimur, quae in omnibus ecclesiis Augustanae Confessionis pro symbolis et communibus confessionibus semper habita sunt, priusquam dissensiones inter eos, qui Augustanam Confessionem profitentur, ortae sunt; quae etiam scripta publicam auctoritatem obtinuerunt, quamdiu magno consensu passim in omnibus articulis sincera Verbi Dei doctrina, ut eam D. Lutherus proposuit, conservata, retenta atque usurpata fuit.
3] I. Primum igitur toto pectore prophetica et apostolica scripta Veteris et Novi Testamenti, ut limpidissimos purissimosque Israelis fontes, recipimus et amplectimur et sacras litteras solas unicam et certissimam illam regulam esse credimus, ad quam omnia dogmata exigere, et secundum quam de omnibus tum doctrinis tum doctoribus iudicare oporteat.
4] II. Et quia iam olim sincera Christi doctrina, in genuino et sano sensu, ex sacris litteris collecta et in articulos seu capita brevissima contra haereticorum corruptelas digesta est, amplectimur etiam tria illa catholica et generalia summae auctoritatis Symbola, Apostolicum videlicet, Nicaenum et Athanasii. Haec enim agnoscimus esse breves quidem, sed easdem maxime pias atque in Verbo Dei solide fundatas, praeclaras confessiones fidei, quibus omnes haereses, quae iis temporibus ecclesias Christi perturbarunt, perspicue et solide refutantur.
5] III. Deinde cum postremis hisce temporibus Deus Optimus Maximus summa clementia puritatem Verbi sui tenebris horrendis et plus quam cimmeriis, quibus sub papatu oppressa fuerat, fideli opera praestantissimi viri, D. Lutheri, viri Dei, rursus in lucem produxerit, quae sincera doctrina non modo contra papatum, sed etiam adversus aliarum sectarum corruptelas e Verbo Dei in articulos et capita Augustanae Confessionis digesta est: etiam Augustanam, primam illam et non mutatam, Confessionem amplectimur. Idque non ea de causa facimus, quod a nostris theologis sit conscripta, sed quia e Verbo Domini est desumpta et ex fundamentis sacrarum litterarum solide exstructa, sicut ea anno 1530 scripto comprehensa et Imperatori Carolo V. per quosdam Electores, Principes et Ordines Romani Imperii (ut communis pie reformatarum ecclesiarum confessio) Augustae est exhibita. Hanc enim nostri temporis symbolum esse iudicamus, quo reformatae nostrae ecclesiae ab Romanensibus aliisque reiectis et damnatis sectis et haeresibus seiunguntur. Et sane hoc ipsum olim usu in primitiva ecclesia receptum est, ut subsequentes synodi, pii item episcopi et doctores, ad Nicaenum Symbolum provocarent atque se id amplecti publice profiterentur.
6] IV. Postea cum hoc etiam curandum esset, ut propria et genuina Confessionis Augustanae sententia conservaretur atque adversus pontificiorum calumnias plenius explicaretur et praemuniretur, ne sub Augustanae Confessionis praetextu et patrocinio damnari errores sese in ecclesiam Dei paulatim insinuarent: post exhibitam Confessionem luculenta Apologia conscripts et anno 1531 typis vulgata est. Eam etiam unanimi consensu approbamus et amplectimur, quia in ea non modo Augustana Confessio perspicue explicatur atque ab adversariorum calumniis vindicatur, verum etiam clarissimis et solidissimis Sacrae Scripturae testimoniis confirmatur.
7] V. Praeterea etiam Articulos illos toto pectore amplectimur, qui Smalcaldiae in frequentissimo theologorum conventu anno salutis MDXXXVII. conscripti, approbati et recepti sunt. Eos autem articulos intelligimus, quales initio conscripti, postea typis in lucem editi sunt in eum videlicet finem, ut concilio vel Mantuae vel alibi celebrando nomine illustrissimorum Electorum, Principum atque Ordinum Imperii (ut Augustanae Confessionis uberior declaratio, in qua per Dei gratiam constantes perseverare decrevissent) publice proponi posset [possent]. In iis enim articulis doctrina Augustanae Confessionis repetita est et in quibusdam articulis e Verbo Dei amplius declarata, et insuper fundamenta monstrata et graves causae recitatae sunt, cur a pontificiis erroribus et idolomaniis secessionem fecerimus, cur etiam in iis rebus cum pontifice Romano nobis convenire non possit, quodque cum eo in illis conciliari nequeamus.
8] VI. Postremo, quando negotium religionis etiam ad salutem vulgi et laicorum (quos vocant) pertinet, et illis etiam, ratione salutis, necessarium est, ut sinceram doctrinam a falsa discernant, amplectimur etiam Minorem et Maiorem D. Lutheri Catechismos, eos dicimus, quales illi ab ipso scripti et tomis eius inserti sunt. Omnes enim ecclesiae Augustanae Confessionis hos catechismos approbarunt atque receperunt, ita ut passim in ecclesiis et scholis publice et in privatis etiam aedibus propositi fuerint. Et pia doctrina, e Verbo Dei desumpta, in iis quam maxime perspicue et simplicissime in usum rudiorum et laicorum est comprehensa et dilucide declarata.
9] Haec publica et ab omnibus piis approbata scripta in purioribus ecclesiis et scholis semper habita fuere pro compendiaria hypotyposi seu forma sanae doctrinae, quam D. Lutherus in suis scriptis e sacris litteris contra papatum et alias sectas deprompsit. luculenter declaravit et solide fundavit. Et ad D. Lutheri explicationes praeclaras tam in polemicis quam didacticis ipsius scriptis comprehensas provocamus, eo videlicet modo, quem D. Lutherus in Latina sua praefatione, tomis operum eius praefixa, de scriptis suis pia et necessaria admonitione nobis ipse monstravit. Ibi enim hoc discrimen (inter divina et humana scripta) perspicue posuit, solas videlicet sacras litteras pro unica regula et norma omnium dogmatum agnoscendas, iisque nullius omnino hominis scripta adaequanda, sed potius omnia subiicienda esse.
10] Haec autem non ita accipi debent, quasi alia utilia et sincera scripta (verbi gratia commentarios in sacras litteras, errorum refutationes, articulorum praecipuorum explicationes) reiicere aut ex hominum manibus excutere velimus. Ea enim scripta (quatenus commemoratae hypotyposi et compendiariae sanae doctrinae conformia sunt) tamquam explicationes atque declarationes utiles retineri et cum fructu legi possunt. Quidquid enim hactenus de compendiaria hypotyposi sanae doctrinae diximus, eo tantum referendum est, ut unanimi consensu approbatam certamque formam doctrinae habeamus, quam evangelicae ecclesiae nostrae simul omnes agnoscant et amplectantur, secundum quam, cum e Verbo Dei sit desumpta, omnia alia scripta iudicare et accommodare oportet, quatenus probanda sint et recipienda.
11] Quod enim commemorata scripta, videlicet Augustanam Confessionem, Apologiam, Smalcaldicos Articulos, Minorem et Maiorem Catechismos Lutheri, illa doctrinae nostrae Christianae summa complecti voluerimus, eam ob causam factum est, quod in iis unanimem et communem ecclesiarum nostrarum piam sententiam contineri semper sit iudicatum, quippe quae a praecipuis iisque excellentissimis illius temporis theologis subscriptione confirmata et in evangelicis ecclesiis et scholis 12] recepta fuere. Et ea quidem (ut paulo ante monuimus) omnia conscripta atque edita sunt, priusquam controversiae illae inter Augustanae Confessionis theologos orirentur, ideoque nihil in illis datum est affectibus; quare etiam ab iis, qui inter se disceptant, reprobari nullo iure possunt. Neque vero quisquam (modo sincere et sine fuco Augustanam Confessionem amplectatur) eorum auctoritatem elevabit aut contemnet, sed ea (ut veritatis testes) recipiet. Quare nemo vitio nobis vertet, quod ad eorum scriptorum declarationem et decisionem in obortis controversiis provocamus. 13] Ut enim Verbum Dei tamquam immotam veritatem pro fundamento ponimus, ita illa scripta tamquam veritatis testes et quae unanimem sinceramque maiorum nostrorum, qui in puriore doctrina constantes permansere, sententiam complectantur, in medium recte producimus.
De Antithesi
seu reiectione falsae doctrinae in articulis controversis.
14] Necessarium est ad conservandam in ecclesia sinceram doctrinam et ad solidam, firmam Deoque probatam atque gratam concordiam, ut non tantum sana doctrina dextre proponatur, sed etiam contradicentes diversumque docentes redarguantur. Fidelium enim pastorum utrumque officium est (ut D. Lutherus dicere solet), et oviculas pascere et lupum arcere, ut alienas voces vitare discant et pretiosum a vili secernere possint. 1 Tim. 3 [2 Tim. 3, 16]; Tit. 1, 9; Ioh. 10, 12; Ier. 15, 19.
Quare in hac etiam parte mentem nostram 15] invicem declaravimus et perspicue declaramus, quod videlicet discrimen sit habendum inter non necessarias atque inutiles contentiones (quae plus destruunt quam aedificant), ne iis ecclesia perturbetur, et inter necessaria certamina, quando tales controversiae incidunt, ubi de articulis fidei aut praecipuis partibus Christianae doctrinae agitur; tum enim ad veritatis defensionem necessario contraria et falsa doctrina est refutanda.
16] Etsi autem paulo ante commemorata scripta pio lectori, qui veritatis coelestis amore flagrat, in omnibus et singulis articulis Christianae nostrae religionis perspicue et dilucide commonstrant, quidnam iuxta Verbi Dei, propheticorum et apostolicorum scriptorum, normam verum sit et amplectendum, et quid falsum et reiiciendum atque fugiendum sit: tamen de praecipuis et summis articulis singulis, qui hisce temporibus in controversiam venerunt, sententiam nostram perspicue et sine omni ambiguitate proponere voluimus. Idque eo consilio, ut veritas magis elucescat clariusque agnoscatur et ab erroribus facilius discernatur, ne quidquam, quod veritati officiat, sub nimis generalibus verbis aut phrasibus occultari possit; tum etiam, ut publicum solidumque testimonium, non modo ad eos, qui nunc vivunt, sed etiam ad omnem posteritatem exstaret, ostendens, quaenam ecclesiarum nostrarum de controversis articulis unanimis fuerit esseque perpetuo debeat decisio atque sententia, videlicet:
17] I. Primo reiicimus atque damnamus omnes haereses et errores, qui in primitiva (recte credentium) ecclesia ex solidis Verbi Dei fundamentis reiecti sunt et damnari.
18] II. Deinde reprobamus et damnamus omnes sectas atque haereses, quae in scriptis paulo ante commemoratis reprobatae sunt.
19] III. Praeterea, cum intra triginta annos partim ex interreligionis, quam Interim vocant, formula, partim aliis occasionibus dissidia inter theologos quosdam Augustanae Confessionis orta sint, de illis omnibus et singulis fidem et confessionem nostram non modo in thesi, verum etiam in antithesi (veram videlicet et falsam contrariam doctrinam) diserte, categorice et perspicue proponere et declarare voluimus. Idque ea de causa a nobis factum est, ut solida coelestis doctrinae in omnibus articulis fundamenta rectius conspicerentur, et omnia falsa, ambigua, suspecta et damnata dogmata (quibuscunque libris contineantur et a quocunque tandem vel conscripta sint vel hodie etiamnum defendantur) diserte repudientur, ut omnes ad carendos errores (hinc inde in quorundam theologorum libris sparsos) fideliter praemoneantur et excitentur, ne in rebus tantis ullius hominis 20] auctoritate seducantur. Hanc nostram controversiarum explicationem si pius lector sedulo perpenderit eamque cum scriptis illis aliquoties commemoratis contulerit, liquido intelliget, ea, quae de unoquoque articulo (in compendiaria illa doctrina nostrae religionis et fidei) initio maiores nostri senserunt atque publice professi sunt, easque declarationes, quae diversis temporibus per intervalla sunt consecutae, et eam doctrinam, quam nunc hoc scripto repetimus, haudquaquam inter se discrepare, sed esse simplicem, immotam ac certissimam veritatem. Et agnoscet lector candidus, nos non de uno dogmate ad aliud (levitate quadam, ut adversarii nos criminantur) transsilire, sed potius nos in eo elaborare, ut semel exhibitam illam Augustanam Confessionem eiusque unanimem, piam et veram sententiam firmiter retineamus, atque in ea doctrina per gratiam Dei (adversus omnes, quae inciderunt, corruptelas) constantes perseveremus.
——————————

I. DE PECCATO ORIGINIS.
1] Orta est inter nonnullos Augustanae Confessionis theologos controversia de peccato originali, quidnam hoc proprie et revera sit. Una enim pars contendit (cum per lapsum Adae humana natura et essentia totaliter corrupta sit), quod nunc post lapsum hominis corrupta natura, substantia et essentia aut certe praecipua et praestantissima pars ipsius essentiae (anima videlicet rationalis in summo suo gradu aut praecipuis potentiis) sit ipsum peccatum originale, quod ideo vocetur peccatum naturae vel personae, quod non sit cogitatio, verbum aut opus quoddam, sed ipsissima natura, e qua tamquam ex radice omnia alia peccata oriantur, eamque ob causam affirmarunt, iam post lapsum (quandoquidem natura per peccatum corrupta est) nullum plane discrimen esse inter hominis naturam, substantiam seu essentiam et inter peccatum originis.
2] Altera vero pars contrarium asseruit: peccatum videlicet originale non esse ipsam hominis naturam, substantiam aut essentiam, hoc est, ipsius hominis corpus et animam (quae hodie in nobis etiam post lapsum sunt manentque Dei opus et creatura), sed malum illud originis esse aliquid in ipsa hominis natura, corpore, anima omnibusque viribus humanis, horrendam videlicet, profundam, intimam atque verbis inexplicabilem humanae naturae corruptionem, ita ut homo originali iustitia, cum qua initio creatus erat, penitus spoliatus careat atque (in rebus spiritualibus) ad bonum prorsus sit mortuus, ad omne vero malum totus plane sit conversus, et ut propter hanc naturae corruptionem et insitum ac innatum peccatum (quod in ipsa natura infixum haeret) e corde humano omnis generis actualia peccata promanent. Discrimen itaque retinendum esse affirmarunt inter corrupti hominis naturam et essentiam, seu animam et corpus hominis, quae in nobis etiam post lapsum sunt Dei opus et creatura, et inter peccatum originale, quod est diaboli opus, per quod natura est depravata.
3] Haec disceptatio de peccato originis non est certamen quoddam non necessarium, sed maximi momenti. Cum enim haec doctrina iuxta Verbi Dei analogiam recte ac sincere proponitur et ab omnibus cum Pelagianis tum Manichaeis erroribus separatur, tunc (ut Apologia habet) beneficia Christi et satisfactio seu pretiosissimum ipsius meritum atque operationes Spiritus Sancti gratuitae rectius agnoscuntur et magis celebrantur. Ac insuper Deo gloria sua tribuitur, quando opus Dei et creatura in homine a diaboli opere (per quod 4] natura corrupta est) recte discernitur. Ut igitur haec controversia pie, secundum Verbi Dei analogiam, explicetur, et sincera doctrina de peccato originis conservetur, ex illis, quorum supra mentionem fecimus, scriptis, thesin et antithesin, id est, sinceram doctrinam et falsam huic contrariam, in certa eaque brevia capita colligemus.
5] I. Et primum quidem constat, Christianos non tantum, actualia delicta et transgressiones mandatorum Dei peccata esse, agnoscere et definire debere, sed etiam horrendum atque abominabilem illum hereditarium morbum, per quem tota natura corrupta est, imprimis pro horribili peccato, et quidem pro principio et capite omnium peccatorum (e quo reliquae transgressiones tamquam e radice nascantur et quasi e scaturigine promanent) omnino 6] habendum esse. Et hoc malum aliquando D. Lutherus peccatum naturae, item peccatum personae appellare solet, ut significet, etiamsi homo prorsus nihil mali cogitaret, loqueretur aut ageret (quod sane post primorum nostrorum. parentum lapsum in hac vita humanae naturae est impossibile), tamen nihilominus hominis naturam et personam esse peccatricem, hoc est, peccato originali (quasi lepra quadam spirituali) prorsus et totaliter intimis etiam visceribus et cordis recessibus profundissimis totam esse coram Deo infectam, venenatam et penitus corruptam; et propter hanc corruptionem atque primorum nostrorum parentum lapsum natura aut persona hominis lege Dei accusatur et condemnatur, ita ut natura filii irae, mortis et damnationis mancipia simus, nisi beneficio meriti Christi ab his malis liberemur et servemur.
7] II. Deinde etiam hoc extra controversiam est positum (ut decimus nonus articulus Confessionis Augustanae habet), quod Deus non sit causa, creator vel auctor peccati, sed quod instinctu, opera et machinationibus Satanae per unum hominem peccatum (quod est diaboli opus) in mundum intraverit. Rom. 5, 12; 1 Ioh. 3, 8. Et hodie, etiam in hac naturae corruptione, Deus non creat aut facit in nobis peccatum, sed una cum natura, quam Deus etiamnum in hominibus creat et efficit, peccatum originale per carnalem conceptionem et nativitatem a patre et matre (ex semine per peccatum corrupto) propagatur.
8] III. Praeterea, quid et quantum sit hoc ingens hereditarium malum, id nulla humana ratio indagare aut agnoscere potest, sed (ut Smalcaldici Articuli loquuntur) ex Scripturae Sacrae patefactione discendum et credendum est, id quod in Apologia breviter his praecipuis capitibus comprehenditur:
9] I. Primo, quod hoc hereditarium malum sit culpa seu reatus, quo fit, ut omnes propter inobedientiam Adae et Evae in odio apud Deum et natura filii irae simus, ut apostolus testatur. Rom. 5, 12 sqq. [Eph. 2, 3].
10] II. Deinde, quod sit per omnia totalis carentia, defectus seu privatio concreatae in paradiso iustitiae originalis seu imaginis Dei, ad quam homo initio in veritate, sanctitate atque iustitia creatus fuerat, et quod simul etiam sit impotentia et ineptitudo, αδυναμια et stupiditas, qua homo ad omnia divina seu spiritualia sit prorsus ineptus. Verba Apologiae Latine sic habent: Descriptio peccati originalis detrahit naturae non renovatae et dona et vim seu facultatem et actus inchoandi et efficiendi spiritualia.
11] III. Praeterea, quod peccatum originale in humana natura non tantummodo sit eiusmodi totalis carentia seu defectus omnium bonorum in rebus spiritualibus ad Deum pertinentibus, sed quod sit etiam, loco imaginis Dei amissae in homine, intima, pessima, profundissima (instar cuiusdam abyssi), inscrutabilis et ineffabilis corruptio totius naturae et omnium virium, imprimis vero superiorum et principalium animae facultatum, in mente, intellectu, corde et voluntate. Itaque iam post lapsum homo hereditario a parentibus accipit congenitam pravam vim, internam immunditiem cordis, pravas concupiscentias et pravas 12] inclinationes, ita ut omnes natura talia corda, tales sensus et cogitationes ab Adamo hereditaria et naturali propagatione consequamur, quae secundum summas suas vires et iuxta lumen rationis naturaliter e diametro cum Deo et summis ipsius mandatis pugnent, atque inimicitia sint adversus Deum, praesertim quantum ad res divinas et spirituales attinet. In aliis enim externis et huius mundi rebus, quae rationi subiectae sunt, relictum est homini adhuc aliquid intellectus, virium et facultatum, etsi hac etiam miserae reliquiae valde sunt debiles et quidem haec ipsa quantulacunque per morbum illum hereditarium veneno infecta sunt atque contaminata, ut coram Deo nullius momenti sint.
13] IV. Poenae vero peccati originalis, quas Deus filiis Adae ratione huius peccati imposuit, haec sunt: mors, aeterna damnatio et praeter has aliae corporales, spirituales, temporales atque aeternae aerumnae et miseriae, tyrannis et dominium Satanae, quod videlicet humana natura regno diaboli subiecta est, cui in miserrimam servitutem tradita, captiva ab eo tenetur. Is certe multos magnos et sapientes homines in mundo horribilibus erroribus ac haeresibus et caecitate multiplici fascinat et seducit, ac miseros mortales saepe in varia et atrocia scelera praecipitat.
14] V. Hoc hereditarium malum tantum tamque horrendum est, ut nullo alio modo nisi propter solum Christum (in hominibus baptizatis et credentibus) coram Deo contegi et condonari possit. Et quidem humana natura, quae hoc malo perversa et tota corrupta est, aliter sanari non potest, nisi ut per Spiritum Sanctum regeneretur et renovetur. Idque opus Spiritus Sancti in hac vita tantummodo in nobis inchoatur, in altera demure vita absolvetur et perficietur.
15] Haec capita de peccato originis, quae hoc loco summarie tantum recitavimus, in commemoratis scriptis, quae confessionem Christianae nostrae doctrinae complectuntur, copiosius explicantur.
16] Haec vero doctrina sic asserenda, conservanda atque munienda est, ut in neutrum partem, hoc est, neque ad Pelagianos neque ad Manichaeos errores, declinet. Itaque (quanta fieri potest brevitate) etiam contraria de hoc articulo doctrina, quae ab ecclesiis nostris reprobatur et reiicitur, est recitanda.
17] I. Repudiantur igitur et reiiciuntur veterum et recentiorum Pelagianorum falsae opiniones et dogmata vans, quod peccatum originale sit tantum reatus aut culpa, quae ex aliens transgressione (absque ulla naturae nostrae corruptione) sit contracta.
18] II. Quod pravae concupiscentiae non sint peccatum, sed conditiones quaedam aut concreatae essentiales naturae proprietates.
19] III. Quod defectus ille et malum hereditarium non sit proprie et vere coram Deo tale peccatum, propter quod homo filius irae et damnationis habeatur, cuius ratione sub tyrannide et regno Satanae ei sit pereundum, nisi Christo inseratur et per eum liberetur.
20] IV. Reprobantur etiam et reiiciuntur hi et similes Pelagiani errores, ut: quod natura etiam post lapsum incorrupta, et quidem praecipue quoad res spirituales, tota adhuc bona ac pura sit et in suis naturalibus, hoc est, in potentiis et viribus suis naturalibus, perfecta et integra sit.
21] V. Aut quod peccatum originis tantum sit externus quidam, nullius prope momenti, naevus aut aspersa macula aut corruptio tantum accidentium et qualitatum, cum qua et sub qua nihilominus natura suam bonitatem et vires, etiam in rebus spiritualibus, habeat et retineat.
22] VI. Vel quod originale peccatum non sit defectus, spoliatio aut privatio, sed tantummodo externum quoddam impedimentum spiritualium bonarum virium. perinde ac si magnes allii succo illinitur, ubi non tollitur via ipsius naturalis, sed tantummodo impeditur; vel quod macula ista tamquam macula a facie aut color a pariete facile abstergi possit.
23] VII. Repudiantur similiter et reiiciuntur etiam ii, qui docent, naturam ex lapsu humani generis valde quidem debilitatam atque corruptam esse, non tamen prorsus omnem bonitatem (quoad res divinas et spirituales) amisisse. Et falsum esse contendunt, quod ecclesiae nostrae canunt, per lapsum Adae penitus humanam naturam et essentiam corruptam esse. Aiunt enim, hominem ex naturali nativitate adhuc aliquid boni, quantulumcunque etiam et quam minutulum, exiguum atque tenue id sit, reliquum habere, capacitatem videlicet, aptitudinem, habilitatem, potentiam et vires aliquas, in rebus spiritualibus aliquid inchoandi, operandi aut 24] cooperandi. Quod vero ad externa, temporalia et ad hunc mundum pertinentia negotia, quae rationi subjects sunt, attinet, de his in sequentibus articulis dicetur.
25] Haec atque huius generis veritati contraria dogmata eam ob causam reprehenduntur et reiiciuntur, quia Verbo Domini docemur, quod corrupta natura ex se et suis viribus in rebus spiritualibus et divinis nihil boni, et ne minimum quidem, utpote ullas bonas cogitationes, habeat. Neque id modo, sed insuper etiam asserunt, quod natura corrupta ex se et viribus suis coram Deo nihil aliud nisi peccare possit. Gen. 6. 8.
26] Vera autem haec doctrina etiam ab altera parte contra Manichaeorum errores probe munienda est. Quare haec et similia alia falsa dogmata reiiciuntur, ut: quod initio quidem humana natura bona et pura a Deo creata sit, verum iam, post lapsum, extrinsecus peccatum originale (tamquam quiddam essentiale) per Satanam in naturam infusum et cum ea permixtum sit, quemadmodum venenum vino admiscetur.
27] Etsi enim in Adamo et Eva natura initio pura, bona et sancta creata est, tamen per lapsum peccatum non eo modo ipsorum naturam invasit (ut Manichaei furenter dixerunt), quasi Satan aliquod malum substantiale creasset aut formasset et illud cum natura ipsorum commiscuisset. Quin potius cum seductione Satanae per lapsum iusto Dei iudicio (in poenam hominum) iustitia concreata seu originalis amissa esset, defectu illo, privatione seu spoliatione et vulneratione (quorum malorum Satan causa est) humana natura eo modo, quo supra diximus, perversa et corrupta est, ut iam natura una cum illo defectu et corruptione ad omnes homines, qui naturali modo a parentibus concipiuntur et 28] nascuntur, hereditario propagetur. Post lapsum enim iam humana natura non pura et bona primum creatur, et deinde demum per originis peccatum corrumpitur, sed in primo conceptionis nostrae momento ipsum semen, ex quo homo formatur, peccato iam contaminatum et corruptum est. Et hoc originale peccatum non est quiddam in natura vel extra naturam corrupti hominis per se subsistens, sed neque est hominis corrupti propria essentia, corpus aut anima aut homo ipse. Neque 29] etiam originale peccatum eo modo a corrupta per illud natura est discernendum, quasi ipsa natura coram Deo pura, bona, sancta et incorrupta exstaret, et tantum inhabitans in illa peccatum originis esset malum.
30] Neque ea sententia, quam Augustinus Manichaeis tribuit, illa ratione probari potest, quod nimirum non homo ipse corruptus (ratione innati peccati originalis) peccet, sed aliud quiddam et alienum in homine, et quod Deus per legem non ipsam naturam (quatenus peccato corrupta est), sed tantum peccatum originale (quod sit in natura) accuset atque damnet. Tota enim hominis natura (ut supra in thesi seu assertione sincerae doctrinae de peccato originali diximus), qualis naturali modo a parentibus generatur, corpore et anima in omnibus viribus prorsus, tota extreme est per peccatum originis corrupta et perversa, quoad bonitatem suam, veritatem, sanctitatem et iustitiam, quae dotes in paradiso naturae erant concreatae. Non tamen penitus deleta, abolita aut in aliam substantiam, genere aut specie diversam, id est, quae secundum suam essentiam non sit similis nostrae naturae, atque ita nobiscum non unius essentiae sit, transmutata est.
31] Et quidem propter hanc corruptionem tota hominis corrupta natura per legem accusatur et condemnatur, nisi peccatum propter Christum remittatur.
32] Lex autem naturam nostram non eam ob causam accusat et damnat, quod homines simus, a Deo creati, sed ea de causa, quod peccatores et mali simus. Neque eatenus lex naturam accusat et damnat, quatenus etiam post lapsum ea in nobis est opus et creatura Dei, sed propterea et eatenus, quod per peccatum infecta et corrupta est.
33] Etsi vero peccatum originale totam hominis naturam ut spirituale quoddam venenum et horribilis lepra (quemadmodum D. Lutherus loquitur) infecit et corrupit, ita quidem, ut iam in nostra natura corrupta ad oculum non monstrari possint distincte haec duo, ipsa natura sola et originale peccatum solum, tamen non unum et idem est corrupta natura seu substantia corrupti hominis, corpus et anima, aut homo ipse a Deo creatus, in quo originale peccatum habitat (cuius ratione natura, substantia, totus denique homo corruptus est), et ipsum originale peccatum, quod in hominis natura aut essentia habitat eamque corrumpit, quemadmodum etiam in lepra corporali ipsum corpus leprosum et lepra ipsa in corpore non sunt unum et idem, si proprie et distincte ea de re disserere velimus. Discrimen igitur retinendum est inter naturam nostram, qualis a Deo creata est hodieque conservatur, in qua peccatum originale habitat, et inter ipsum peccatum originis, quod in natura habitat. Haec enim duo secundum Sacrae Scripturae regulam distincte considerari, doceri et credi debent et possunt.
34] Et quidem ad retinendum hoc discrimen movemur, urgemur atque cogimur praecipuis articulis Christianae fidei nostrae. In primo enim articulo de creatione docet Sacra Scriptura, Deum non modo ante lapsum humanam naturam creasse, verum etiam eandem post lapsum esse Dei opus et creaturam. Deut. 32, 6; Es. 45, 11; 54, 5; 64, 8; Act. 17, 25; Iob. 10; Apoc. 4, 11.
35] Manus tuae (inquit Iob. 10, 8–12) fecerunt me et plasmaverunt me totum in circuitu; et sic repente praecipitas me? Memento, quaeso, quod sicut lutum feceris me et in pulverem reduces me. Nonne sicut lac mulsisti me et sicut caseum me coagulasti? Pelle et carnibus vestiisti me, ossibus et nervis compegisti me. Vitam et misericordiam tribuisti mihi, et visitatio tua custodivit spiritum meum.
36] Confiteor tibi (inquit David Ps. 139, 14–16), quod mirabiliter formatus sum; mirabilia sunt opera tua, et anima mea cognoscit abunde. Non est occultatum os meum a te, quod fecisti in occulto, et substantia mea (id est, formatio mei, seu: cum formarer) in inferioribus terrae. Imperfecturn meum viderunt oculi tui, et in libro tuo omnes dies mei scripti sunt, qui adhuc futuri sunt, et nullus adhuc ex eis esset.
37] Et Ecclesiastae Salomonis 12, 7 scriptum est: Revertetur pulvis in terram suam, unde erat, et spiritus redibit ad eum, qui dedit illum.
38] Haec Scripturae dicta luculenter testantur, quod Deus etiam post lapsum nihilominus sit hominis Creator, qui ipsius corpus et animam creat. Itaque verum esse non potest, quod corruptus homo sine omni discrimine sit ipsum peccatum, alias consequeretur Deum esse peccati creatorem. Sicut etiam Minor noster Catechismus in explicatione primi articuli testatur, ubi ita scriptum est: Credo, quod Deus me creaverit, sicut et omnes alias creaturas, quodque mihi animam et corpus, oculos, cures et omnia membra, rationem et sensus omnes largitus sit et adhuc conservet. Et in Maiore Catechismo haec verba exstant: Hoc sentio et credo me esse Dei creaturam, hoc est, mihi ab ipso donata esse et semper conservari corpus meum, animam, vitam, membra tam minima quam maxima, omnes sensus totamque meam rationem et intellectum etc. Etiamsi negari non possit, quod ista creatura et opus Dei per peccatum horribiliter sint corrupta. Massa enim illa, ex qua hodie Deus hominem format et fingit, in Adamo corrupta et perversa est et ita hereditario modo in nos propagatur.
39] Et hoc loco omnes piae mentes ineffabilem Dei bonitatem merito agnoscere debent, quod videlicet hanc penitus corruptam, perversam et peccato contaminatam massam Deus non statim a facie sua in aeternum Gehennae incendium abiicit, sed quod ex ea, quantumvis peccato horribiliter corrupta, format atque fingit humanam naturam, quam hodie circumferimus, ut per unigenitum dilectum Filium suum a peccato eam emundet, sanctificet atque salvam faciat.
40] Quare ex hoc primo fidei nostrae articulo clarissime elucet discrimen. Originale enim peccatum non est a Deo, neque Deus est creator vel auctor peccati. Nec originale peccatum est opus aut creatura Dei, sed est opus diaboli.
41] Quodsi prorsus nulla differentia esset inter naturam seu substantiam corporis atque animae nostrae, quae per peccatum originis corrupta sunt, et inter ipsum peccatum originale, quod naturam corrumpit, sequeretur alterutrum, videlicet aut Deum (quippe huius naturae nostrae Creatorem) etiam ipsum peccatum originis creare et formare, id enim hac ratione ipsius opus et creatura esset; aut certe conficeretur (cum peccatum sit opus diaboli), ipsum Satanam huius nostrae naturae, corporis atque animae, creatorem, atque ita naturam nostram opus et creaturam diaboli esse, si absque omni discrimine nostra corrupta natura ipsum peccatum esset. Utrumque autem absurdum primo fidei nostrae Christianae articulo repugnat. 42] Quapropter, ut opus et creatura Dei in homine ab opere diaboli discerni queat, asserimus, quod homo corpus et animam habet, id habere eum beneficio creationis divinae, et quidem id ipsum Dei esse opus, quod homo aliquid cogitare, loqui, agere, operari potest. In ipso enim vivimus, movemur et sumus, inquit apostolus Act. 17, 28. Quod vero natura hominis corrupta est, quod cogitationes, verba et facta eius prava sunt, hoc originaliter et principaliter est opus Satanae, qui per peccatum opus Dei in Adamo miserabiliter corrupit, quae naturae depravatio inde in nos hereditario derivata est.
43] In secundo fidei nostrae articulo de redemptione sacrae litterae luculenter testantur, quod Filius Dei humanam nostram naturam (sine peccato tamen) assumpserit, ita quidem, ut nobis, fratribus suis, per omnia similis fieret, peccato excepto, ut apostolus docet Hebr. 2, 4. Unde omnes veteres orthodoxi dixerunt, Christum secundum assumptam humanam naturam nobis, fratribus suis, consubstantialem esse, quia naturam, quae (excepto peccato) eiusdem generis, speciei et substantiae cum nostra est, assumpsit. Et contrariam sententiam ut haeresin manifeste damnarunt.
44] Iam si nullum esset discrimen inter hominis corrupti naturam seu substantiam et inter peccatum originis, horum alterutrum consequeretur: aut Christum naturam nostram non assumpsisse, quandoquidem certum est, quod peccatum non assumpserit, aut Christum assumpsisse etiam peccatum, cum naturam nostram assumpserit. Horum utrumque Sacrae Scripturae repugnat. Cum igitur Filius Dei naturam nostram humanam, non autem peccatum originale, assumpserit, manifestum est, quod humana natura, etiam post lapsum, et peccatum originis non sint unum et idem, sed quod diligenter sint discernenda.
45] In tertio articulo fidei nostrae Christianae, de sanctificatione, testatur Sacra Scriptura, quod Deus hominem a peccato abluat, emundet, sanctificet [1 Ioh. 1, 7], et quod Christus populum suum salvum faciat a peccatis eorum, Matth. 1, 21. Ergo peccatum originis non potest esse ipsemet homo. Deus enim hominem propter Christum in gratiam recipit, peccatum autem in omnem aeternitatem odit. Quare impium est et auditu horrendum, quod peccatum originale in nomine sacrosanctae Trinitatis baptizetur, sanctificetur et salvetur, et si quae sunt alia huius farinae prorsus paradoxa, quae in scriptis recentiorum Manichaeorum leguntur. Ea recitare nolumus, ne pias mentes offendamus.
46] Quarto. In articulo de resurrectione Scriptura perspicue docet, quod huius nostrae carnis, quam circumferimus, substantia (sed tamen a peccato mundata) sit resurrectura, et quod in vita aeterna eam ipsam animam (sed peccato non contaminatam) habituri et retenturi simus.
47] Iam si nulla prorsus esset differentia inter corpus et animam nostram corruptam et inter peccatum originale, rursus duo absurda, quae cum hoc articulo e diametro pugnant, consequerentur: aut, videlicet, hanc carnem in die novissimo non resurrecturam, et nos in altero illo saeculo non has corporis et animae nostrae substantias, sed aliam substantiam sive aliam animam habituros, cum constet, nos tum ab omni peccato fore mundos; aut, quod etiam peccatum in novissimo die resurrecturum et in vita illa aeterna in electis futurum et mansurum sit.
48] Ex his omnibus luce meridiana clarius est, hanc Manichaeorum doctrinam et omnes opiniones, quae ex ea dependent et consequuntur, reiici oportere, cum videlicet asseritur, quod peccatum originale sit hominis corrupti natura, substantia, essentia, corpus et anima ipsa, adeo ut nullum prorsus sit discrimen inter corruptam nostram naturam, substantiam et essentiam et inter peccatum originis. Praecipui enim articuli fidei nostrae Christianae magnas gravissimasque causas afferunt, quare differentia inter naturam seu substantiam hominis (per peccatum corrupti) et inter ipsum peccatum (quo homo corruptus 49] est) constituenda et retinenda sit. Et haec sufficere existimamus ad simplicem declarationem doctrinae sincerae et falsae contrariae (in thesi et antithesi) de hac controversia, quantum ad principalem ipsius statum attinet, hoc quidem loco, ubi non copiose et argute disputatur, sed certis quibusdam articulis tantum praecipua capita tractanda sunt.
50] Quod vero ad vocabula et phrases attinet, utilissimum est et tutissimum, ut forma sanorum verborum, quibus in hoc articulo explicando sacrae litterae et supra commemorata scripta publica et recepta utuntur, usurpetur et retineatur.
51] Sed et aequivocationes vocabulorum, ad cavendas λογομαχίας, diligenter et diserte sunt explicandae. Verbi gratia, cum dicitur: Deus creat hominum naturam, per vocabulum naturae intelligitur ipsa substantia, corpus et anima hominis. Saepe autem proprietas aut conditio alicuius rei (tam in bonam quam in malam partem) vocatur eius rei natura, ut cum dicitur: Serpentis natura est icere et veneno inficere (ibi exprimitur non serpentis substantia, sed malitia). In hac sententia D. Lutherus utitur vocabulo naturae, cum dicit peccatum et peccare esse corrupti hominis naturam.
52] Sic igitur peccatum originale proprie significat profundissimam illam naturae nostrae corruptionem, quemadmodum ea in Articulis Smalcaldicis describitur. Interdum etiam concretum seu subiectum, hoc est, hominem ipsum cum corpore et anima, in quo peccatum est et infixum haeret, simul complectimur, idque eam ob causam, quod totus homo peccato corruptus, veneno infectus et foedissima luc originalis peccati contaminatus sit. In hanc sententiam loquitur D. Lutherus, cum inquit: Tua nativitas, tua natura, tota tua substantia est peccatum, hoc est, peccatrix seu peccato polluta et impurissima.
53] Et cum Lutherus utitur hisce vocabulis: peccatum naturae, peccatum personae, peccatum substantiale aut essentiale, satis ipse mentem suam declarat, quod hoc velit, non tantum hominis sermones, cogitationes et opera esse peccata, sed totam hominis naturam, personam et substantiam hominis per originale peccatum prorsus et omnino esse depravata et totaliter corrupta.
54] Quod vero ad Latina vocabula substantiae et accidentis attinet, in publicis concionibus coram simplice plebe (quae horum vocabulorum significationem et vim non tenet) ab iis abstinendum censemus, ut ea in re piae et sanctae simplicitatis ecclesiae ratio habeatur. Cum autem viri docti, vel inter se vel cum aliis (quibus haec vocabula non sunt ignota) disserentes, iis in hoc negotio utuntur, tum immediatam hanc divisionem ponunt: quod omne, quidquid est, aut substantia sit aut accidens, quod non per se subsistit, sed in aliqua substantia est et ab ea discerni potest. Et sequuntur ea in re viri eruditi exemplum Eusebii, Ambrosii, imprimis Augustini, Cyrilli, Basilli aliorumque praecipuorum ecclesiae doctorum, qui cogente necessitate in explicatione articuli de peccato originis hisce vocabulis in genuina sua sententia contra haereticos sunt usi.
55] Et cum sit indubitatum certissimumque axioma in re theologica, quod omnis substantia (quatenus est substantia) aut sit Deus ipse aut opus et creatura Dei, Augustinus in multis suis scriptis contra Manichaeos (quemadmodum et reliqui sinceri ecclesiae doctores) rem diligentissime expendit et propositionem hanc: Peccatum originis est substantia vel natura, magno zelo reiecit atque damnavit. Et post eum etiam omnes eruditi et intelligentes semper senserunt, quidquid non per se subsistit, nec est pars alterius per se subsistentis essentiae, sed in alio est mutabiliter, id substantiam non esse, id est, quiddam per se subsistens, sed accidens, quod aliunde accidit. Et Augustinus constanter in hanc sententiam loqui solet: Peccatum originale non est ipsa natura, sed accidens vitium 56] in natura. Et hoc ipso modo etiam nostro saeculo in scholis et ecclesiis nostris (iuxta regulas dialecticae) ante motam hanc controversiam libere et sine ulla haereseos suspicione locuti sunt viri docti, neque eam ob causam vel a D. Luthero vel ab ullo alio sincero doctore evangelicarum ecclesiarum unquam sunt reprehensi.
57] Cum igitur haec sit immota veritas, quod, quidquid est, id aut substantia sit aut accidens, hoc est, vel per se subsistens quiddam vel quod aliunde accidit et in substantia haeret, quemadmodum paulo ante testimonio ecclesiasticorum scriptorum docuimus et demonstravimus, neque ea de re quisquam, qui est sanae mentis, dubitaverit, profecto necessario fatendum est, neque effugio ulli locus est, si quis quaerat, an peccatum sit substantia, id est, res quaedam per se subsistens et non in alio, an vero accidens, hoc est, res non per se subsistens, sed in alio inhaerens, quod simpliciter, categorice et rotunde respondendum ac fatendum sit, peccatum non esse substantiam, sed accidens.
58] Quare ecclesiae Dei (ad constituendam firmam pacem quoad hanc controversiam) non consulitur, sed dissidia magis foventur et confirmantur, si ecclesiae ministri in dubio relinquantur, an peccatum originale substantia sit an vero accidens, et an illud recte et proprie substantia vel accidens nominetur.
59] Quapropter si controversiam hanc (plenam certe offensionis et detrimenti) solide componere velimus, necessarium est, ut unusquisque de hoc negotio recte erudiatur.
60] Quando autem praeterea quaeritur, qualenam accidens sit peccatum originis, haec iam alia est quaestio. Huius quaestionis declarationem veram nullus philosophus, nullus papista, nullus sophista, imo nulla humana ratio (quae etiam acutissimi sit iudicii) proferre potest, sed eius explicatio e sola Sacra Scriptura est petenda. Ea vero testatur, quod peccatum originale sit ineffabile malum et tanta humanae naturae corruptio, quae in natura omnibusque eius viribus tam internis quam externis nihil sinceri, nihil boni reliquerit, sed omnia penitus depravarit, ita quidem certe, ut homo, ratione peccati originalis, coram Deo vere et spiritualiter ad bonum cum omnibus viribus suis plane sit emortuus.
61] Hac facta explicatione, per vocabulum accidentis peccatum originis haudquaquam extenuatur, cum videlicet illud iuxta Verbi Dei analogiam ita declaratur, quemadmodum D. Lutherus in Latino suo commentario in caput tertium Geneseos contra extenuationem peccati originalis magno zelo disseruit. Vocabulum autem accidentis in hunc tantum finem usurpatur, ut discrimen inter opus Dei (quod est nostra natura, etiam corrupta) et inter diaboli opus (quod est peccatum in opere Dei inhaerens, eius videlicet operis intima et ineffabilis corruptio) monstretur.
62] Et sane D. Lutherus ipse in hoc negotio usus est vocabulo accidentis, quemadmodum etiam qualitatis, neque eas voces reiecit. Interim tamen singulari diligentia et magno zelo declaravit et inculcavit, quam horribilis sit qualitas et accidens, per quod humana natura non tantum contaminata aut impura facta, verum etiam adeo in universum corrupta est, ut nihil sinceri, nihil sani prorsus in ea sit relictum. Sic enim verba eius in explicatione Psalmi nonagesimi habent: Sive igitur peccatum originis qualitatem sive morbum vocaverimus, profecto extremum malum est non solum pati aeternam iram et mortem, sed ne agnoscere quidem, quae pateris. Et in commentario super tertium caput Geneseos inquit: Qui isto veneno peccati originals a planta pedis usque ad verticem infecti sumus, siquidem in natura adhuc integra haec accidere etc.
——————————

II. DE LIBERO ARBITRIO SIVE DE VIRIBUS HUMANIS.
1] Cum de libero arbitrio seu viribus humanis non modo inter nos et pontificios hactenus controversum fuerit, verum etiam ea de re quidam Augustanae Confessionis theologi disceptarint, primum omnium, quinam controversiae huius inter Augustanae Confessionis theologos status fuerit, perspicue docebimus.
2] Quandoquidem homo, ratione liberi sui arbitrii, in quatuor, et quidem valde diversis, statibus considerari potest, iam non quaeritur, quale fuerit ipsius arbitrium ante lapsum; aut quale id sit post lapsum ante hominis conversionem in rebus externis, quae ad hanc vitam spectant; neque quaeritur, quale sit illud arbitrium, aut quantae ipsius vires, etiam in rebus spiritualibus, postquam per Spiritum Dei regeneratus est et a Dei Spiritu iam regitur; aut quale liberum arbitrium sit habiturus, quando a mortuis resurget. Sed hic est verus et unicus controversiae status: quid hominis nondum renati intellectus et voluntas in ipsa conversione et regeneratione ex propriis suis et post lapsum reliquis viribus praestare possit, quando videlicet Verbum Dei praedicatur, et Dei gratia nobis offertur. Hic quaeritur, an homo ad hanc Dei gratiam apprehendendam sese applicare eam amplecti et Verbo Dei assentiri possit. Haec disputatio iam aliquot et quidem multos annos in ecclesiis Augustanae Confessionis inter theologos nonnullos fuit agitata.
3] Una pars sensit atque docuit: quamvis homo propriis suis viribus legem Dei implere, Deo vere confidere, ipsum timere et diligere, sine gratia Spiritus Sancti non possit, tamen tantum adhuc ipsi virium naturalium, ante regenerationem, reliquum esse, ut aliquo modo se ad gratiam Dei praeparare, applicare et assentiri, languide tamen, possit, sed nisi accedat gratia Spiritus Sancti, nihil illum qualemcunque assensum praestare posse, sed in lucta succumbere.
4] Ex altera autem parte enthusiastae tum veteres tum recentiores docuere, quod Deus hominem sine ullo medio aut instrumento creaturarum, hoc est, sine externa praedicatione et absque auditione Verbi Dei, per Spiritum suum convertat et ad salutarem Christi agnitionem pertrahat.
5] Contra utriusque partis corruptelas sinceri Augustanae Confessionis doctores asseruerunt, hominem ex lapsu primorum nostrorum parentum ita penitus corruptum esse, ut in rebus spiritualibus, quae ad conversionem et salutem nostram spectant, natura caecus sit et Verbum Dei praedicatum neque intelligat neque intelligere possit, sed illud ut rem stultam iudicet et nunquam a se ipso ad Deum appropinquet, sed potius inimicus Dei sit et maneat, donec virtute Spiritus Sancti per Verbum praedicatum et auditum ex mera gratia sine omni sua propria cooperatione convertatur, fide donetur, regeneretur et renovetur. 1 Cor. 2.
6] Ut autem haec controversia iuxta Verbi Dei analogiam pie declaretur et per ipsius gratiam decidatur, doctrina, fides et confessio nostra haec est, ut sequitur:
7] Credimus, quod hominis non renati intellectus, cor et voluntas in rebus spiritualibus et divinis ex propriis naturalibus viribus prorsus nihil intelligere, credere, amplecti, cogitare, velle, inchoare, perficere, agere, operari aut cooperari possint, sed homo ad bonum prorsus corruptus et mortuus sit, ita ut in hominis natura post lapsum ante regenerationem ne scintillula quidem spiritualium virium reliqua manserit aut restet, quibus ille ex se ad gratiam Dei praeparare se, aut oblatam gratiam apprehendere, aut eius gratiae (ex sese et per se) capax esse possit, aut se ad gratiam applicare, aut accommodare, aut viribus suis propriis aliquid ad conversionem suam vel ex toto vel ex dimidia vel minima parte conferre, agere, operari aut cooperari (ex se ipso, tamquam ex semet ipso) possit, sed homo sit peccati servus et mancipium Satanae, a quo agitatur. Ioh. 8, 34; Eph. 2, 2; 2 Tim. 2, 26. Inde adeo naturale liberum arbitrium, ratione corruptarum virium et naturae suae depravatae, dumtaxat ad ea, quae Deo displicent et adversantur, activum et efficax est.
8] Hanc piam declarationem et generalem (ad statum causae, in exordio huius tractationis propositum) responsionem e Verbo Dei desumpta argumenta, quae recitabimus, confirmant. Licet autem ea supercilio humanae rationis et philosophiae displiceant, tamen novimus mundi huius perversissimi sapientiam coram Deo esse stultitiam, et quod de capitibus religionis nostrae tantummodo ex Verbo Dei sit iudicandum.
9] I. Primo, etsi humana ratio seu naturalis intellectus hominis obscurare aliquam notitiae illius scintillulam reliquam habet, quod sit Deus, et particulam aliquam legis tenet, Rom. 1, 19 sqq., tamen adeo ignorans, caeca et perversa est ratio illa, ut, etiamsi ingeniosissimi et doctissimi homines in hoc mundo evangelium de Filio Dei et promissiones divinas de aeterna salute legant vel audiant, tamen ea propriis viribus percipere, intelligere, credere et vera esse statuere nequeant. Quin potius, quanto diligentius in ea re elaborant, ut spirituales res istas suae rationis acumine indagent et comprehendant, tanto minus intelligunt et credunt et ea omnia pro stultitia et meris nugis et fabulis habent, priusquam a Spiritu Sancto illuminentur et 10] doceantur. Sic enim scribit apostolus 1 Cor. 2, 14: Animalis homo non percipit ea, quae sunt Spiritus Dei; stultitia enim est illi, et non potest intelligere, quia spiritualiter examinantur. Et 1 Cor. 1, 21: Quia in Dei sapientia non cognovit mundus per sapientiam Deum, placuit Deo per stultitiam praedicationis salvos facere credentes. Et alibi, Eph. 4, 17 sq., de hominibus impiis et nondum renatis in hanc sententiam scribit: Gentes ambulant in vanitate sensus sui, tenebris obscuratum habentes intellectum, alienati a vita Dei per ignorantiam, quae est in illis, propter caecitatem cordis ipsorum. Et Christus inquit Matth. 13, 11 sqq., Luc. 8, 10 Videntes non vident et audientes non audiunt, neque intelligunt etc. Vobis autem datum est nosse mysterium regni Dei. Et rursus apostolus ait Rom. 3, 11. 12: Non est intelligens, non est requirens Deum; omnes declinaverunt, simul inutiles facti sunt; non est, qui faciat bonum, non est usque ad unum. Et Sacra Scriptura hominem naturalem in rebus divinis et spiritualibus tenebras vocat, Eph. 5, 8; Act. 26, 18. Ioh. 1, 5: Lux in tenebris lucet, hoc est, in tenebricoso et excaecato mundo, qui Deum neque novit neque curat, et tenebrae eam non comprehenderunt. Quin etiam sacrae litterae docent, hominem in peccatis non tantummodo languidum et aegrotum, verum etiam prorsus mortuum esse, Eph. 2, 1. 5; Col. 2, 13.
11] Sicut igitur homo, qui corporaliter mortuus est, se ipsum propriis viribus praeparare aut accommodare non potest, ut vitam externam recipiat, ita homo spiritualiter in peccatis mortuus se ipsum propriis viribus ad consequendam spiritualem et coelestem iustitiam et vitam praeparare, applicare aut vertere non potest, nisi per Filium Dei a morte peccati liberetur et vivificetur.
12] Scriptura igitur hominis naturalis intellectui, cordi et voluntati omnem aptitudinem, capacitatem et facultatem in rebus spiritualibus aliquid boni et recti (ex semet ipso) cogitandi, intelligendi, inchoandi, volendi, proponendi, agendi, operandi et cooperandi adimit. Sic enim inquit apostolus 2 Cor. 3, 5: Non quod idonei simus cogitare aliquid a nobis, quasi ex nobis, sed quod idonei sumus, id ex Deo est etc, Rom. 3, 12: Omnes inutiles facti sunt. Sermo meus, ait Christus Ioh. 8, 37, non capit in vobis. Ioh. 1, 5: Tenebrae non comprehenderunt (seu receperunt) lucem. 1 Cor. 2, 14: Animalis homo non percipit (vel, ut Graecum vocabulum significanter exprimit, ου δεχεται, non capit, non comprehendit, non accipit) ea, quae sunt Spiritus Dei, vel non est capax rerum spiritualium; stultitia enim est illi, et non potest intelligere etc. Multo 13] minus igitur eiusmodi animalis seu naturalis homo evangelio vere credere aut assentiri et id pro veritate agnoscere poterit. Rom. 8, 7: Carnis, sive naturalis hominis, sensus inimicitia est adversus Deum, quia legi Dei non subiicitur, ac ne potest id quidem. 14] Summa, verum est perpetuoque manebit verum, quod Filius Dei inquit Ioh. 15, 5: Sine me nihil potestis facere. Et apostolus ait Phil. 2, 13: Deus est, qui operatur in vobis et velle et perficere pro bona voluntate. Quae Scripturae dulcissima sententia omnibus piis mentibus, quae scintillulam aliquam et desiderium gratiae divinae et aeternae salutis in cordibus suis sentiunt, eximiam consolationem affert. Certi enim sunt, quod ipse Deus initium illud verae pietatis tamquam flammulam in cordibus ipsorum accenderit, quodque velit eos etiam in magna infirmitate porro confirmare et iuvare, ut in vera fide ad finem usque perseverent.
15] Huc referantur etiam omnes sanctorum precationes, quibus petunt, ut a Deo doceantur, illuminentur et sanctificentur. His enim precibus fatentur, quod ea, quae petunt, suis naturalibus viribus habere nequeant. Et quidem David in uno duntaxat psalmo, Ps. 119, decies et amplius orat pro intellectu, ut doctrinam divinam recte capere et discere queat. Tales precatiunculae multae admodum in scriptis Paulinis exstant, Eph. 1, 17; Col. 1, 9; Phil. 1, 9, quae preces et sententiae de ignorantia et impotentia nostra non ideo nobis praescriptae sunt, ut ad legendum, audiendum atque meditandum Verbum Dei tardiores atque remissiores reddamur, sed ut primum Deo toto pectore gratias agamus, quod nos e tenebris ignorantiae et captivitate peccati ac mortis per Filium suum liberaverit et per Baptismum et Spiritum Sanctum regeneraverit atque illuminaverit.
16] Et postquam Deus per Spiritum Sanctum suum initium in Baptismo fecit atque veram Dei agnitionem et fidem in cordibus nostris accendit atque operatus est, assiduis precibus orandus est, ut per eundem Spiritum sua gratia (per quotidiana exercitia audiendi, legendi et ad usum transferendi Verbum Dei) in nobis fidem et coelestia sua dona fovere, de die in diem confirmare et ad finem usque conservare velit. Nisi enim Dominus ipse doctoris et praeceptoris officio fungatur, nihil eorum, quae ipsi grata, nobis autem et aliis salutaria sunt, discemus.
17] II. Deinde Verbum Dei testatur, hominis naturalis, non renati intellectum, cor et voluntatem in rebus divinis prorsus non modo a Decl aversa, verum etiam adversus Deum ad omne malum conversa et penitus depravata esse. Item, hominem non tantum infirmum, imbecillem, ineptum et ad bonum emortuum, verum etiam per peccatum originis adeo miserabiliter perversum, veneno peccati infectum et corruptum esse, ut ex ingenio et natura sua totus sit maius, Deo rebellis et inimicus et ad omnia ea, quae Deus odit, nimium sit potens, vivus, efficax. Gen. 8, 21: Sensus et cogitatio humani cordis tantum mala sunt, ab adolescentia sua. Pravum est cor hominis, ait Ieremias 17, 9, et inscrutabile; quis cognoscet illud? Hoc dictum apostolus his verbis interpretatur Rom. 8, 7: Sensus carnis inimicitia est adversus Deum. Gal. 5, 17: Caro concupiscit adversus Spiritum; haec sibi invicem adversantur. Et ad Romanos, 7, 14, sic ait: Scimus quod lex spiritualis est, ego autem carnalis, venundatus sub peccato. Et paulo post: Scio, quod in me, hoc est, in carne mea, non habitet bonum etc. Condelector enim lege Dei secundum interiorem hominem (qui ex Spiritu Sancto renatus est); video autem aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae et captivantem me in lege peccati etc.
18] Si autem in beato apostolo Paulo et aliis renatis hominibus naturale vel carnale liberum arbitrium, etiam post regenerationem, legi divinae repugnat, quanto magis ante regenerationem legi et voluntati Dei rebellabit et inimicum erit! Ex his manifestum est (ut in articulo de peccato originis pluribus ostendimus, ad quae brevitatis causa nunc nos referimus), liberum arbitrium propriis et naturalibus suis viribus non modo nihil ad conversionem, iustitiam et salutem suam operari aut cooperari, aut Spiritui Sancto (qui homini in evangelio gratiam et salutem offert) obsequi, credere aut assentiri posse, sed potius, pro insita sua rebelli et contumaci natura, Deo et voluntati eius hostiliter repugnare, nisi Spiritu Dei illuminetur atque regatur.
19] Eam ob causam sacrae litterae hominis non renati cor duro lapidi, qui ad tactum non cedat, sed resistat, item rudi trunco, interdum etiam ferae indomitae comparant; non quod homo post lapsum non amplius sit rationalis creatura, aut quod absque auditu et meditatione Verbi divini ad Deum convertatur, aut quod in rebus externis et civilibus nihil boni aut mali intelligere possit, aut libere aliquid agere vel omittere queat.
20] Nam (ut D. Lutherus in Commentario super Psalmum 90. dicit) in civilibus externis rebus, quae ad victum et corporalem sustentationem pertinent, homo est industrius, ingeniosus et quidem admodum negotiosus; sed in spiritualibus et divinis rebus, quae ad animae salutem spectant, homo est instar statuae salis (in quam uxor patriarchae Lot est conversa), imo est similis trunco et lapidi ac statuae vita carenti, quae neque oculorum, oris aut ullorum sensuum cordisve usum 21] habet. Homo enim horrendam Dei iram adversus peccatum et ex ea consequentem mortem neque videt neque agnoscit, sed strenue in carnali sua securitate (etiam sciens volensque) pergit et ita in mille pericula, tandem etiam in aeternam mortem et damnationem se praecipitat. Neque ab eo ad interitum cursu homo precibus, admonitionibus, obsecrationibus, minis, obiurgationibus revocari se patitur, nulla doctrina, nullae conciones apud eum locum habent, antequam per Spiritum Sanctum illuminatur, convertitur et regeneratur. 22] Ad hanc vero Spiritus Sancti renovationem nullus lapis, nullus truncus, sed solus homo creatus est. Et cum Deus, severissimo et iustissimo suo iudicio, lapsos malos spiritus prorsus in aeternum abiecerit, singulari nihilominus et mera miseratione voluit, ut miserrima ex lapsu hominis natura conversionis et gratiae Dei ac vitae aeternae rursus capax particepsque fieret et esset, non ex sua propria, naturali et activa aut efficaci habilitate, aptitudine aut capacitate (natura enim hominis est inimicitia adversus Deum), sed ex mera gratia, per clementem et efficacem operationem Spiritus Sancti. 23] Et hoc ipsum vocat D. Lutherus capacitatem (non activam, sed passivam) eamque his verbis declarat: Quando patres liberum arbitrium defendunt, capacitatem libertatis eius praedicant, quod scilicet verti potest ad bonum per gratiam Dei et fieri revera liberum, ad quod creatum est. (Tom. 1, p. 236.) Horum similia etiam Augustinus, lib. 2, contra Iulianum, scripsit. [Augustinus: “Naturam demonstravit (Ambrosius) etiam istam, quae sub peccato nascitur et cuius ortus in vitio est, esse iustificationis capacem, sed sane per gratiam.”] (D. Lutherus in 6. caput Oseae et in Postillis ecclesiasticis, in epistolam nativitatis Christi, Tit. 3, et ibidem Dominica 3. post Epiphaniae.)
24] Antequam autem homo per Spiritum Sanctum illuminatur, convertitur, regeneratur et trahitur, ex sese et propriis naturalibus suis viribus in rebus spiritualibus et ad conversionem aut regenerationem suam nihil inchoare, operari aut cooperari potest, nec plus quam lapis, truncus aut limus. Etsi enim locomotivam potentiam seu externa membra regere, evangelium audire et aliquo modo meditari, atque etiam de eo disserere potest, ut in Pharisaeis et hypocritis est videre, tamen id tacitis cogitationibus ut rem stultam spernit neque credere potest. Et hac in parte deterior est trunco, quia voluntati divinae rebellis est et inimicus, nisi Spiritus Sanctus in ipso sit efficax et fidem aliasque Deo probatas virtutes atque obedientiam in ipso accendat et operetur.
25] III. Praeterea sacrae litterae hominis conversionem, fidem in Christum, regenerationem, renovationem et omnia, quae ad illam efficaciter inchoandam et absolvendam pertinent, nequaquam humanis viribus naturalis liberi arbitrii, neque ex toto neque dimidia, aut ulla vel minitua ex parte, sed in solidum, id est, simpliciter, soli divinae operationi et Spiritui Sancto ascribunt, sicut etiam Apologia testatur.
26] Ratio et naturale liberum arbitrium habet aliquo modo facultatem, ut externam honestam vitam instituere possit; at ut interne homo renascatur ipsiusque cor et animus immutentur, hoc solius Spiritus Sancti opus est. Et sane is donat intellectum et cor hominis aperit, ut Scripturam intelligat et Verbo Domini attendat, ut Luc. 24, 27 scriptum est: Aperuit ipsis Scripturam, ut eam intelligerent. Et Act. 16, 14: Lydiae auscultanti Dominus aperuit cor intendere his, quae dicebantur a Paulo. Operatur enim Dominus in nobis utrumque, et velle et perficere, Phil. 2, 13, dat poenitentiam, Act. 5, 31; 2 Tim. 2, 25, operatur fidem, ut apostolus ait Phil. 1, 29: Vobis donatum est, ut in eum credatis. Eph. 2, 8: Donum Dei est. Et Christus inquit Ioh. 6, 29: Hoc est opus Dei, ut credatis in eum, quem misit ille. Deut. 29, 4; Matth. 13, 15: Dominus donat cor intelligens, oculos videntes et aures audientes. Tit. 3, 5: Spiritus Sanctus est Spiritus regenerationis et renovationis. Ezech. 11, 19; 36, 26; Deut. 30, 6; Ps. 51, 12: Ille aufert durum lapideum cor et donat novum, molle et carneum cor, ut in praeceptis eius ambulemus. Eph. 2, 10: Ille nos in Christo Iesu creat ad opera bona et nos novas creaturas facit, 2 Cor. 5, 17; Gal. 6, 15. Et ut paucis dicemus, Iac. 1, 17: Omne. donum bonum est a Deo. Ioh. 6, 44: Nemo potest ad Christum venire, nisi Pater traxerit eum. Matth. 11, 27: Nemo novit Patrem, nisi cui Filius revelare voluerit. 1 Cor. 12, 3: Nemo potest Christum Dominum appellare nisi per Spiritum Sanctum. Sine me, inquit Christus, Ioh. 15, 5, nihil facere potestis. 2 Cor. 3, 5: Omnia sufficientia nostra a Deo est. 1 Cor. 4, 7: Et quid habes, quod non accepisti? Quid igitur gloriaris, quasi non acceperis? Et sane divus 27] Augustinus hoc Scripturae loco convictum se esse fatetur, ut opinionem, quam antea ea de re falsam conceperat, abiiceret. Senserat enim, gratiam Dei in eo tantum consistere, quod in praeconio veritatis Dei voluntas nobis revelaretur; ut autem praedicato nobis evangelio consentiremus, nostrum esse proprium et ex nobis esse. Item, erravi (inquit) cum dicerem, nostrum esse credere et velle; Dei autem, dare credentibus et volentibus facultatem operandi.
28] Haec doctrina in sacris litteris solidissima fundamenta habet et Augustanae Confessioni aliisque scriptis publicis et approbatis, quorum supra mentionem fecimus, plane conformis est, quemadmodum dicta, quae recitabimus, luculenter testantur.
29] In Articulo XX. Augustana Confessio haec verba habet: Homines sine Christo, sine fide et sine Spiritu Sancto sunt in potestate diaboli, qui impellit homines ad varia et manifesta scelera. Ideo primum docentur homines de fide, quomodo Spiritus Sanctus detur, et quod Christus nos iuvet et tegat contra diabolum etc. Et paulo post: Humana ratio et virtus sine Christo nimis infirma est ad resistendum diabolo, qui impellit homines ad peccandum etc.
30] Ex his manifestum est, quod Augustana Confessio hominis voluntatem in rebus spiritualibus haudquaquam liberam pronuntiet, sed affirmet, hominem esse in diaboli potestate. Quomodo igitur suis ipse viribus ad evangelion aut ad Christum se convertere posset?
31] Apologia Confessionis (Articulo 18.) de libero arbitrio ad hunc modum docet: Non adimimus humanae voluntati libertatem. Habet enim libertatem in operibus et rebus deligendis, quas ratio per se comprehendit etc. Et paulo post: Humana corda sine Spiritu Sancto sunt sine timore Dei, sine fide et fiducia erga Deum, non credunt se exaudiri a Deo, sibi remitti peccata et in tribulatione velle Deum opem ferre; igitur sunt impia. 32] Porro arbor mala non potest ferre bonos fructus [Matth. 7, 18]. Et sine fide impossibile est placere Deo [Hebr. 11, 6]. Igitur, etiamsi concedimus libero arbitrio libertatem et facultatem externa legis opera efficiendi, tamen illa spiritualia non tribuemus libero arbitrio, scilicet vere timere Deum, vere credere Deo etc. Haec satis clare testantur, quod Apologia humanae voluntati nullas vires attribuat vel bonum inchoandi vel ex sese cooperandi.
33] In Articulis Smalcaldicis (De peccato originis) sequentes errores de libero arbitrio reiiciuntur: Quod homo liberum habeat arbitrium bonum agendi et malum omittendi etc. Et post aliqua tamquam error repudiatur, cum docetur: Non posse ex Scriptura probari, ad bonum opus necessario requiri Spiritum Sanctum et eius gratiam.
34] Praeterea in Articulis Smalcaldicis (De poenitentia) haec leguntur: Et haec poenitentia in Christianis usque ad mortem durat. Luctatur enim cum reliquiis peccati in carne per totam vitam, quemadmodum divus Paulus Rom. 7, 23 testatur, se luctari cum lege membrorum suorum, atque hoc non propriis viribus, sed Spiritus Sancti dono, quod remissionem peccatorum statim sequitur. Hoc donum quotidie aliquid de reliquiis peccati expurgat et in hoc incumbit, ut hominem vere mundum 35] et sanctum reddat. Haec verba prorsus nihil de nostra voluntate loquuntur, neque dicunt, quod ea etiam in renatis aliquid ex sese operetur, sed omnia Spiritus Sancti dono ascribunt, quod hominem emundet et de die in diem meliorem et sanctiorem faciat, et ab eo opere vires nostrae propriae prorsus excluduntur.
36] Maior D. Lutheri Catechismus sic habet (de tertio articulo Symboli Apostolici): Illius catholicae Christianae ecclesiae ego quoque pars sum et membrum, omnium bonorum, quae ipsa habet, particeps et consors; per Spiritum Sanctum enim ad eam communionem coelestium bonorum introductus et ecclesiae sum insertus, hoc videlicet medio, quod Verbum Dei audivi et adhuc audio; hoc enim initium est, per quod aditus ad ecclesiam 37] Dei nobis patet. Antequam enim in ecclesiam Christi introducti sumus, vilissima diaboli mancipia eramus, quia de Deo et Christo nihil noveramus. Spiritus Sanctus autem manet cum sancta ecclesia catholica ad novissimum usque diem et per ecclesiam nos sanat eiusque opera utitur in docendo et propagando Dei Verbo, per quod ipse sanctificationem nostram operatur et promovet, ut de die in diem proficiamus et in fide confirmemur, atque in ferendis bonis fidei fructibus, quos ipse efficit, progressus subinde maiores faciamus etc. 38] In his omnibus, quae iam e catechismo recitavimus, liberi nostri arbitrii aut cooperationis nostrae ne uno quidem verbulo fit mentio, sed omnia Spiritui Sancto attribuuntur, quod videlicet nos per ministerium Verbi in ecclesiam Dei introducat, in qua nos sanctificet et efficiat, ut quotidie in fide et bonis operibus proficiamus.
39] Quamvis autem renati etiam in hac vita eo usque progrediantur, ut bonum velint eoque delectentur et bene agere atque in pietate proficere studeant, tamen hoc ipsum (ut paulo ante dictum est) non a nostra voluntate aut a viribus nostris proficiscitur, sed Spiritus Sanctus (ut Paulus Phil. 2, 13 ipse de hac re loquitur) operatur in nobis illud velle et perficere. Quemadmodum etiam alibi apostolus hoc opus soli Deo tribuit, cum inquit Eph. 2, 10: Ipsius sumus factura, creati in Christo Iesu ad opera bona, quae praeparavit Deus, ut in illis ambulemus.
40] In Minori Catechismo D. Lutheri sic scriptum est: Credo me non propria mea ratione aut virtute in Iesum Christum, Dominum meum, credere ac ad ipsum venire posse, quandoquidem Spiritus Sanctus me per evangelium vocavit, suis donis illuminavit, in recta fide sanctificavit et conservavit ; quemadmodum universam Christianam ecclesiam in terris vocat, colligit, illuminat, sanctificat et in vera ac una fide in Iesum Christum conservat etc.
41] Et in explicatione secundae petitionis in Oratione Dominica haec sunt verba: Qui fit hoc? ut scilicet regnum Dei ad nos veniat. Responsio: Quando coelestis Pater nobis Spiritum Sanctum suum largitur, ut Verbo eius sancto per gratiam Dei credamus et pie vivamus etc.
42] Haec testimonia affirmant nos propriis viribus non posse ad Christum venire, sed Deum dare nobis Spiritum suum Sanctam, a quo illuminamur, sanctificamur et ita ad Christum per fidem adducimur atque in ipso conservamur. Hic nec voluntatis nostrae nec cooperationis mentio fit.
43] His adiungimus dictum, quo D. Lutherus tandem adhibita protestatione se ipsum declarat, quod in hac doctrina usque ad vitae finem perseverare velit. Verba in Maiore Confessione de Sacrosancta Coena haec sunt: Reiicio et damno tamquam meros errores omnia dogmata, quae nostrum liberum arbitrium praedicant, utpote quae auxilio et gratiae Salvatoris nostri Iesu Christi simpliciter repugnant. Cum enim extra Christum mors et peccatum nobis dominentur, et diabolus sit deus et princeps noster, non potest hic esse ulla potentia aut virtus, sapientia aut intelligentia in nobis, qua ad iustitiam et vitam nos parare et eam quaerere possimus; sed constat nos plane excaecatos et captivos et peccati ac diaboli mancipia esse et facere atque cogitare ea, quae ipsis placent et Deo et praeceptis eius adversa sunt.
44] In his verbis D. Lutherus, piae sanctaeque memoriae, libero nostro arbitrio prorsus nihil virium tribuit, quibus se homo ad iustitiam praeparare aut eam quaerere possit. Contra vero docet hominem excaecatum et captivum tantummodo voluntati Satanae parere, et ea, quae Deo displicent, facere. Quare non est in hoc negotio somnianda ulla cooperatio Voluntatis nostrae in hominis conversione. Etenim necesse est, ut homo divinitus trahatur et ex Deo renascatur, Ioh. 6, 65; alias nulla in cordibus nostris cogitatio est, quae a se ipso ad evangelion amplectendum sese convertat. Hoc negotium D. Lutherus in libro suo De Servo Arbitrio contra Erasmum egregie et solide explicuit atque sententiam hanc piam et invictam esse demonstravit. Postea in commentario illo praeclaro, quem in Genesin scripsit (praecipue in explicatione 26. capitis), eandem repetivit et declaravit. Eo loco etiam alias quasdam peculiares ab Erasmo motas disputationes (ut de absoluta necessitate etc.) attigit, et quomodo ea intelligi et accipi vellet, contra omnes sinistras suspiciones et corruptelas pia explicatione optime munivit. Ea hic repetita esse volumus et, ut diligenter legantur, omnes hortamur.
45] Quare male docetur, cum fingitur, hominem non renatum adhuc tantum habere virium, ut evangelium amplecti eoque sese consolari cupiat, et hoc modo humanam voluntatem (qualis natura est) in conversione aliquo modo cooperari. Haec enim falsa opinio Sacrosanctae Scripturae, piae Augustanae Confessioni, eiusdem Apologiae, Smalcaldicis Articulis, Maiori et Minori Catechismis Lutheri et aliis huius excellentissimi et divinitus illuminati theologi scriptis repugnat.
46] Non, ignoramus autem et enthusiastas et Epicuraeos pia hac, de impotentia et malitia naturalis liberi arbitrii, doctrina (qua conversio et regeneratio nostra soli Deo, nequaquam autem nostris viribus tribuitur) impie, turpiter et maligne abuti. Et multi impiis illorum sermonibus offensi atque depravati, dissoluti et feri fiunt atque omnia pietatis exercitia, orationem, sacram lectionem, pias meditationes remisse tractant, aut prorsus negligunt ac dicunt: quandoquidem propriis suis naturalibus viribus ad Deum sese convertere nequeant, perrecturos se in illa sua adversus Deum contumacia, aut exspectaturos, donec a Deo violenter et contra suam ipsorum voluntatem convertantur. Et cum in hisce spiritualibus rebus nullam agendi facultatem habeant, sed totum illud conversionis negotium solius Spiritus Sancti operatio sit, negant se porro Verbum Dei vel audituros vel lecturos, aut sacramento usuros, sed exspectare velle, donec ipsis Deus immediate coelitus dona sua infundat, ut revera in se ipsis sentire et experientia ipsa certiores fieri possint, se a Deo conversos esse.
47] Alii vero, ut infirmae et perturbatae mentes, non satis recte intellecta pia nostra doctrina de libero arbitrio, fortasse in tristes has cogitationes et periculosam dubitationem incidere possent: an sint a Deo electi, et an Deus dona illa per Spiritum Sanctum in ipsis operari velit, praesertim cum in cordibus suis non adeo firmam et flagrantem fidem promptamque obedientiam, sed solummodo meras infirmitates, miserias et angustias sentiant.
48] Hanc ob causam porro e Verbo Dei docebimus, quomodo homo ad Deum convertatur, quomodo et quibus mediis (videlicet per Verbum vocale et per sacramenta) Spiritus Sanctus in nobis efficax sit et veram poenitentiam, fidem novasque spirituales vires ac facultates ad bene agendum in cordibus nostris operari et largiri velit, et quemadmodum nos erga oblata illa media gerere et iis quomodo uti debeamus.
49] Non est voluntas Dei, ut quisquam pereat, sed vult, ut omnes homines ad ipsum convertantur et in aeternum salvi fiant. Vivo ego, inquit Dominus Ezech. 33, 11, nolo mortem peccatoris, sed ut convertatur et vivat. Ioh. 3, 16: Sic enim Deus dilexit mundum, ut Filium suum unigenitum daret, ut omnis, qui in eum crediderit, non pereat, sed habeat vitam aeternam.
50] Propterea Deus pro sua ineffabili bonitate et clementia curat, ut et sua divina et immota lex et mirandum consilium de liberatione nostra, sanctum videlicet et salvificum evangelion de aeterno Filio suo, unico Salvatore et Redemptore nostro, Iesu Christo, publice annuntientur. Ea praedicatione aeternam ecclesiam sibi e genere humano colligit et in hominum mentibus veram poenitentiam, agnitionem peccatorum et fidem veram in Filium Dei, Iesum Christum, operatur. Et visum est Deo per hoc medium, et non alio modo, nimirum per sanctum Verbum suum, cum id vel praedicari auditur vel legitur, et per sacramentorum legitimum usum homines ad aeternam salutem vocare, ad se trahere, convertere, regenerare et sanctificare. Quia 51] in Dei sapientia, inquit apostolus 1 Cor. 1, 21, non cognovit mundus per sapientiam Deum, placuit Deo per stultitiam praedicationis salvos facere credentes. Et angelus inquit Act. 10, 5. 6: Petrus loquetur tibi verba, in quibus salvus eris tu et universa domus tua. Et Rom. 10, 17: Fides est ex auditu, auditus autem per Verbum Dei. Item Ioh. 17, 17. 20: Sanctifica eos, Pater, in veritate tua! Verbum tuum est veritas etc. Oro autem pro iis etiam, qui per sermonem ipsorum in me sunt credituri. Quapropter aeternus Deus, Pater coelestis, coelitus de Filio suo dilecto et de omnibus, qui ipsius nomine poenitentiam et remissionem peccatorum praedicant, clamat Matth. 17, 5: Hunc audite.
52] Hanc Verbi Dei praedicationem audire oportet omnes, qui aeternam salutem consequi cupiunt. Praedicatio enim Verbi Dei et eiusdem auscultatio sunt Spiritus Sancti instrumenta, cum quibus et per quae efficaciter agere et homines ad Deum convertere, atque in ipsis et velle et perficere operari vult.
53] Hoc Dei Verbum homo, etiam nondum ad Deum conversus nec renatus, externis auribus audire aut legere potest. In eiusmodi enim externis rebus, ut supra dictum est, homo adhuc etiam post lapsum aliquo modo liberum arbitrium habet, ut ad coetus publicos ecclesiasticos accedere, Verbum Dei audire vel non audire possit.
54] Per hoc medium seu instrumentum, praedicationem nimirum et auditionem Verbi, Deus operatur, emollit corda nostra trahitque hominem, ut ex concionibus legis et peccata sua et iram Dei agnoscat et veros terrores atque contritionem in corde suo sentiat. Et per annuntiationem ac meditationem evangelii de gratuita et clementissima peccatorum remissione in Christo scintillula fidei in corde ipsius accenditur, quae remissionem peccatorum propter Christum amplectitur et sese promissione evangelii consolatur, et hoc modo Spiritus Sanctus, qui haec omnia operatur, in cor mittitur, Gal. 4, 6.
55] Etsi autem utrumque, tum concionatoris plantare et rigare, tum auditoris currere et velle, frustra omnino essent neque conversio sequeretur, nisi Spiritus Sancti virtus et operatio accederet, qui per Verbum praedicatum et auditum corda illuminat et convertit, ut homines Verbo credere et assentiri possint, tamen neque concionator neque auditor de hac Spiritus Sancti gratia et operatione dubitare debent. Quin potius uterque certo sciat, si Verbum Dei iuxta mandatum et voluntatem Dei pure et sincere praedicatum fuerit, et homines diligenter et serio .auscultaverint illudque meditati fuerint, certissime Dominum gratia sua praesentem adesse et largiri ea, ut paulo ante dictum est, quae homo alias suis propriis viribus neque accipere neque dare potest. 56] De praesentia enim, operatione et donis Spiritus Sancti non semper ex sensu (quomodo videlicet et quando in corde sentiuntur) iudicari debet aut potest, sed, quia haec saepe multiplici infirmitate contecta fiunt, ex promissione Verbi Dei certo statuere debemus, quod Verbum Dei praedicatum et auditum revera sit ministerium et organon Spiritus Sancti, per quod in cordibus nostris vere efficax est et operatur, 2 Cor. 2, 14 sqq. [3, 5 sq.].
57] At si homo quispiam neque Verbum Dei audire neque legere velit, sed potius ministerium Verbi et ecclesiam Dei contemnat et in peccatis suis ita moriatur et pereat, is neque ex aeterna Dei praedestinatione quidquam consolationis capere neque misericordiam apud Deum consequi potest. Christus enim, in quo electi sumus, omnibus hominibus clementiam suam in Verbo et sacramentis offert et serio vult, ut Verbum illud audiatur, ac promisit Matth. 18, 20: ubicunque duo aut tres in nomine eius congregari fuerint et Verbum eius pie tractaverint, ibi se in medio ipsorum affuturum.
58] Quare cum homo profanus instrumenta seu media Spiritus Sancti contemnit neque Verbum Dei audire vult, non fit illi iniuria, si a Spiritu Sancto non illuminetur, sed in tenebris infidelitatis suae relinquatur et pereat. De hac re sic scriptum exstat Matth. 23, 37: Quoties volui congregare filios tuos, quemadmodum gallina congregat pullos suos sub alas, et noluisti!
59] Et hac ratione recte etiam dici potest, hominem non esse lapidem aut truncum. Lapis enim aut truncus non reluctatur ei, a quo movetur, sed neque intelligit aut sentit, quid secum agatur, sicut homo Deo sua voluntate reluctatur, donec ad Dominum conversus fuerit. Et tamen verum est, quod homo, etiam ante conversionem, sit creatura rationalis, quae intellectum et voluntatem habeat (intellectum autem non in rebus divinis, et voluntatem, non ut bonum et salutare aliquid velit); sed tamen ad conversionem suam (ut saepe iam est dictum) prorsus nihil conferre potest. Et hac in parte multo est deterior lapide aut trunco, quia repugnat Verbo et voluntati Dei, donec Deus eum a morte peccati resuscitet, illuminet atque renovet.
60] Etsi autem Dominus hominem non cogit, ut convertatur (qui enim semper Spiritui Sancto resistunt, Act. 7, 51, et veritati agnitae perseverantes repugnant, quod sanctus Stephanus induratis Iudaeis tribuit, hi non convertuntur), attamen trahit Deus hominem, quem convertere decrevit. Sic autem cum trahit, ut ex intellectu caecato illuminatus fiat intellectus, et ex rebelli voluntate fiat prompta et obediens voluntas. Et hoc ipsum Scriptura vocat novum cor creare [Ps. 51, 12].
61] Eam ob causam etiam non recte dicitur, hominem ante conversionem in rebus spiritualibus habere modum agendi aliquid, quod sit bonum et salutare. Cum enim homo ante conversionem in peccatis mortuus sit, Eph. 2, 5, non potest in ipso aliqua via ad bene agendum in rebus spiritualibus inesse, itaque non habet modum agendi seu operandi aliquid 62] in rebus divinis. Quando vero de eo agitur, quomodo Deus in homine operetur, verum quidem est, quod Deus alium modum agendi habeat in homine, utpote in creatura rationali, et alium modum in alia aliqua irrationali creatura, vel in lapide aut trunco. Nihilominus ea de causa homini ante conversionem eius modus agendi aliquid boni in rebus divinis tribui non potest.
63] Quando vero iam homo est conversus et illuminatus, eiusque voluntas renovata est, tunc homo vult bonum, quatenus renatus et novus homo est, et lege Dei delectatur secundum interiorem hominem, Rom. 7, 22. Et in posterum tantum boni et tamdiu bonum operatur, quantum et quamdiu a Spiritu Dei impellitur, sicut divus Paulus ait [Rom. 8, 14]: Qui Spiritu Dei aguntur, hi sunt filii Dei. 64] Haec autem agitatio Spiritus Sancti non est coactio, sed homo conversus sponte bonum operatur, quemadmodum David inquit Ps. 110, 3: Post victoriam tuam populus tuus tibi spontaneus offeret. Et tamen simul etiam in renatis lucta carnis et spiritus reliqua manet, de qua Paulus ait Rom. 7, 22 sq.: Delector lege Dei secundum interiorem hominem; video autem aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae et captivantem me in lege peccati, quae est in membris meis. Et ibidem, v. 25: Servio igitur mente legi Dei, carne vero legi peccati. Et ad Galatas, 5, 17, inquit: Caro concupiscit adversus spiritum, spiritus autem adversus carnem. Haec enim sibi invicem adversantur, ut non, quaecunque vultis, illa faciatis.
65] Ex his consequitur, quam primum Spiritus Sanctus (ut dictum est) per Verbum et sacramenta opus suum regenerationis et renovationis in nobis inchoavit, quod revera tunc per virtutem Spiritus Sancti cooperari possimus ac debeamus, quamvis multa adhuc infirmitas concurrat. Hoc vero ipsum, quod cooperamur, non ex nostris carnalibus et naturalibus viribus est, sed ex novis illis viribus et donis, quae Spiritus Sanctus in conversione in nobis inchoavit. 66] In quam sententiam divus Paulus expressis verbis graviter hortatur, ut curemus, ne tamquam Dei cooperarii frustra Dei gratiam acceperimus, 2 Cor. 6, 1. Quod tamen sic et non aliter intelligendum est: hominem iam conversum tantum atque tamdiu bene operari, quantum et quamdiu a Deo per Spiritum Sanctum ducitur, regitur et gubernatur. Quam primum enim Dominus clementem suam manure ab ipso retraheret, homo quidem ne ad minimum momentum [homo ne ad minimum momentum quidem] in obedientia divina perseverare posset. Si quis vero Pauli dictum in ea sententia accipere vellet, quasi homo conversus una cum Spiritu Sancto eo modo cooperaretur, quemadmodum duo equi simul una currum trahunt, equidem hoc citra veritatis divinae iacturam concedi haudquaquam posset. (2 Cor. 6, 1: Συνεργου̃ντες παρακαλου̃μεν. Nos, qui sumus administri seu cooperarii Dei, monemus vos, ut nostrum exemplum imitemini, qui estis arvum et aedificatio Dei, 1 Cor. 3, 9, ne gratia Dei in vobis sit inanis, 1 Cor. 15, 10, sed ut sitis templum Dei viventis et habitantis in vobis, 2 Cor. 6, 16.)
67] Quapropter ingens discrimen est inter homines baptizatos et non baptizatos. Cum enim, iuxta Pauli doctrinam [Gal. 3, 27], omnes, qui baptizati sunt, Christum induerint et revera sint renati, habent illi iam liberatum arbitrium, hoc est, rursus liberati sunt, ut Christus testatur [Ioh. 8, 36]. Unde etiam non modo Verbum Dei audiunt, verum etiam, licet non sine multa infirmitate, eidem assentiri illudque fide amplecti possunt.
68] Cum enim in hac vita tantum primitias Spiritus acceperimus, et regeneratio nondum sit absoluta, sed solummodo in nobis inchoata, manet perpetua quaedam lucta inter carnem et spiritum etiam in electis et vere renatis hominibus. Et quidem non modo inter Christianos magnum discrimen deprehenditur, quorum hic infirmus, ille robustus est spiritu, verum etiam hanc diversitatem quilibet Christianus in semet ipso animadvertere potest, se nunc quidem excelso animo esse et ad omnia virtute spiritus puratum promptumque, nunc vero timido et trepido; et iam quidem caritate ardere, firmum in fide et spe esse, post vero frigere et imbecillitatem suam sentire.
69] Cum vero homines baptizati contra conscientiam aliquid patrarint et peccato in mortali suo corpore dominium concesserint atque ita Spiritum Sanctum in se ipsis contristarint et amiserint, non opus est quidem, ut rebaptizentur, necesse est autem, ut rursus convertuntur, de qua re antea satis dictum est.
70] Hoc enim certissimum est in vera conversione immutationem, renovationem et morum fieri oportere in hominis intellectu, voluntate et corde, ut nimirum hominis mens peccata agnoscat, iram Dei metuat, a peccato sese avertat, promissionem gratiae in Christo agnoscat et apprehendat, pias cogitationes animo agitet, bonum propositum habeat atque diligentiam in moribus suis regendis adhibeat et contra carnem pugnet. Ubi enim nihil horum fit, ibi procul dubio etiam non 71] est vera ad Deum conversio. Cum autem quaestio sit de causa efficiente, hoc est, quisnam haec in nobis operetur, unde homo hoc ipsum habeat, et quomodo id consequi possit, haec pia doctrina ostendit horum bonorum fontem, hoc videlicet modo: Cum naturales hominis vires ad veram conversionem nihil conferre aut quidquam adiumenti afferre possint, 1 Cor. 2; 2 Cor. 3, Deus ineffabili bonitate et misericordia nos praevenit et evangelion (per quod Spiritus Sanctus conversionem et renovationem in nobis operari et perficere vult) annuntiari curat et per Verbi sui praedicationem et meditationem fidem aliasque pietatis virtutes in nobis accendit, ita quidem, ut haec omnia solius Spiritus Sancti 72] dona sint atque operationes. Quin etiam haec sincera doctrina ostendit nobis media, per quae Spiritus Sanctus haec, quae diximus, in nobis vult inchoare et efficere, et monet, quomodo haec dona conserventur, confirmentur et augeantur, et hortatur, ut gratiam illam divinam non frustra acceperimus, sed ut dona illa sedulo exerceamus, cogitantes, quam grave sit peccatum, tales Spiritus Sancti operationes impedire aut illis resistere.
73] Ex hac solida totius doctrinae de libero arbitrio explicatione de quaestionibus illis, quae iam multis annis in ecclesiis Augustanae Confessionis agitatae sunt, iudicari potest. Verbi gratia, quod quaesitum fuit: An homo ante, in vel post conversionem Spiritui Sancto repugnet, vel pure passive se habeat; an homo convertatur ut truncus; an Spiritus Sanctus detur repugnantibus, et an conversio hominis fiat per modum coactionis. Haec atque huiusmodi multa iuxta recitatam piam nostram de hoc articulo doctrinam facile diiudicari et contraria falsa dogmata et errores agnosci, redargui atque reiici possunt, ut sunt:
74] I. Primo Stoicorum et Manichaeorum furores, qui asseruerunt, omnia, quae fiunt, necessario fieri, et quidem eo, quo fiunt, et non alio modo, et hominem coactum omnia facere, et quod hominis voluntas etiam in externis operibus nullam omnino libertatem aut facultatem (ad externam civilem iustitiam et disciplinam honestam aliquo modo praestandam et ad vitanda externa peccata et flagitia) habeat, aut quod hominis voluntas ad externa scelera, libidines, rapinas, caedes etc., violenter cogatur.
75] II. Deinde crassus ille Pelagianorum error, quod liberum arbitrium ex propriis naturalibus viribus sine Spiritu Sancto sese ad Deum convertere, evangelio credere, legem Dei etiam toto corde implere atque hac libera et spontanea sua obedientia remissionem peccatorum et vitam aeternam promereri possit.
76] III. Postea Papistarum et Scholasticorum error, qui aliquanto subtilius falsam opinionem suam proposuerunt et docuerunt, quod homo naturalibus suis viribus initium ad agendum bonum et ad conversionem suam facere possit, sed quia infirmior sit, quam ut bene coepta perficere queat, quod Spiritus Sanctus illa, quae naturalibus propriis viribus inchoata erant, adiuvet et absolvat.
77] IV. Item, Synergistarum dogma, qui fingunt, hominem in rebus spiritualibus non prorsus ad bonum esse emortuum, sed tantum graviter vulneratum et semimortuum esse. Et quamvis liberum arbitrium infirmius sit, quam ut initium facere et se ipsum propriis viribus ad Deum convertere et legi Dei toto corde obedire possit, tamen, si Spiritus Sanctus initium faciat et nos per evangelion vocet, gratiam suam, remissionem peccatorum et aeternam salutem nobis offerat, tunc liberum arbitrium propriis suis naturalibus viribus Deo occurrere et aliquo modo (aliquid saltem, etsi parum et languide) ad conversionem suam conferre, eam adiuvare, cooperari, sese ad gratiam praeparare et applicare, eam apprehendere, amplecti, evangelio credere et quidem in continuatione et conservatione huius operis propriis suis viribus una cum Spiritu Sancto cooperari posse.
78] Contra hunc errorem supra luculenter demonstratum est, quod facultas applicandi se ad gratiam non ex nostris naturalibus propriis viribus, sed ex sola Spiritus Sancti operatione promanet.
79] V. Item Pontificum et Monachorum doctrina, quod homo, postquam regeneratus est, legem Dei in hac vita perfecte implere possit, et quod per hanc impletionem legis coram Deo iustificetur et vitam aeternam promereatur.
80] VI. Ab altera parte magna severitate et pio zelo redarguendi sunt Enthusiastae neque in ecclesia Dei ferendi, qui somniant, Deum sine omnibus mediis, sine auditione Verbi divini et sine usu sacramentorum, hominem ad se trahere, illuminare, iustificare et salvum facere.
81] VII. Item qui fingunt, Deum in conversione et regeneratione novum cor, atque adeo novum hominem ita creare, ut veteris Adami substantia et essentia (praesertim vero anima rationalis) penitus aboleatur, et nova animae essentia ex nihilo creetur. Hunc errorem expresse refutat divus Augustinus in explicatione psalmi vigesimi quinti, quo loco dierum Pauli [Eph. 4, 22]: Deponite veterem hominem etc., affert et interpretatur hisce verbis: Ne aliquis arbitretur, deponendam esse aliquam substantiam, exposuit, quid esset: Deponite veterem hominem et induite novum etc., cum dicit in consequentibus: quapropter deponentes mendacium, loquimini veritatem. Ecce, hoc est deponere veterem hominem et induere novum.
82] VIII. Repudiamus etiam sequentes loquendi formas, si quis iis citra declarationem utatur: quod hominis voluntas ante conversionem, in ipsa conversione et post conversionem Spiritui Sancto repugnet, et quod Spiritus Sanctus detur ipsi repugnantibus.
83] Ex ea enim, quam paulo ante recitavimus, explicatione manifestum est, ubi per Spiritum Sanctum in hominis intellectu, voluntate et corde prorsus nulla fit immutatio ad bonum, et homo promissioni divinae fidem prorsus non adhibet et a Deo ad gratiam non redditur idoneus, sed totus Verbo Dei repugnat, quod ibi nulla conversio vel fieri vel esse possit. Conversio enim hominis talis est immutatio per operationem Spiritus Sancti in hominis intellectu, voluntate et corde, qua homo (operatione videlicet Spiritus Sancti) potest oblatam gratiam apprehendere. Et quidem omnes illi, qui operationi et moribus Spiritus Sancti (quae per Verbum fiunt) contumaciter et perseveranter repugnant, non accipiunt, sed contristant et amittunt Spiritum Sanctum.
84] Manet quidem etiam in renatis rebellio quaedam, cuius Scriptura mentionem facit, quod nimirum caro concupiscit adversus spiritum, Gal. 5, 17, quod carnales concupiscentiae adversus animam militant, 1 Petr. 2, 11, et quod lex illa in membris legi mentis repugnat, Rom. 7, 23.
85] Homo autem non renatus Deo prorsus rebellis est et totus est servus peccati, Ioh. 8, 34; Rom. 6, 16. Renatus vero delectatur lege Dei secundum interiorem hominem. Videt autem nihilominus in membris suis legem peccati, quae legi mentis repugnat. Quare mente quidem servit legi Dei, carne vero legi peccati, Rom. 7, 25. Ad hunc modum vera de hoc negotio sententia solide, perspicue et dextre declaranda et docenda est.
86] Quod vero attinet ad phrases et dicta Chrysostomi et Basilii: Trahit Deus, sed volentem trahit; tantum velis, et Deus praeoccurrit; item Scholasticorum et Pontificiorum: Hominis voluntas in conversione non est otiosa, sed agit aliquid etc., quia dicta illa pro confirmando naturali libero arbitrio in conversione hominis, contra doctrinam gratiae Dei introducta sunt: ex proposita declaratione manifeste apparet formae sanorum verborum ea non esse analoga, sed cum illa pugnare et idcirco, cum de conversione ad Deum agitur, merito vitanda esse. [Chrysostomus, Horn. 6. de laudibus Pauli Apostoli: “Deus nolentes non cogit, sed volentes trahit.” Horn. 4: “Non enim Deus homines cogit vocando, sed post vocationem quoque permittit eos propriarum esse dominos voluntatum.” Basilius Magnus, Sermo de libero arbitrio: “Tantum velis, et Deus praecurrit.”]
87] Conversio enim voluntatis nostrae depravatae (quae revera nihil aliud est quam eiusdem resuscitatio a spirituali morte) omnino solius Dei opus est, sicut etiam resuscitatio in corporali carnis resurrectione soli Deo est tribuenda, quemadmodum supra perspicue id explicatum et solidis Scripturae Sacrae testimoniis demonstratum est.
88] Quomodo vero Dominus in conversione ex rebellibus et nolentibus hominibus per Spiritus Sancti tractum volentes et promptos faciat, et quod post hominis conversionem voluntas iam renata in quotidianis poenitentiae exercitiis non sit otiosa, sed in omnibus operibus Spiritus Sancti (quae ille per nos efficit) cooperetur, supra satis perspicue est declaratum.
89] Et quando D. Lutherus affirmat, hominem in conversione sua pure passive sese habere, id est, plane nihil agere, sed tantummodo pati id, quod Deus in ipso agit, certe non sentit, quod conversio absque praedicatione et auditione Verbi Dei fiat, neque haec ita accipi voluit, quasi in conversione per Spiritum Sanctum prorsus nulli novi motus in nobis excitentur, neque ulla spiritualis operatio in nobis inchoatur. Sed hoc voluit D. Lutherus, hominem ex se ipso aut naturalibus suis viribus non posse aliquid conferre, vel adiumentum afferre ad suam conversionem, et hominis conversionem non tantum ex parte, sed totam prorsus esse operationem, donum et opus solius Spiritus Sancti, qui eam virtute et potentia sua, per Verbum (in intellectu, corde et voluntate hominis, tamquam in subiecto patiente, ubi homo nihil agit aut operatur, sed tantum patitur) efficiat atque. operetur. Quod tamen non eo modo fit, quasi cum statua e lapide formatur, aut sigillum in ceram imprimitur, quae cera neque notitiam neque sensum neque voluntatem habet, sed eo modo hominis immutationem et renovationem fieri credimus, quem satis luculenter supra explicuimus.
90] Quandoquidem enim iuventus in scholis doctrina illa de tribus causis efficientibus, concurrentibus in conversione hominis non renati, vehementer perturbata est, dum disputatum fuit, quomodo illae (Verbum videlicet praedicatum et auditum, Spiritus Sanctus et hominis voluntas) concurrant, denuo repetitum volumus ex supra posita explicatione, quod conversio ad Deum sit solius Spiritus Sancti opus, qui solus est egregius ille artifex haec in nobis efficiens; interim tamen praedicatione et auditu sancti Verbi sui (tamquam ordinario et legitimo medio seu instrumento suo) utitur. Hominis autem nondum renati intellectus et voluntas tantum sunt subiectum convertendum, sunt enim hominis spiritualiter mortui intellectus et voluntas, in quo homine Spiritus Sanctus conversionem et renovationem operatur, ad quod opus hominis convertendi voluntas nihil confert, sed patitur, ut Deus in ipsa operetur, donec regeneretur. Postea vero in aliis sequentibus bonis operibus Spiritui Sancto cooperatur, ea faciens, quae Deo grata sunt, eo modo, qui iam a nobis in hoc scripto abunde satis est declaratus.
——————————

III. DE IUSTITIA FIDEI CORAM DEO.
1] Tertia controversia inter theologos quosdam Augustanae Confessionis orta est de iustitia Christi seu iustitia fidei, quae a Deo per fidem miseris peccatoribus ad iustitiam ex gratia imputatur.
2] Alii contenderunt, iustitiam fidei (quam apostolus iustitiam Dei appellat) esse iustitiam Dei essentialem, quae sit ipse Christus, ut verus naturalis et essentialis Dei Filius, qui per fidem in electis habitet eosque ad bene operandum impellat, et hac ipsa ratione eorum sit iustitia, cuius inhabitantis essentialis iustitiae respectu omnium hominum peccata sese habeant instar guttulae aquae ad magnum mare collatae.
3] Alii vero asseruerunt, Christum esse iustitiam nostram duntaxat iuxta humanam suam naturam.
4] Contra utrosque unanimi consensu reliqui Augustanae Confessionis theologi docuerunt, Christum esse nostram iustitiam non secundum divinam tantum naturam, neque etiam secundum humanam tantum, sed iuxta utramque naturam: quippe qui nos (ut Deus et homo) a peccatis nostris perfectissima sua obedientia liberaverit, iustificaverit atque salvos fecerit. Itaque asseruerunt, fidei iustitiam esse remissionem peccatorum, reconciliationem cum Deo et adoptionem in filios Dei propter solam Christi obedientiam, quae per solam fidem, ex mera gratia, omnibus vere credentibus ad iustitiam imputetur, ita ut ipsi propterea ab omni iniustitia absolvantur.
5] Praeter hanc controversiam etiam aliae quaedam disputationes de articulo iustificationis (occasione formulae Interim seu Interreligionis) et alias motae sunt, quae postea in antithesi, id est, in recitatione errorum, qui purae doctrinae in hoc articulo adversantur, explicabuntur.
6] Hic autem articulus de iustitia fidei praecipuus est (ut Apologia loquitur) in tota doctrina Christiana, sine quo conscientiae perturbatae nullam veram et firmam consolationem habere aut divitias gratiae Christi recte agnoscere possunt. Id D. Lutherus suo etiam testimonio confirmavit, cum inquit: Si unicus hic articulus sincerus permanserit, etiam Christiana ecclesia sincera, concors et sine omnibus sectis permanet; sin vero corrumpitur, impossibile est, ut uni errori aut fanatico spiritui recte obviam iri possit. (Tom. 5, Ienens., p. 159 [Lat. tom. 3, p. 397].) Et de hoc articulo divus Paulus praecipue loquitur, 7] cum inquit Gal. 5, 9 [1 Cor. 5, 6]: Paululum fermenti totam conspersionem fermentat. Atque ea ipsa de causa Paulus particulas exclusivas (videlicet sine lege, sine operibus, ex gratia, gratis [Rom. 3, 28: 4, 5; Eph. 2, 8. 9]), quibus humana opera excluduntur, in hoc articulo tanta diligentia tantoque zelo urget, ut ostendat, quod valde necessarium sit, ut in hoc articulo non modo sincera doctrina perspicue explicetur, verum etiam antithesis ponatur, et omnia veritati contraria dogmata a pia doctrina segregentur, excludantur et reiiciantur.
8] Quare ut haec controversia pie iuxta Verbi Dei analogiam explicetur et per gratiam Dei componatur, sinceram doctrinam, fidem et confessionem nostram ad hunc modum recitamus:
9] De iustitia fidei coram Deo unanimi consensu credimus, docemus et confitemur (iuxta compendiaria Christianae nostrae fidei et confessionis capita, quae supra posuimus), quod homo peccator coram Deo iustificetur, hoc est, absolvatur ab omnibus suis peccatis et a iudicio iustissimae condemnationis et adoptetur in numerum filiorum Dei atque heres aeternae vitae scribatur sine ullis nostris meritis aut dignitate et absque ullis praecedentibus, praesentibus aut sequentibus nostris operibus, ex mera gratia, tantummodo propter unicum meritum perfectissimamque obedientiam, passionem acerbissimam, mortem et resurrectionem Domini nostri Iesu Christi, cuius obedientia nobis ad iustitiam imputatur.
10] Haec bona nobis in promissione evangelii per Spiritum Sanctum offeruntur. Fides autem unicum est medium illud, quo illa apprehendimus, accipimus nobisque applicamus. 11] Ea fides donum Dei est, per quod Christum, Redemptorem nostrum, in verbo evangelii recte agnoscimus et ipsi confidimus, quod videlicet tantum propter ipsius obedientiam, ex gratia, remissionem peccatorum habeamus et iusti a Deo Patre reputemur et in aeternum 12] salvemur. Itaque hac propositiones sunt aequipollentes et idem plane volunt, cum Paulus dicit Rom. 3, 28, fide nos iustificari, aut 4, 5, fidem nobis ad iustitiam imputari, et cum docet 5, 19, quod unius Mediatoris Christi obedientia iustificemur, aut v. 18, quod per unius iustitiam in omnes homines iustificatio vitae 13] veniat. Fides enim non propterea iustificat, quod ipsa tam bonum opus tamque praeclara virtus sit, sed quia in promissione evangelii meritum Christi apprehendit et amplectitur; illud enim per fidem nobis applicari debet, si eo ipso merito iustificari veiltuus. 14] Itaque iustitia illa, quae coram Deo fidei aut credentibus ex mera gratia imputatur, est obedientia, passio et resurrectio Christi, quibus ille legi nostra causa satisfecit et peccata nostra expiavit. 15] Cum enim Christus non tantum homo, verum Deus et homo sit in una persona indivisa, tam non fuit legi subiectus, quam non fuit passioni et morti (ratione suae personae) obnoxius, quia Dominus legis erat. Eam ob causam ipsius obedientia (non ea tantum, qua Patri paruit in tota sua passione et morte, verum etiam, qua nostra causa sponte sese legi subiecit eamque obedientia illa sua implevit) nobis ad iustitiam imputatur, ita ut Deus propter totam obedientiam (quam Christus agendo et patiendo, in vita et morte sua nostra causa Patri suo coelesti praestitit) peccata nobis remittat, pro bonis et iustis nos 16] reputet et salute aeterna donet. Haec iustitia per evangelion et in sacramentis a Spiritu Sancto nobis offertur et per fidem applicatur atque apprehenditur; unde credentes habent reconciliationem cum Deo, remissionem peccatorum, Dei favorem, adoptionem filiorum et hereditatem vitae aeternae.
17] Vocabulum igitur iustificationis in hoc negotio significat iustum pronuntiare, a peccatis et aeternis peccatorum suppliciis absolvere, propter iustitiam Christi, quae a Deo fidei imputatur, Phil. 3, 9. Et sane hic vocabuli illius usus tam in Veteri quam in Novo Testamento admodum frequens est. Salomon inquit Prov. 17, 15: Qui iustificat impium, et qui condemnat iustum, abominabilis est uterque apud Deum. Iesaias, 5, 23, vae denuntiat illis, qui iustificant impium propter munera et iustitiam iusti auferunt ab eo. Paulus ait Rom. 8, 33: Quis accusabit electos Dei? Deus est, qui iustificat, hoc est, qui a peccatis absolvit.
18] Cum autem interdum vocabulum regenerationis pro vocabulo iustificationis usurpetur, necesse est, ut illud dextre et proprie explicetur, ne renovatio, quae iustificationem sequitur, cum iustificatione fidei confundatur, sed haec recte a se invicem discernantur.
19] Vocabulum enim regenerationis interdum in eo sensu accipitur, ut simul et remissionem peccatorum (quae duntaxat propter Christum contingit) et subsequentem renovationem complectatur, quam Spiritus Sanctus in illis, qui per fidem iustificati sunt, operatur. Quandoque etiam solam remissionem peccatorum et adoptionem in filios Dei significat. Et in hoc posteriore usu saepe multumque id vocabulum in Apologia Confessionis ponitur. Verbi gratia, cum dicitur: Iustificatio est regeneratio. Sed et Paulus haec vocabula cum discrimine ponit, cum dicit Tit. 3, 5: Salvos nos fecit per lavacrum regenerationis et renovationis Spiritus Sancti. 20] Quin etiam vivificationis vocabulum interdum ita accipitur, ut remissionem peccatorum notet. Cum enim homo per fidem (quam quidem solus Spiritus Sanctus operatur) iustificatur, id ipsum revera est quaedam regeneratio, quia ex filio irae fit filius Dei et hoc modo e morte in vitam transfertur, sicut scriptum est Eph. 2, 5: Cum essemus mortui in peccatis, convivificavit nos in Christo. Et alibi, Rom. 1, 17; Hab. 2, 4: Iustus fide sua vivet. Et in hac posteriore significatione Apologia vocabulo regenerationis frequenter uti solet.
21] Deinde etiam regeneratio saepe pro sanctificatione et renovatione (quae fidei iustificationem sequitur) usurpatur. In qua significatione D. Lutherus hac voce, tum in libro De Ecclesia et Conciliis tum alibi etiam, multum usus est.
22] Quando autem docemus, quod per operationem Spiritus Sancti regeneremur et iustificemur, non ita accipiendum est, quod iustificatis et renatis nulla prorsus iniustitia (post regenerationem) substantiae ipsorum et conversationi adhaereat, sed quod Christus perfectissima obedientia sua omnia ipsorum peccata tegat, quae quidem in ipsa natura (in hac vita) adhuc infixa haerent. Nihilominus tamen per fidem, propter obedientiam Christi (quam Christus inde a nativitate sua us que ad ignominiosissimam crucis mortem pro nobis Patri suo praestitit) boni et iusti pronuntiantur et reputantur, etiamsi ratione corruptae naturae suae adhuc sint maneant que peccatores, dum mortale hoc corpus circumferunt. Sed ne que hoc sentimus, quod liceat nobis abs que poenitentia et vitae emendatione peccatis frenos laxare, in iis que perseverare et subinde pergere.
23] Oportet enim praecedere veram et non simulatam contritionem. Et qui mera gratia (ut diximus) propter unicum Mediatorem Christum, tantum per fidem, sine omnibus operibus et meritis coram Deo iusti sunt, hoc est, in gratiam Dei recipiuntur, his etiam Spiritus Sanctus datur, qui eos renovat atque sanctificat, in ipsis dilectionem erga Deum et proximum operatur. Cum autem inchoata illa renovatio in hac vita sit imperfecta, et peccatum adhuc in carne, etiam in renatis, habitet, iustitia fidei coram Deo in gratuita et benignissima imputatione iustitiae Christi (abs que ulla nostrorum operum additione) consistit, quod videlicet peccata nobis remissa et recta sint, neque nobis imputentur, Rom. 4, 6 sqq.
24] Sed et hoc diligentissime observandum est, si modo articulum de iustificatione sincerum retinere velimus, ne ea, quae fidem praecedunt, et quae eam sequuntur, articulo huic tamquam ad iustificationem necessaria et ad eam pertinentia admisceantur aut inserantur. Non enim unum idemque est, de conversione hominis et de iustificatione eius agere.
25] Non omnia illa, quae ad veram conversionem requiruntur, etiam ad iustificationem pertinent. Ad iustificationem enim tantum haec requiruntur atque necessaria sunt: gratia Dei, meritum Christi et fides, quae haec ipsa Dei beneficia in promissione evangelii amplectitur, qua ratione nobis Christi iustitia imputatur, unde remissionem peccatorum, reconciliationem cum Deo, adoptionem in filios Dei et hereditatem vitae aeternae consequimur.
26] Quare vera et salvans fides in iis non est, qui contritione carent et propositum in peccatis pergendi et perseverandi habent. Vera enim contritio praecedit, et fides iustificans in iis est, qui vere, non ficte, poenitentiam agunt.
27] Et caritas fructus est, qui veram fidem certissime et necessario sequitur. Qui enim non diligit, de eo recte iudicari potest, quod non sit iustificatus, sed quod adhuc in morte detineatur aut rursus iustitiam fidei amiserit, ut Iohannes, 1 Ioh. 3, 14, testatur. Et quando divus Paulus affirmat [Rom. 3, 28], fide nos iustificari sine operibus, hoc ipso docet, neque praecedentem contritionem neque sequentia bona opera ad articulum aut negotium iustitiae fidei pertinere. Bona enim opera non praecedunt iustificationem, sed eam demum sequuntur. Et oportet personam primum esse iustam, antequam bona opera facere queat.
28] Similiter et renovatio seu sanctificatio, quamvis et ipsa sit beneficium Mediatoris Christi et opus Spiritus Sancti, non tamen ad articulum aut negotium iustificationis coram Deo pertinet, sed eam sequitur, quia propter carnis nostrae corruptionem in hac vita imperfecta est et nondum omnibus numeris absoluta. De hac re erudite et pie D. Lutherus in praeclaro illo suo et copioso super epistolam ad Galatas commentario ad hunc modum 29] docet: Concedimus, de caritate et bonis operibus etiam docendum esse, sed suo tempore et loco, quando scilicet quaestio est de bonis operibus extra hunc articulum de iustificatione. Hic autem status causae et caput est, de quo agitur, ut scilicet quaeratur, non, an bona opera sint facienda et caritas exercenda sit, sed qua re iustificemur et vitam aeternam consequamur. Hic respondemus cum Paulo: sola fide in Christum nos pronuntiari iustos, non operibus legis aut caritate. Non quod opera aut caritatem reiiciamus, ut adversarii nos falso accusant, sed quod a statu causae in alienum negotium, quod ad hanc quaestionem prorsus non pertinet, abstrahi nos et implicari nolumus; id quod tamen Satanas maximopere molitur et quaerit. Itaque cum iam versemur in loco communi et articulo de iustificatione, reiicimus et damnamus opera. Is enim locus nequaquam patitur aut admittit disputationem de bonis operibus. Abscindimus igitur hoc proposito simpliciter omnes leges et omnia opera legis. Hactenus Lutherus.
30] Quare ut perturbatae mentes certum firmamque consolationem habeant, et merito Christi atque gratiae divinae debitus honor tribuatur, docet nos Scriptura, iustitiam fidei coram Deo tantummodo consistere in sola clementi et quidem gratuita reconciliatione seu remissione peccatorum, quae ex mera gratia propter solum Christi Mediatoris meritum nobis donatur et per solam fidem in promissione evangelii apprehenditur. Ad eundem modum etiam fides illa in iustificatione coram Deo neque contritione neque dilectione aliisve virtutibus, sed solo Christo confidit et in Christo, ipsius perfectissima obedientia (qua pro nobis legem implevit) nititur, quae obedientia credentibus ad iustitiam imputatur.
31] Et quidem neque contritio neque dilectio neque ulla alia virtus, sed sola fides est illud unicum medium et instrumentum, quo gratiam Dei, meritum Christi et remissionem peccatorum (quae bona nobis in promissione evangelii offeruntur) apprehendere et accipere possumus.
32] Recte etiam dicitur, quod credentes, qui per fidem in Christum iustificari sunt, in hac vita primum quidem imputatam fidei iustitiam, deinde vero etiam inchoatam iustitiam novae obedientiae seu bonorum operum habeant. Sed haec duo non inter se permiscenda aut simul in articulum de iustificatione fidei coram Deo ingerenda sunt. Cum enim inchoata illa iustitia seu renovatio in nobis propter carnem in hac vita imperfecta sit et impura, eius iustitiae ratione persona coram Dei iudicio consistere non potest. Sola autem iustitia obedientiae, passionis et mortis Christi (quae fidei imputatur) coram iudicio Dei stare potest; ita quidem, ut tantum propter hanc obedientiam persona (etiam postquam renovata est et multa bona opera habet atque iam honeste et innocenter vivit) Deo placeat et accepta, in filium Dei adoptata atque heres vitae aeternae scripta sit.
33] Huc referendum est, quod Paulus Rom. 4, 3 scribit, Abrahamum coram Deo iustificatum esse sola fide propter Mediatorem, sine operibus, idque non tantum, cum primo ab idololatria conversus, nulla bona opera haberet, sed etiam cum postea per Spiritum Sanctum renovatus, multis praeclaris bonis operibus ornatus esset, Gen. 15, 6; Hebr. 11, 8. Et movet Paulus Rom. 4, 1 sqq. quaestionem hanc: in quanam re Abrahami iustitia coram Deo (propter quam Deum clementem habuerit ipsique placuerit et acceptus ac heres regni Dei fuerit) posita et constituta fuerit.
34] Respondet autem Rom. 4, 4 sq.: Ei, qui non operatur, credenti autem in eum, qui iustificat impium, reputatur fides eius ad iustitiam. Sicut et David [Ps. 32, 1] dicit, beatitudinem hominis (esse), cui Deus acceptam fert iustitiam sine operibus. Quare, 35] etsi conversi et in Christum credentes habent inchoatam in se renovationem, sanctificationem, dilectionem, virtutes et bona opera, tamen haec omnia nequaquam possunt aut debent immisceri articulo iustificationis coram Deo, ut Redemptori Christo honor illibatus maneat, et, cum nostra nova obedientia imperfecta et impura sit, perturbatae conscientiae certa et firma consolatione sese sustentare valeant.
36] Et hoc ipsum vult divus Paulus, quando in hoc articulo particulas exclusivas, quibus ex articulo iustitiae fidei opera excluduntur, ut sunt hae: absque operibus, sine lege, sine merito, nonnisi ex gratia, gratis, non ex operibus, tanta diligentia tantoque zelo urget. Hae autem exclusivae omnes hisce verbis comprehenduntur, cum docemus: Sola fide coram Deo iustificamur et salvamur. Hoc enim modo opera nostra excluduntur, non quidem ea ratione, quasi vera fides possit existere sine contritione, aut quasi bona opera non necessario fidem veram (tamquam certissimi fructus) sequantur, aut quasi credentes in Christum non debeant bene operari. Sed ab articulo iustificationis coram Deo opera excluduntur, ne negotio iustificationis peccatoris coram Deo, quasi ad eam rem necessaria, pertinentia et requisita, inserantur et admisceantur. Et haec est vera particularum exclusivarum in articulo iustificationis sententia, quae diligenter et sedulo in hoc articulo retinenda atque urgenda est, propter rationes, quas statim subiiciemus:
37] I. Primum, ut per illas particulas omnia opera propria, merita, dignitas, gloria et fiducia omnium operum nostrorum in articulo iustificationis penitus excludantur, ita quidem, ut opera nostra neque causae neque meriti ullius in iustificatione, ad quae Deus in hoc negotio respiciat, aut quibus nos fidere possimus aut debeamus, vel ex toto vel dimidia aut minima ex parte rationem habeant.
38] II. Deinde, ut hoc officium et haec proprietas fidei solius sit maneatque, quod videlicet sola fides, et nulla prorsus alia res, sit illud medium et instrumentum, quo Dei gratia et meritum Christi in promissione evangelii apprehendatur, accipiatur nobisque applicetur, et ut ab hoc applicationis officio atque proprietate caritas omnesque aliae virtutes aut opera penitus excludantur.
39] III. Denique has formulas teneamus, ut neque renovatio neque sanctificatio, virtutes aut bona opera, tamquam forma aut pars aut causa iustificationis aut sub qualicunque praetextu, titulo aut nomine, articulo iustificationis, tamquam ad eam rem necessaria aut pertinentia, immisceantur; sed ut fidei iustitia tantummodo in remissione peccatorum (ex mera gratia, propter solum Christi meritum) consistat, quae bona in promissione evangelii nobis offerantur, et sola fide recipiantur, apprehendantur nobisque applicentur.
40] Eodem modo etiam conservandus est ordo inter fidem et bona opera, inter iustificationem et renovationem seu sanctificationem.
41] Bona enim opera non praecedunt fidem, et sanctificatio non praecedit iustificationem. Sed primum in conversione per Spiritum Sanctum fides ex auditu evangelii in nobis accenditur. Illa vero apprehendit gratiam Dei in Christo, qua persona iustificatur. Cum vero persona iam est iustificata, tum etiam per Spiritum Sanctum renovatur et sanctificatur; ex ea vero renovatione et sanctificatione deinceps fructus, hoc est, bona opera, sequuntur. Et haec non ita divelluntur, quasi vera fides aliquando et aliquamdiu stare possit cum malo proposito, sed ordine causarum et effectuum, antecedentium et consequentium, ita distribuuntur. Manet enim, quod Lutherus recte dicit: Bene conveniunt et sunt connexa inseparabiliter fides et opera; sed sola fides est, quae apprehendit benedictionem sine operibus, et tamen nunquam est sola. De qua re supra satis est dictum.
42] Ac multae sane disputationes hac vera et solida distinctione utiliter et dextre explicari possunt, quam etiam Apologia, cum agit de dicto Iacobi, 2, 20, affert. Quando enim de fide agitur, quomodo videlicet ea iustificet, haec est ea de re divi Pauli doctrina, quod sola fides sine operibus iustificet [Rom. 3, 28], quatenus nobis Christi meritum, ut diximus, applicat et communicat. Quando vero quaeritur, qua in re et quonam indicio homo Christianus vel in se ipso vel in aliis hominibus veram et vivam fidem, item simulatam et mortuam fidem agnoscere et discernere possit (cum multi torpentes et securi Christiani sibi opinionem quandam loco fidei imaginentur, cum tamen veram fidem non habeant), de hac re Apologia sic respondet: Iacobus eam vocat mortuam fidem, quam non omnis generis bona opera et fructus Spiritus sequuntur. Et in hanc sententiam etiam Latina Apologia loquitur: Iacobus recte negat, nos tali fide iustificari, quae est sine operibus, hoc est, quae mortua est.
43] Iacobus autem (ut Apologia docet) agit de eorum operibus, qui per Christum iam sunt iustificari, cum Deo reconciliati et per Christum remissionem peccatorum sunt consecuti. Cum vero quaeritur, unde fides hoc habeat, et quid requiratur, ut iustificet et salver, tum falsum erit, si quis dicat, fidem non posse iustificare sine operibus, vel fidem, quatenus caritatem, qua formetur, coniunctam habet, iustificare; vel fidei, ut iustificet, necessarium esse praesentiam bonorum operum; aut ad iustificationem vel in articulo iustificationis esse necessariam praesentiam bonorum operum; vel bona opera esse causam sine qua non, quae per particulas exclusivas ex articulo iustificationis non excludantur. Fides enim tantum eam ob causam iustificat et inde vim illam habet, quod gratiam Dei et meritum Christi in promissione evangelii (tamquam medium et instrumentum) apprehendit et amplectitur.
44] Et haec quidem, pro ratione compendiariae explicationis articuli de iustificatione, sufficiant, qui articulus in scriptis supra nominatis copiosius tractatur. Ex his autem, quae iam dicta sunt, facile intelligi potest, non modo supra commemoratos errores, verum etiam ea falsa dogmata, quae iam recitabimus, redarguenda, repudianda et reiicienda esse:
45] I. Quod dilectio nostra seu bona opera sint meritum vel causa nostrae coram Deo iustificationis aut ex toto aut saltem ex aliqua parte.
46] II. Quod homo bonis operibus suis se praeparare debeat, ut dignus fiat applicatione et communicatione meritorum Christi.
47] III. Formalem nostram iustitiam coram Deo esse inhaerentem nostram novitatem seu caritatem.
48] IV. Quod iustitia fidei coram Deo duabus partibus constet, remissione peccatorum et renovatione seu sanctificatione.
49] V. Fidem iustificare tantum initialiter, vel partialiter, vel principaliter; et novitatem vel caritatem nostram iustificare etiam coram Deo vel completive, vel minus principaliter.
50] VI. Credentes coram Deo iustificari vel coram Deo iustos esse simul et imputatione et inchoatione, vel partim imputatione iustitiae Christi, partim inchoatione novae obedientiae.
51] VII. Applicationem promissionis gratiae fieri et fide cordis et confessione oris et reliquis virtutibus.
52] Sed et hic error reiiciendus est, cum docetur, hominem alio modo seu per aliquid aliud salvari quam per id, quo coram Deo iustificatur, ita ut sine operibus, per solam quidem fidem coram Deo iustificemur, sed tamen absque operibus salutem aeternam consequi impossibile sit.
53] Hoc ideo falsum est, quia e diametro pugnat cum dicto Pauli, Rom. 4, 6: Beatitudo hominis est, cui Deus iustitiam imputat sine operibus. Et hoc est fundamentum Paulinae disputationis, quod eodem prorsus modo et iustitiam et salutem consequamur. Imo, quod eo ipso, cum fide iustificamur, simul etiam adoptionem in filios Dei et hereditatem vitae aeternae atque salutem adipiscamur. Eamque ob causam Paulus particulas illas exclusivas, id est, eiusmodi voces, quibus opera et propria merita prorsus excluduntur, videlicet: ex gratia, sine operibus et similes, non minus constanter et graviter in articulo salutis quam in articulo iustificationis nostrae urget.
54] Praeterea etiam disputatio illa de inhabitatione essentialis iustitiae Dei in nobis recte declaranda est. Etsi enim Deus Pater, Filius et Spiritus Sanctus (qui est aeterna et essentialis iustitia) per fidem in electis, qui per Christum iustificari et cum Deo reconciliari sunt, habitat (omnes enim vere pii sunt templa Dei Patris, Filii et Spiritus Sancti, a quo etiam ad recte agendum impelluntur), tamen haec inhabitatio Dei non est iustitia illa fidei, de qua Paulus agit eamque iustitiam Dei appellat, propter quam coram Deo iusti pronuntiamur. Sed inhabitatio Dei sequitur antecedentem fidei iustitiam, quae nihil aliud est quam remissio peccatorum, gratuita acceptario peccatoris, propter solam obedientiam et meritum perfectissimum unius Christi.
55] Cum igitur in ecclesiis nostris apud theologos Augustanae Confessionis extra controversiam positum sit, totam iustitiam nostram extra nos et extra omnium hominum merita, opera, virtutes atque dignitatem quaerendam, eamque in solo Domino nostro Iesu Christo consistere, dextre considerandum est, qua ratione Christus in negotio iustificationis nostra iustitia dicatur. Nempe quod iustitia nostra neque in divina neque in humana natura, sed in tota ipsius persona consistat, quippe qui ut Deus et homo in sola sua, tota et perfectissima obedientia est nostra iustitia.
56] Etiamsi enim Christus de Spiritu Sancto quidem sine peccato conceptus et natus esset et in sola humanitate sua omnem iustitiam implevisset, nec tamen verus et aeternus Deus fuisset, talis tamen ipsius humanae naturae obedientia et passio nobis ad iustitiam imputari non posset. Et vicissim, si Filius Dei non homo factus esset, non posset sola divina natura nostra esse iustitia. Quare credimus, docemus et confitemur, quod tota totius personae Christi obedientia, quam ille Patri usque ad ignominiosissimam crucis mortem nostra causa praestitit, nobis ad iustitiam imputetur. Humana enim natura sola, sine divinitate, aeterno, omnipotenti Deo neque obedientia neque passione pro totius mundi peccatis satisfacere valuisset. Divinitas vero sola, sine humanitate, inter Deum et nos mediatoris partes implere non potuisset.
57] Cum autem, ut supra commemoratum est, obedientia illa Christi non sit unius duntaxat naturae, sed totius personae, ideo ea est perfectissima pro humano genere satisfactio et expiatio, qua aeternae et immutabili iustitiae divinae (quae in lege revelata est) satis est factum. Ea obedientia est illa nostra iustitia, quae coram Deo valet et in evangelio revelata seu monstrata nobis est, qua fides nostra coram Deo nititur, quam iustitiam Deus fidei imputat, ut scriptum est Rom. 5, 19: Sicut per inobedientiam unius hominis peccatores constituti sunt multi, ita per unius obedientiam iusti constituentur multi. Et Iohannes inquit 1 Ioh. 1, 7: Sanguis Iesu Christi, Filii Dei, emundat nos ab omni peccato. Item: Iustus fide sua vivet, Rom. 1, 17; Hab. 2, 4.
58] Hac ratione nobis neque divina neque humana Christi natura (per se) ad iustitiam imputatur, sed sola obedientia illius personae, quae simul Deus est et homo. Et hoc modo fides nostra respicit in personam Christi, quatenus illa pro nobis legi sese subiecit, peccata nostra pertulit et, cum ad Patrem suum iret, solidam, absolutam et perfectissimam obedientiam (iam inde a nativitate sua sanctissima usque ad mortem) Patri suo coelesti pro nobis miserrimis peccatoribus praestitit. Qua sua obedientia omnem nostram inobedientiam (quae in nostra natura et huius cogitationibus, verbis et operibus haeret) texit, ut ea nobis ad damnationem non imputetur, sed ex mera gratia, propter solum Christum, condonetur atque remittatur.
59] Reiicimus igitur atque unanimi consensu damnamus, praeter supra commemoratos errores, etiam sequentes et omnes alios hisce similes, quippe qui Verbo Dei, propheticae et apostolicae doctrinae, et piae nostrae religioni repugnant:
60] I. Quod Christus sit iustitia nostra coram Deo tantum secundum divinam naturam.
61] II. Quod Christus nostra sit iustitia duntaxat secundum humanam naturam.
62] III. Quod in prophetarum et apostolorum dictis (ubi de iustitia fidei agitur) vocabula iustificare et iustificari non significent a peccatis absolvere et remissionem peccatorum consequi, sed propter infusam (per Spiritum Sanctum) caritatem, virtutes et opera, quae inde promanant, re ipsa et revera iustos effici.
63] IV. Quod fides non respiciat tantum obedientiam Christi, sed divinam ipsius naturam, quatenus videlicet ea in nobis habitet et operetur, et quod per hanc inhabitationem nostra coram Deo peccata tegantur.
64] V. Quod fides sit talis in obedientiam Christi fiducia, quae existere et manere possit in eiusmodi homine, qui non vere poenitentiam habeat, et qui caritate sit vacuus et in peccatis contra conscientiam perseveret.
65] VI. Quod non Deus ipse, sed dona Dei duntaxat in credentibus habitent.
66] Hos errores hisque similes omnes unanimiter reiicimus, quia Verbo Dei clarissimo repugnant. Et per Dei gratiam constantes perseveramus in doctrina sincera de iustificatione fidei coram Deo, ut ea in Augustana Confessione eiusque Apologia perspicue proposita, explicata et Verbo Dei munita est.
67] Quod praeterea ad copiosiorem huius ardui et praecipui articuli iustificationis coram Deo (in quo nostra salus vertitur) explicationem requiritur, de eo praeclarum D. Lutheri commentarium in Epistolam Pauli ad Galatas ab unoquoque consuli et diligenter legi monemus, ad quem, brevitatis studio, hoc loco nos referimus.
——————————

IV. DE BONIS OPERIBUS.
1] Dissidium porro ortum est inter quosdam theologos Augustanae Confessionis de bonis operibus. Alii enim has propositiones usurparunt: Bona opera sunt necessaria ad salutem; impossibile est, sine bonis operibus salvari; nemo unquam sine bonis operibus est salvatus; quandoquidem a vere credentibus bona opera ut fructus fidei requirantur, et fides sine caritate mortua sit, etiamsi caritas non sit causa nostrae salutis.
2] Alii vero hoc dogma impugnarunt atque docuerunt, quod bona opera necessaria quidem sint, sed non ad salutem, verum propter alias causas. Et affirmarunt, paulo ante recitatas propositiones in ecclesia Dei non esse ferendas, propterea quod formae sanorum verborum et piae doctrinae non sint conformes, et quod papistae cum antea semper, tum vero imprimis nostro saeculo eas propositiones opposuerint piae nostrae doctrinae, qua asserimus, sola fide nos iustificari et salvari. Itaque eas reiiciendas iudicarunt, ne meritum Christi, Servatoris nostri, extenuetur, et ut promissio de salute nostra credentibus certa sit et firma maneat.
3] In hoc dissidio quidam pauci hanc propositionem (quae et ipsa controversiae occasionem dedit) attulerunt, bona opera ad salutem esse perniciosa. Sed et a quibusdam disputatum fuit, quod bona opera non necessaria, sed libera et spontanea sint, propterea quod non metu et comminationibus legis extorqueantur, sed spiritu spontaneo et alacri mente fieri debeant. Alii vero asseruerunt, bona opera esse necessaries.
4] Haec posterior controversia initio tantum ex aequivocatione vocabulorum necessitatis et libertatis occasionem sumpsit, quod vocabulum necessitatis non tantum immutabilem et aeternum ordinem divinum (quo omnes homines ad obediendum Deo debitores sunt et astricti), verum etiam interdum coactionem, qua lex homines ad bona opera severe urget, designer.
5] Progressu autem temporis non iam de verbis amplius disputatum, sed de rebus ipsis magna vehementia fuit disceptatum. Et a quibusdam acriter pugnatum est, novam obedientiam in renatis (quam supra commemoratus ordo divinus requirit) non esse necessariam.
6] Ut autem et hoc dissidium iuxta Verbi Dei analogiam pie declaretur et per Dei gratiam prorsus componatur, doctrinam, fidem et confessionem nostram de hoc negotio recitabimus:
7] Primo in hoc articulo nulla est inter nostros dissensio de his propositionibus: quod videlicet Dei voluntas et ordinatio sit atque mandatum, ut credentes in bonis operibus ambulent; quod ea non sint vere bona opera, quae quisque bona intentione ipsemet excogitat, aut quae secundum humanas traditiones fiunt, sed ea, quae Deus ipse in Verbo suo praescripsit atque praecepit; quod vere bona opera non propriis naturalibus viribus, sed tum demum fiant, cum persona per fidem cum Deo est reconciliata et per Spiritum Sanctum renovata et in Christo Iesu, ut Paulus Eph. 2, 10 loquitur, denuo ad bona opera creata est.
8] Sed et hoc extra controversiam est, quomodo et qua de causa bona credentium opera (licet in hac carne nostra impura et imperfecta) Deo placeant et accepta sint, videlicet propter Dominum nostrum Iesum Christum, per fidem, propterea quod persona Deo accepta est. Etsi enim opera illa, quae ad conservandam externam disciplinam faciunt (qualia etiam ab infidelibus et non ad Deum conversis hominibus fiunt, et quidem requiruntur), suam coram mundo dignitatem et laudem habent et temporalibus quibusdam praemiis in hoc mundo a Deo ornantur, attamen, cum non ex vera fide proficiscantur, revera coram Deo sunt peccata, hoc est, peccatis contaminata, et a Deo pro peccatis et immunditia reputantur propter naturae humanae corruptionem, et quia persona cum Deo non est reconciliata. Mala enim arbor non potest bonos fructus ferre [Matth. 7, 18]. Et in ea, quae ad Romanos scripta est, legitur, Rom. 14, 23: Quidquid non ex fide est, peccatum est. Necesse est enim, ut persona Deo antea placeat, idque propter solum Christum, si modo personae illius opera Deo placere et accepta esse debent.
9] Quare eorum operum, quae revera bona sunt et Deo placent, quae etiam Dominus tum in hoc tum in futuro saeculo vult remunerari, mater et fons est ipsa fides, unde et veri fructus fidei, sicut et fructus Spiritus a divo 10] Paulo [Gal. 5, 22] appellantur. Fides enim (quemadmodum D. Lutherus in praefatione epistolae Pauli ad Romanos scribit) est divinum quoddam opus in nobis, quod nos immutat, ex Deo regenerat, veterem Adamum mortificat et ex nobis plane alios homines (in corde, animo et omnibus viribus nostris) facit et Spiritum Sanctum nobis confert. Et est fides illa quiddam vivam, efficax, potens ita ut fieri non possit, quin semper bona operetur. 11] Neque fides quaerit demum, an bona opera sint facienda, sed priusquam de ea re inquiratur, iam multa bona opera effecit et semper in agendo est occupata. Qui vero non ad hunc modum bene operatur, is homo vera fide caret, et ubi sit fides, ubi bona opera, quasi caecus palpando quaeritat, neque tamen quid fides aut bona opera sint, novit, interim tamen multa inepte de fide et bonis operibus garrit 12] et nugatur. Fides iustificans est viva et solida fiducia in gratiam seu clementiam Dei, adeo certa, ut homo millies mortem oppetere, quam eam fiduciam sibi eripi pateretur. Et haec fiducia atque agnitio divinae gratiae et clementiae laetos, animosos, alacres efficit cum erga Deum tum erga omnes creaturas, quam laetitiam et alacritatem Spiritus Sanctus excitat per fidem. Inde homo sine ulla coactione promptus et alacris redditur, ut omnibus benefaciat, omnibus inserviat, omnia toleret, idque in honorem et laudem Dei pro ea gratia, sua Dominus eum est prosecutus. Itaque impossibile est, bona opera a fide vera separare, quemadmodum calor urens et lux ab igne separari non potest.
13] Quia vero de hac re inter nostros non est controversia, nolumus esse nunc prolixiores, sed tantum de iis rebus, quae in controversiam venerunt, quanta fieri potest, simplicitate et perspicuitate mentem nostram declarabimus.
14] Quod igitur ad necessitatem aut libertatem bonorum operum attinet, negari non potest, quod in Augustana Confessione eiusdemque Apologia haec verba saepe usurpentur atque repetantur: bona opera esse necessaria; et, quod necesse sit, bona opera facere, quia necessario fidem et reconciliationem cum Deo sequi debent; et, quod necessario ea opera, quae Deus praecepit, a nobis sint facienda. Sed et sacrae litterae vocabulis necessitatis, necessarii, debiti, debemus, oportet etc. utuntur, quoties de iis rebus agunt, quas ratione mandati, ordinationis et voluntatis divinae praestare tenemur, Rom. 13, 5; 1 Cor. 9, 16; Act. 5, 29; Ioh. 15, 12; 1 Ioh. 4, 21.
15] Quare propositiones hae (bona opera esse necessaria, et necesse esse bene agere) in commemorata pia et genuina sententia immerito a quibusdam reprehenduntur et reiiciuntur. Hae enim retinendae atque urgendae sunt ad redarguendam atque refutandam securitatis Epicureae opinionem, qua multi fidem mortuam aut persuasionem quandam vanam, quae sine poenitentia et bonis operibus est, pro vera fide falso habent; quasi scilicet in uno eodemque corde simul stare possint vera fides et malum propositum in peccatis perseverandi et progrediendi, quod tamen prorsus est impossibile; aut quasi aliquis veram fidem, iustitiam et salutem habere ac retinere valeat, etiamsi arbor putrida et infrugifera sit maneatque, neque ullos bonos fructus ferat, imo, quamvis in peccatis contra conscientiam perseveret, aut rursus destinata malitia in scelera priora relabatur. Haec falsa et impia sunt.
16] Interim tamen de hoc etiam discrimine commonefactio observanda est, quod per vocabulum necessitatis intelligenda sit necessitas ordinis, mandari et voluntatis Christi ac debiti nostri, non autem necessitas coactionis. 17] Vult enim mandatum Dei, ut creatura suo Creatori obediat. In aliis enim quibusdam Scripturae locis vocabula ex necessitate de iis rebus accipiuntur, quae homini praeter voluntatem eius coactione quadam aut alias extorquentur, ut externe et quidem in speciem, sed tamen contra suam voluntatem aliquid faciat, 2 Cor. 9, 7: Philemon 14; 1 Petr. 5, 2. Talia enim hypocritica opera Deus non probat, sed vult, ut populus novi testamenti sit populus spontaneus, et ut spontanea sacrificia offerat atque obedientiam non invitus aut coactus, sed ex animo praestet, Ps. 110, 3; 54, 6; 18] 2 Cor. 9, 7; Rom. 6, 17. Hilarem enim datorem diligit Dominus, 2 Cor. 9, 7. In hanc sententiam recte dicitur atque docetur, quod vere bona opera sponte, libero spiritu, ab iis, quos Filius Dei liberavit, fieri debeant; quemadmodum etiam disputatio illa de libertate bonorum operum praecipue ad hanc sententiam confirmandam a quibusdam agitata est.
19] Hic autem etiam discrimen hoc observandum est, de quo Paulus loquitur Rom. 7, 22 sq.: Delector lege Dei (promptus sum ad bene agendum) secundum interiorem hominem, sed in carne mea legem aliam reperio, quae non modo invita et ad bene operandum difficilis est, verum etiam legi mentis meae repugnat. Et quod ad illam rebellem et difficilem carnem nostram attinet, ea de re Paulus sic ait 1 Cor. 9, 27; Gal. 5, 24; Rom. 8, 13: Castigo corpus meum et in servitutem redigo, et: Qui sunt Christi, carnem suam crucifixerunt, imo mortificarunt, cum vitiis et concupiscentiis. 20] Contra autem opinio falsa redarguenda et reiicienda est, cum docetur, bona opera ita esse libera homini Christiano, ut in eius libero arbitrio positum sit, ea vel facere vel omittere, aut licet contra legem Dei peccetur, nihilominus tamen fidem Dei, gratiam atque favorem retineri posse.
21] Deinde, cum docetur, bona opera necessaria esse, etiam hoc explicandum est, quare quibusque de causis ea sint necessaria, quae causae in Augustana Confessione eiusque Apologia recitantur.
22] Interim tamen diligenter in hoc negotio cavendum est, ne bona opera articulo iustificationis et salutis nostrae immisceantur. Propterea merito hac propositiones reiiciuntur: bona opera fidelibus necessaria esse ad salutem, ita ut impossibile sit, sine bonis operibus salvari, quia simpliciter pugnant cum doctrina de particulis exclusivis in articulo iustificationis et salvationis, quibus particulis divus Paulus opera et merita nostra ab articulo iustificationis et salutis nostrae penitus exclusit et omnia soli gratiae atque clementiae divinae et Christi merito ascripsit, 23] quemadmodum superius declaravimus. Et propositiones illae (de necessitate bonorum operum ad salutem) perturbatis et afflictis conscientiis veram evangelii consolationem eripiunt. occasionem praebent dubitationi de gratia Dei, multis modis sunt periculosae, praesumptionem et falsam opinionem de propria iustitia et fiduciam propriae dignitatis confirmant, a papistis acceptantur et ad ipsorum malam causam fulciendam (contra sinceram doctrinam de sola fide salvante) adducuntur. 24] Quin etiam formae sanorum verborum repugnant, cum scriptum sit Rom. 4, 6: beatitudinem tantrum esse hominis, cui Deus imputat iustitiam sine operibus. Et in Confessione Augustana, articulo sexto, scriptum legimus, salvari nos sine opere, sola fide. Sed et D. Lutherus has propositiones reiecit atque damnavit:
25] I. Primo quidem in falsis apostolis, qui Galatas in errorem induxerant.
26] II. Deinde in papistis, multis admodum locis.
27] III. Postea etiam in Anabaptistis, qui hanc interpretationem afferunt, quod fides quidem non debeat niti meritis operum, sed tamen ea necessario ad salutem requiri.
28] IV. Postremo in quibusdam aliis, suis hominibus, qui hanc, ut loquuntur, glossam in medium adducebant: Si maxime, dicebant, bona opera tamquam ad salutem necessaria requiramus, tamen non docemus, quod bonis operibus sit confidendum. (In commentario suo super Genesin, cap. 22.)
29] Quare et ex iam commemoratis causis in ecclesiis nostris merito hoc ratum, certum et fixum esse debet, quod phrases seu propositiones illae, de bonis operibus ad salutem necessariis, non sint docendae, defendendae, pingendae, sed potius ex ecclesiis nostris ut falsae et non sincerae explodendae atque reiiciendae, quippe quae tempore persecutionis (ubi clara et perspicua confessione adversus omnis generis corruptelas et depravationes articuli iustificationis maxime opus erat) ex interreligionis formula renovatae promanarint atque denuo disputationibus novis occasionem praebuerint.
30] Postea, cum de eo etiam disputatur [disputetur]: an bona opera salutem conservent, aut num ad retinendam aut conservandam fidem, iustitiam et salutem sint necessaria, diligenter et accurate declarandum est, qua, ratione iustitia et salus in nobis conserventur, ne rursus amittantur. Scriptum est enim [Matth. 10, 22; 24, 13]: Qui perseveraverit usque ad finem, salvus erit. Et apostolus ait Hebr. 3, 6. 14: Participes Christi effecti sumus, si tamen initium substantiae usque ad finem firmum retinuerimus.
31] Et quidem imprimis falsa et Epicures illa opinio graviter redarguenda atque reiicienda est, quod quidam fingunt, fidem et acceptam iustitiam atque salutem non posse ullis peccatis aut sceleribus (tametsi omnino voluntarie et destinata malitia mala opera perpetrentur) amitti, sed etiamsi homo absque omni Dei timore et pudore pravis suis concupiscentiis indulgeat, Spiritui Sancto repugnet et atrocia flagitia contra conscientiam suam (et quidem malo proposito) designer, nihilominus tamen fidem, gratiam Dei, iustitiam atque salutem retineri posse.
32] Contra hanc pestilentissimam persuasionem singulari diligentia hae verissimae immotae divinae comminationes. poenae et admonitiones Christianis, per fidem iustificatis, saepe repetendae atque inculcandae sunt [1 Cor. 6, 9 sq.]: Nolite errore; neque fornicarii neque adulteri neque avari etc. regnum Dei possidebunt. Et alibi. Gal. 5. 21; Eph. 5, 5: Qui talia agunt, regnum Dei non consequentur. Et ad Romanos 8. 13: Si secundum carnem vixeritis, moriemini. Et Col. 3, 6: Propter talia venit ira Dei super filios incredulitatis.
33] Quando autem et qua ratione ex hoc fundamento exhortationes ad bona opera (absque obscuratione doctrinae de fide et articuli de iustificatione) acui possint, Apologia luculentum eius rei exemplar depingit, ubi capite XX. super verba Petri, 2 Petr. 1, 10 (Satagite vocationem vestram firmam facere), haec verba habet: Petrus docet, quare sint bona opera facienda, scilicet ut sit firma vocatio, hoc est, ne vocatione sua excidant, si iterum peccent. Facite (inquit) bona opera, ut perseveretis in vestra coelitus vobis iniuncta vocatione, ne rursum deficiatis et amittatis Spiritum ac dona, quae prius contigerunt, non propter sequentia opera, sed ex gratia, per Christum, et iam retinentur fide. At fides non manet in his, qui pravam vitam agunt et amittunt Spiritum Sanctum et abiiciunt poenitentiam. Hactenus Apologia.
34] E contrario autem non est sentiendum, quod fides initio tantum iustitiam et salutem apprehendat, postea vero officium suum operibus resignet, ut ea deinceps fidem, apprehensam iustitiam et salutem conservare debeant. Ut enim nobis promissio de iustitia et salute nostra non modo consequenda, verum etiam retinenda, certa et firma esse possit, Paulus Rom. 5, 2 non tantum aditum ad gratiam, verum etiam, quod in gratia perseveramus et de futura gloria gloriamur (hoc est, initium, medium et finem), soli fidei ascribit. Et alibi, Rom. 11, 20, ait: Propter incredulitatem suam defracti sunt, tu autem fide stas. Et ad Colossenses 1, 22 sq. inquit: Exhibebit vos sanctos et immaculatos et irreprehensibiles coram se ipso, si tamen permanetis in fide fundata et stabiles etc. Et Petrus ait, 1 Petr. 1, 5. 9: In virtute Dei custodimini per fidem in salutem. Et: Reportabatis finem fidei vestrae, salutem animarum.
35] Cum igitur ex sacrarum litterarum testimoniis manifestum sit, quod fides proprium et unicum illud medium sit, quo iustitia et salus non modo apprehenduntur, verum etiam a Deo conservantur, merito reiiciendum est Tridentinae Synodi decretum (et si quid alibi in eam sententiam fuit propositum), quod videlicet bona nostra opera salutem conservent, aut quod apprehensa fidei iustitia aut fides ipsa per nostra opera vel ex toto vel saltem ex parte retineantur ac conserventur. [Synodus Tridentina, sess. 6, can. 24: “Si quis dixerit, iustitiam acceptam non conservari atque etiam non augeri coram Deo per bona opera, sed opera ipsa fructus solummodo et signa esse iustificationis adeptae, non etiam ipsius augendae causam, anathema sit.”]
36] Etsi enim ante motam hanc controversiam multi sincera doctores eiusmodi phrasibus in explicatione Sacrae Scripturae usa sunt, non autem eo animo, quod commemoratos papistarum errores confirmare vellent: tamen cum interea de eiusmodi phrasibus disceptationes, scandala et distractiones variae exortae sint, longe tutissimum est, iuxta Pauli admonitionem [2 Tim. 1, 13] formam sanorum verborum non minora diligentia quam ipsam sinceram doctrinam firmiter retinere, qua ratione multis non necessarias concertationibus ansa praeciditur, et multa in ecclesia Dei offendicula praecaventur.
37] Praeterea, quod ad propositionem illam attinet: bona opera ad salutem esse perniciosa, sententiam nostram perspicue exponemus. Si quis bona opera articulo iustificationis immiscere, iustitiam suam aut fiduciam salutis suae in ea reponere, gratiam Dei iis promereri et per ea salutem consequi velit, respondemus non quidem nos, sed divus Paulus ipse, idque tertio repetit Phil. 3, 7 sqq., quod tali homini opera sua non tantum sint inutilia atque ad salutem impedimento, verum etiam perniciosa sint. Culpa tamen non est bonorum operum per se, sed vanae fiduciae, quae contra expressum Dei Verbum in opera collocatur.
38] Inde tamen haudquaquam consequitur, quod simpliciter et nude asserere liceat, bona opera credentibus ad salutem esse perniciosa. Bona enim opera in credentibus (cum propter veras causas fiunt et ad veros fines, sicuti ea Deus a renatis exigit, referuntur) indicia sunt aeternae salutis, Phil. 1, 11. Siquidem haec est voluntas et hoc expressum Dei mandatum, ut credentes bona opera faciant, quae Spiritus Sanctus in credentibus operatur, eaque Deus Pater propter Christum accepta et grata habet et praeclara illis praemia, huius et futurae vitae, promittit.
39] Eam ob causam etiam paulo ante commemorata propositio in ecclesiis nostris reprehenditur et reiicitur, propterea quod ita nude usurpata falsa est et offendiculi plena, qua disciplina et morum honestas labefactantur, dissolutae vero et Epicureae ferae vitae ianua aperitur et confirmatur. Ab ea enim re, quae alicui ad animae suae salutem perniciosa creditur, abstinendum et cavendum esse omnes iudicant.
40] Cum vero Christiani a bonis operibus non deterrendi, sed potius quam diligentissime ad ea adhortandi sint, profecto nuda ista propositio in ecclesia Christi tolerari non potest nec defendenda est.
——————————

V. DE LEGE ET EVANGELIO.
1] Cum discrimen legis et evangelii magnam et clarissimam lucem sacris litteris afferat, cuius adminiculo Verbum Dei recte secari et prophetica atque apostolica scripta dextre explicari atque intelligi possunt, accurata diligentia illud est in ecclesia conservandum atque retinendum, ne haec duo doctrinarum genera inter se commisceantur aut evangelion in legem transformetur. Ea enim ratione meritum Christi obscuraretur, et conscientiis perturbatis dulcissima consolatio (quam in evangelio Christi, sincere praedicato, habent, qua etiam sese in gravissimis tentationibus adversus legis terrores sustentant) prorsus eriperetur.
2] Orta est autem etiam de hoc ipso negotio quaedam inter aliquos Augustanae Confessionis theologos controversia. Una enim pars asseruit, evangelion proprie non esse tantum doctrinam de gratia Dei, verum etiam esse simul concionem poenitentiae, quae summum peccatum, videlicet incredulitatem, redarguit. Altera vero pars contrariam sententiam propugnavit, quod nimirum evangelion proprie non sit concio poenitentiae, arguens peccatum (hoc enim legis Dei proprium esse officium, arguere omnia peccata, atque ita etiam incredulitatem), sed evangelion proprie esse praedicationem de gratia et clementia Dei propter Christum, per quem conversis ad Christum incredulitas (in qua antea haeserant, quam etiam lex Dei redarguerat) condonetur atque remittatur.
3] Cum autem de hoc dissidio diligenter cogitamus, deprehenditur, inde adeo illud exortum esse, quod vocabulum evangelii non semper in una eademque significatione accipiatur, sed duobus modis tum in sacris litteris tum in veterum ac neotericorum scriptis usurpetur et accipiatur. 4] Uno enim modo totam Christi doctrinam significat, quam ministerio suo in his terris proposuit et in novo testamento proponendam praecepit, et hac ratione Christus legis explicationem et annuntiationem clementiae et gratiae Dei Patris sui coelestis est complexus, sicut Marci primo, v. 1, scriptum est: Initium evangelii Iesu Christi, Filii Dei etc. Et paulo post capita totius doctrinae coelestis praecipua recitantur, videlicet poenitentia et remissio peccatorum. Ad eundem modum, cum Christus post resurrectionem suam apostolis praeciperet Marc. 16, 15, ut praedicarent evangelion in universo terrarum orbe, totius doctrinae suae summam brevissimis comprehendit, inquiens Luc. 24, 46 sq.: Sic scriptum est, et sic oportebat Christum pati, et resurgere a mortuis tertia die et praedicari in nomine eius poenitentiam et remissionem peccatorum in omnes gentes. Et sic etiam Paulus Act. 20, 21 totam suam doctrinam vocat evangelion, summam autem suae doctrinae distribuit in haec duo praecipua capita: in poenitentiam erga Deum et 5] fidem in Christum. Et in hoc sensu generalis illa definitio evangelii (cum late accipitur et extra discrimen legis et evangelii usurpatur) vera est, cum dicitur: Evangelion est concio de poenitentia et [de] remissione peccatorum. Etenim Iohannes Baptista, Christus et apostoli praedicationem suam a poenitentia sunt exorsi et ita non tantum promissionem illam dulcissimam de immensa Dei gratia atque peccatorum remissione proposuerunt, verum etiam legem Dei explicuerunt atque 6] urserunt. Deinde vocabulum evangelii in alia, et quidem propriissima sua significatione usurpatur et tum non concionem de poenitentia, sed tantum praedicationem de clementia Dei complectitur, ut statim Marc. 1, 15 sequitur, cum Christus inquit: Poenitentiam agite et credite evangelio.
7] Sed et poenitentiae vocabulum in sacris litteris non semper unam eandemque significationem habet. Quibusdam enim Sacrae Scripturae locis pro tota hominis conversione ad Deum sumitur. Verbi gratia, cum Christus inquit Luc. 13, 5: Nisi poenitentiam egeritis, omnes similiter peribitis. Et alibi, Luc. 15, 7: Gaudium erit super uno peccatore poenitentiam agente etc. 8] At in Marco, 1, 15 (quod testimonium paulo ante attulimus), et alibi, Act. 20, 21; Luc. 24, 46. 47, ubi distincte ponuntur poenitentia et fides in Christum aut poenitentia et remissio peccatorum, poenitentiam agere nihil aliud significat, quam peccata vere agnoscere, serio dolere et peccatis 9] in posterum abstinere. Ea vero peccatorum agnitio ex lege est et ad salutarem conversionem ad Deum non sufficit, si non fides in Christum accedat, cuius meritum dulcissima et consolationis plena evangelii doctrina omnibus resipiscentibus peccatoribus offert, qui per concionem legis perterriti et prostrati erant. Evangelion enim remissionem peccatorum non securis mentibus, sed perturbaris et vere poenitentibus annuntiat, Luc. 4, 18. Et ne contritio et terrores legis in desperationem vertantur, opus est praedicatione evangelii, ut sit poenitentia ad salutem, 2 Cor. 7, 10.
10] Cum enim nuda illa legis praedicatio (sine mentione Christi) aut inflatos hypocritas efficiat, qui sibi imaginantur, quod legem externis operibus suis implere valeant, aut homines ad desperationem adigat, Christus legem in manus suas sumit, eamque spiritualiter explicat, Matth. 5, 21 sqq.; Rom. 7, 14; 1, 18, et sic iram suam de coelo revelat super omnem impietatem hominum et ostendit, quanta sit ira divina. Ea ratione ad legem illi ablegantur, ut ex ea demum recte peccata sua agnoscere discant; quam agnitionem peccatorum Moses nunquam ab illis extorquere potuisset. Quia (ut apostolus 2 Cor. 3, 14 sq. testatur), etsi Moses praelegitur, manet tamen nihilominus velamen super faciem eius, non retectum, ut non agnoscere possint homines, legem esse spiritualem et exigere a nobis res longe maximas, quas cum praestare et implere nequeant, legem nos horribili et extrema maledictione atque damnatione obruere. Quando autem ad Christum convertuntur, tum velamen illud tollitur, ut idem apostolus docet 2 Cor. 3, 16.
11] Haec cum ita se habeant, manifestum est, Spiritus Sancti officium esse non tantum consolari, verum etiam (ministerio legis) arguere mundum de peccato [Ioh. 16, 8] et ita (etiam in novo testamento) facere opus alienum, ut propheta [Ies. 28, 21] loquitur, quod est arguere, ut postea faciat opus proprium, quod est consolari et gratiam Dei praedicare. Hanc enim ob causam nobis Christus precibus suis et sanctissimo merito eundem nobis a Patre impetravit et misit, unde et Paracletus seu Consolator dicitur, quemadmodum Dr. Lutherus in explicatione evangelii Dominicae 5. post Trinitatis sequentibus verbis hanc rem perspicue exposuit:
12] Concio legis est, quidquid de peccatis nostris et de ira Dei docet, quomodocunque aut quandocunque id fiat. Evangelion vero talis est concio, quae nihil nisi gratiam et clementiam Dei atque remissionem peccatorum in Christo monstrat et exhibet. Interim tamen verum est et recte fit, quod apostoli et evangelii ministri (quod et ipse Christus fecit) concionem legis confirmant eamque inchoant apud eos, qui peccata sua nondum agnoscunt et sensu irae Dei nondum sunt perturbati, ut ipse inquit Ioh. 16, 8: Spiritus Sanctus arguer mundum de peccato, quia in me non credunt. Imo, quae magis severa et horrenda significatio atque concio irae divinae adversus peccata est quam illa ipsa passio et mors Iesu Christi, Filii Dei? Verumtamen quoad haec omnia iram Dei ostendunt et hominem terrent, nondum sunt proprie evangelii aut Christi concio, sed potius Moses et lex contra impoenitentes. Evangelion enim et Christus nobis non eam ob causam donantur, ut nos perterrefaciant atque condemnent, sed ut ii, qui perturbati et pusillanimes sunt, consolationem capiant atque erigantur. 13] Et alibi inquit Dr. Lutherus: Christus ait: Spiritus Sanctus arguet mundum de peccato. Hoc autem fieri non potest nisi per explicationem legis. (Tom. 2, Ienens., fol. 455.)
14] In hanc sententiam etiam Smalcaldici Articuli loquuntur [Par. 3, Art. 3]: Novum testamentum retinet atque urget ministerium legis, quae et peccata arguit et iram Dei revelat; sed ad illud legis officium adiungit mox promissionem gratiae divinae per evangelii praedicationem.
15] Et Apologia inquit [Art. 12]: Ad salutarem et veram poenitentiam non sufficit legis praedicatio, sed accedere oportet evangelion. Hoc modo duo haec doctrinarum genera coniuncta sunt, et ambo urgenda sunt, certo tamen ordine et convenienti discrimine observato. Et iuste damnantur Antinomi, adversarii legis, qui praedicationem legis ex ecclesia explodunt et affirmant, non ex lege, sed ex solo evangelio peccata arguenda et contritionem docendam esse.
16] Ut autem omnes intelligant, quod in hac controversia nihil dissimulate, sed pio lectori totum negotium, quanta fieri potest simplicitate et perspicuitate, ante oculos proponamus [proponere cupiamus], sententiam nostram exponemus:
17] Credimus, docemus et confitemur unanimi consensu, quod lex proprie sit doctrina divina, in qua iustissima et immutabilis Dei voluntas revelatur, qualem oporteat esse hominem, in sua natura, cogitationibus, verbis, factis, ut Deo probari et acceptus esse possit. Simul autem transgressoribus Dei iram et temporalia atque aeterna supplicia lex denuntiat. Nam (ut D. Lutherus contra Antinomos scribit) quidquid peccatum arguit, id legis habet rationem et ad legem pertinet, cuius proprium officium est, peccata arguere et ad agnitionem peccatorum adducere, Rom. 3, 20; 7, 7. Et quia incredulitas radix et fons est omnium peccatorum, quae arguenda et reprehendenda sunt, lex Dei etiam incredulitatem arguit.
18] Est autem etiam hoc verum, legis doctrinam per evangelion illustrari et declatari. Nihilominus vero proprium legis officium est manetque, peccata arguere et de bonis operibus docere.
19] Hac ratione lex incredulitatem arguit, quando videlicet Verbo Dei fides non adhibetur. Cum autem evangelion (quod solum et proprie docet ac iubet in Christum credere) sit Verbum Dei, Spiritus Sanctus per ministerium legis etiam incredulitatem arguit, quod peccatores non in Christum credant; quod evangelium tamen solum proprie docet de salvifica fide in Christum.
20] Evangelion autem proprie doctrina est, quae docet (quandoquidem homo legi Dei non satisfecit, sed eam transgressus est, et legi Dei tota ipsius natura, cogitationes, sermones, facta, repugnant, unde et irae Dei, morti omnibusque temporalibus aerumnis et aeterno gehennae incendio obnoxius est), quid miserrimus ille peccator credere debeat, ut remissionem peccatorum apud Deum obtineat, videlicet Filium Dei, Dominum nostrum Iesum Christum, in sese suscepisse maledictionem legis ferendam, omnia nostra peccata plenissima satisfactione expiasse, ita quidem, ut per ipsum solum cum Deo reconciliemur, remissionem peccatorum per fidem consequamur, a morte omnibusque aliis peccati suppliciis liberemur et in aeternum salvemur.
21] Quidquid enim pavidas mentes consolatur, quidquid favorem et gratiam Dei transgressoribus legis offert, hoc proprie est et recte dicitur evangelion, hoc est, laetissimum nuntium, quod Dominus Deus peccata nostra nolit punire, sed propter Christum condonate.
22] Quare peccatores poenitentes credere debent, hoc est, totam suam fiduciam in solum Christum collocent, quod videlicet propter peccata nostra traditus sit et propter iustitiam nostram resurrexerit, Rom. 4, 25; qui peccatum quidem non noverat et tamen pro nobis peccatum factus est, ut nos efficeremur iustitia Dei in ipso, 2 Cor. 5, 21; qui nobis factus est iustitia, 1 Cor. 1, 30, et cuius obedientia nobis coram severo Dei iudicio ad iustitiam imputatur, ut ita lex, ut supra ostensum est, ministerium sit, quod per litteram occidit et damnationem denuntiat, 2 Cor. 3, 7, evangelion autem sit potentia Dei ad salutem omni credenti, Rom. 1, 16 [1 Cor. 1, 18. 21], praedicans iustitiam et dans Spiritum [2 Cor. 3, 8. 9; Gal. 3, 2]; quemadmodum D. Lutherus hoc discrimen propemodum in omnibus suis scriptis diligenter inculcavit atque accurate monuit, longe aliam Dei agnitionem ex evangelio quam ex lege hauriri, quia etiam Gentes ex lege naturae aliquam Dei cognitionem habuere, nec tamen eum recte vel agnoverunt vel coluerunt, Rom. 1, 20 sq.
23] Haec autem duo doctrinarum genera iam inde a condito mundo in ecclesia Dei, convenienti tamen discrimine, proposita lucre. Patriarcharum enim posteri (quemadmodum etiam ipsi patriarchae) non modo assidue in memoriam revocarunt, quod homo initio a Deo iustus et sanctus creatus, fraude autem serpentis mandatum Dei transgressus, peccator sit factus eaque re non modo se, verum etiam totam suam posteritatem perdiderit atque in mortem et aeternam damnationem praecipitaverit; sed rursus se erexerunt et consolati sunt dulcissima illa concione de Semine Mulieris, contrituro caput serpentis, Gen. 3, 15; item de Abrahami Semine, in quo benedicendae erant omnes gentes, Gen. 22, 18; et de Filio Davidis, qui regnum Israelis restaurare debebat et lumen gentium futurus erat, Ps. 110, 1; Ies. 49, 6; Luc. 1, 79 [2, 32]; qui vulneratus est propter iniquitates nostras et attritus est propter scelera nostra, cuius livore sanari sumus, Ies. 53, 5.
24] Haec duo doctrinae Christianae capita credimus atque profitemur usque ad novissimum diem sedulo, convenienti tamen discrimine, in ecclesia Dei proponenda atque urgenda esse. Concione enim legis eiusque gravissimis comminationibus in ministerio novi testamenti mentes impoenitentium hominum perterrefaciendae atque ad veram peccatorum suorum agnitionem et ad agendam poenitentiam sunt adducendae. Id tamen non eo modo, ut propter peccata desperent, sed ut ad Christum confugiant. Lex enim paedagogus est in Christum, ut per fidem iustificemur, Gal. 3, 24, et cum Christus sit finis legis, Rom. 10, 4, non a Christo, sed ad Christum 25] nos ducat. Quare post agnita peccata ex lege mentes perturbatae erigendae sunt, ut ex evangelii de Christo praedicatione solidam consolationem capiant atque confirmato animo sint, scientes, quod Dominus (si quidem evangelio crediderint) omnia peccata per Christum ipsis condonet, eos propter Mediatorem filios adopter et ex mera gratia, sine ullo ipsorum merito, iustificet et salvare velit. Non tamen divina illa gratia abutantur aut eius 26] fiducia scientes volentes peccent. Et hoc discrimen legis et evangelii Paulus in Epistola ad Corinthios posteriore luculenter admodum declaravit, 2 Cor. 3, 7 sqq.
27] Quare ne doctrina legis et evangelii denuo commisceantur et uni, quod alterius est, tribuatur, summo studio vera et propria differentia legis et evangelii retinenda atque urgenda est, eaque omnia, quae novae confusioni inter legem et evangelium occasionem praebere possent, studiose cavenda atque vitanda sunt. Talis enim confusio facile meratum et beneficia Christi obscurare et evangelion in legem transformare posset, quod sub papatu accidisse videmus. Et hac ratione piis mentibus vera consolatio, quam ex evangelio contra terrores legis hauriri debent, eriperetur, et pontificiis erroribus fenestra in ecclesiam Dei irrependi et invadendi aperiretur. Quapropter magno cum periculo coniunctum est, neque approbari potest, quod asseritur, evangelium (proprie sic dictum et quum a lege discernitur) esse concionem poenitentiae arguentem peccata. Alias vero, quando generaliter de tota doctrina Christiana accipitur, etiam Apologia aliquoties docet, quod evangelium sit concio de poenitentia et remissione peccatorum. Interim tamen Apologia etiam ostendit, evangelion proprie dici promissionem de remissione peccatorum et iustificatione nostra per Christum; legem vero esse doctrinam, quae et peccata arguat et damnationem denuntiet.
——————————

VI. DE TERTIO USU LEGIS DIVINAE.
1] Cum constet, triplicem esse legis divinae usum (I. Lege enim disciplina externa et honestas contra feros et indomitos homines utcunque conservatur; II. lege peccatores ad agnitionem peccati adducuntur; III. denique qui per Spiritum Dei renati et ad Dominum conversi sunt, et quibus iam velamen Mosis sublatum est, lege docentur, ut in vera pietate vivant et ambulent), orta est de tertio illo usu legis controversia inter paucos quosdam 2] theologos. Horum alii docuerunt atque senserunt, non opus esse, ut renati novam obedientiam seu bona opera (in quibus ambulare oporteat) ex lege discant, aut ut doctrina de bonis operibus ex lege depromatur vel urgeatur, quandoquidem per Filium Dei libertati restituti et iam facti sint templa Spiritus Sancti, et propterea liberi, perinde ac sol absque alieno impulsu sponte cursum suum naturalem conficit: ita enim et renatos sua sponte, instinctu et impulsu Spiritus Sancti ea agere, quae Deus ab ipsis requirat. 3] Alii vero docuere: etiamsi vere credentes Spiritu Dei revera agantur, et hac ratione secundum interiorem hominem libero et spontaneo spiritu voluntatem Dei faciant, tamen Spiritum Sanctum scripta lege ad doctrinam ipsorum uti solere, qua etiam recte credentes informentur et discant, Deo non esse serviendum iuxta ipsorum cogitationes aut opiniones, sed iuxta scriptam legem et verbum eius revelatum. Illud enim certissimam esse regulam et normam, ad quam vita secundum immutabilem voluntatem Dei sit pie instituenda.
4] Ad declarandam igitur et componendam hanc dissensionem credimus, docemus et confitemur unanimiter, quod, etsi credentes et ad Deum vere conversi atque iustificati liberari sunt a maledictione legis, ita quidem, ut ea ratione iam liberi dicantur, tamen in lege divina quotidie exercere se debeant, ut scriptum Ps. 1, 2; 119, 1: Beatus, qui lege Domini delectatur et in lege eius meditatur die ac nocte. Est enim lex Dei instar speculi limpidissimi, in quo voluntas Dei et quae ipsi placent, perspicue oculis nostris proponuntur; igitur ea credentibus semper inculcanda et apud eos diligenter et assidue est urgenda.
5] Etsi enim gusto lex non est posita, ut apostolus testatur [1 Tim. 1, 9], sed iniustis, hoc tamen non ita nude accipiendum est, quasi iustis sine lege vivere liceat. Lex enim divina cordibus ipsorum inscripta est. Et quidem primo homini statim post ipsius creationem etiam lex data fuit, secundum quam vivere debebat. Haec igitur est verborum Pauli vera et genuina sententia, quod lex eos, qui per Christum cum Deo reconciliati sunt, maledictione sua obruere nequeat, et quod renatis coactione sua molesta esse non possit, quandoquidem illi secundum interiorem hominem lege Dei delectentur.
6] Et sane, si credentes et electi filii Dei per inhabitantem Spiritum in hac vita perrecte renovarentur, ita quidem, ut in tota ipsorum natura et in omnibus viribus peccatum non amplius haereret, non indigerent illi lege neque ullo exactore, qui eos ad bene operandum urgeret, quia sponte et liberrimo spiritu, sine omni doctrina, admonitione, cohortatione aut impulsu legis, ea ipsa facerent, quae iuxta voluntatem Dei agere debent. Sicut etiam sol, luna et reliqua astra naturalem suum cursum sine admonitione, cohortatione, impulsu et coactione per se sine impedimento absolvunt ad eum modum, quem Dominus semel in prima creatione instituit; imo sicut sancti angeli promptam et per omnia spontaneam obedientiam praestant.
7] At vero credentes in hac vita non perfecte, completive vel consummative (ut veteres locuti sunt) renovantur. Et quamvis ipsorum peccata Christi obedientia absolutissima confecta sint, ut credentibus non ad damnationem imputentur, et per Spiritum Sanctum veteris Adami mortificatio et renovatio in spiritu mentis eorum inchoata sit, tamen vetus Adam in ipsa natura omnibusque illius interioribus et exterioribus viribus adhuc semper inhaeret. 8] De hac re apostolus ait Rom. 7, 18 sqq.: Scio, quod in me, hoc est, in carne mea, non habitet bonum. Et rursus: Non quod volo bonum, hoc facio, sed quod nolo malum, hoc ago. Et [Rom. 7, 23]: Video aliam legem in membris meis, repugnantem legi mentis meae et captivantem me in lege peccati. Item Gal. 5, 17: Caro concupiscit adversus spiritum, spiritus autem adversus carnem. Haec autem sibi invicem adversantur, ut non, quaecunque vultis, illa faciatis.
9] Eam ob causam credentes, electi et renati filii Dei (propter illas concupiscentias carnis) non modo assidua legis admonitione, doctrina et comminationibus indigent, verum etiam saepe castigationibus, ut veternus illis excutiatur et Spiritui Sancto obtemperent, sicut scriptum est Ps. 119, 71: Bonum est mihi, Domine, quod humiliasti me, ut discerem iustificationes tuas. Et 1 Cor. 9, 27: Castigo corpus meum et in servitutem redigo, ne forte, cum aliis praedicaverim, ipse reprobus efficiat. Et Hebr. 12, 8: Quodsi extra disciplinam estis, cuius participes facti sunt omnes, ergo spurii et non filii estis. Ea de re D. Lutherus in explicatione evangelii Dominicae 19. post Trinitatis luculenter admodum docuit.
10] Distincte autem etiam explicandum est, quid evangelium ad novam obedientiam credentium faciat et praestet, et quodnam (quoad bona opera credentium) sit legis officium.
11] Lex enim inculcat quidem, esse voluntatem et mandatum Dei, ut in nova vita ambulemus, at vires et facultatem non donat, quibus novam obedientiam inchoare et praestare possimus. Spiritus autem Sanctus, qui non per legis, sed per evangelii praedicationem datur et accipitur, Gal. 3, 14, cor hominis 12] renovat. Deinde idem Spiritus ministerio legis utitur, ut per eam renatos doceat, atque in Decalogo ipsis monstret, quae sit voluntas Dei bona et ipsi placens, Rom. 12, 2, ut noverint, quibus bonis operibus opera danda sit, quae Deus praeparavit, ut in illis ambulemus, Eph. 2, 10. Et exhortatur Spiritus Sanctus ad bona opera; ac si quando propter carnem remissiores sunt et negligentiores aut etiam rebelles, per legem eos arguit. Et hoc modo idem Spiritus duo officia diversa in iisdem hominibus facit, mortificat et vivificat, deducit ad inferos et reducit. Eius enim officium non tantum est consolari, verum etiam arguere, ut scriptum est [Ioh. 16, 8]: Cum venerit Paracletus, arguer mundum (sub quo et vetus Adam comprehenditur) de peccato et de iustitia et de iudicio. 13] Peccatum autem est, quidquid legi divinae adversatur. 14] Et Paulus ait 2 Tim. 3, 16: Omnis Scriptura, divinitus inspirata, utilis est ad docendum, ad arguendum etc. Arguere autem peccata est proprium officium legis. Quare quoties credentes delinquunt, corripiuntur et arguuntur a Spiritu Sancto per legem et ab eodem Spiritu rursus eriguntur et consolationem accipiunt per evangelii praedicationem.
15] Ut autem omnis ambiguitas et erroris occasio, quoad eius fieri potest, caveatur, et discrimen inter opera legis et opera Spiritus proprie et dextre tradatur atque conservetur, singulari diligentia observandum est, quando de bonis operibus agitur, quae legi Dei sunt conformia (alias enim bona opera nequaquam censerentur), quod hoc loco vocabulum legis unam tantum rem significet: immutabilem videlicet voluntatem Dei, secundum quam homines omnes vitae suae rationes instituere debeant.
16] Est autem discrimen in operibus propter differentiam hominum, qui secundum legem illam et voluntatem Dei vivere student. Homo enim nondum renatus, qui utcumque secundum legem Dei vivit et opera legis ideo facit, quia ad eum modum sunt mandata, eamque obedientiam formidine poenae aut spe praemii alicuius praestat: is adhuc sub lege est tamquam servus, et opera eius proprie a divo Paulo legis opera vocantur, quia talia opera a lege extorta sunt: et hi sunt Cainici sanctuli (hoc est, hypocritae).
17] Cum autem homo per Spiritum Sanctum renatus atque a lege, hoc est, a coactione legis, liberatus est, iamque Spiritu Dei agitur, tum secundum immutabilem Dei voluntatem in lege revelatam vivit et omnia, quatenus renatus est, libero et prompto spiritu agit, 1 Tim. 1, 9; Rom. 6; 8, 14. Et talia opera proprie non sunt appellanda opera legis, sed opera et fructus Spiritus, aut ut divus Paulus ea vocat, dicuntur lex mentis et lex Christi. Hi enim homines non amplius sub lege sunt, sed sub gratia, ut idem apostolus testatur [Rom. 7, 23; 8, 2; 1 Cor. 9, 21].
18] Cum autem credentes in hac vita non plene renoventur, sed vetus Adam ipsis usque ad extremum spiritum adhaereat, manet etiam in illis lucta inter spiritum et carnem. Quare delectantur quidem lege Dei secundum interiorem hominem, interim tamen lex illa, quae est in membris eorum, legi mentis repugnat. Unde fit, ut nunquam quidem sine lege et tamen non sub lege, sed in lege sint, secundum legem Domini vivant et ambulent et tamen bona opera non ex coactione legis faciant.
19] Quod vero ad veterem Adamum attinet, qui in ipsis adhuc haeret, ille non modo lege, verum etiam poenis urgendus et coercendus est et tamen omnia invitus et coactus facit, non minus quam impii, qui comminationibus legis urgentur et in officio et obedientia inviti utcumque retinentur, 1 Cor. 9, 27; Rom. 7, 18. 19.
20] Quin etiam legis doctrina hoc nomine credentibus necessaria est, ne propria quadam sanctimonia religiosum vitae genus de suo ingenio excogitent et sub praetextu Spiritus Dei electicios cultus sine verbo et mandato Dei instituant. De qua re sic scriptum est Deut. 12, 8. 28. 32: Non facietis singuli, quod sibi rectum videtur etc. Quod praecipio tibi, hoc tantum facito Domino, neque addas quidquam, nec minuas.
21] Sed et aliam ob causam doctrina legis in exercitio bonorum operum credentibus necessaria est. Facile enim homo imaginari et persuadere sibi potest, vitam et opera sua omnino pura et perfecta esse. At lex Dei credentibus bona opera ad eum modum praescribit, ut simul tamquam in speculo nobis commonstret, ea omnia in nobis in hac vita adhuc imperfecta et impura esse, ita quidem ut cum apostolo fatendum nobis sit 1 Cor. 4, 4: Etsi mihi nihil conscius sum, tamen in eo non sum iustificatus. Quare cum divus Paulus renatos hortatur, ut bona opera faciant, expresse Decalogum eis proponit, Rom. 13, 9, et opera sua imperfecta et impura esse ipse ex lege agnoscit, Rom. 7, 7 sqq. Et David inquit Ps. 119, 32: Viam mandatorum tuorum cucurri. Interim tamen orat Ps. 143, 2: Non intres in iudicium cum servo tuo, quia non iustificabitur in conspectu tuo omnis vivens.
22] Quomodo autem et qua de causa bona opera credentium (licet in hac vita propter peccatum in carne haerens imperfecta et impura) grata Deo acceptaque sint, hoc non docet lex, quae integram, perfectam et puram omnibusque numeris absolutissimam obedientiam requirit, si modo ea Deo probari debeat. Evangelion vero docet, spiritualia sacrificia nostra Deo accepta esse per fidem propter Christum, 1 Petr. 2, 5; Hebr. 11, 4 sqq. Et 23] hac ratione pii non sunt sub lege, sed sub gratia, propterea quod ipsa persona piorum a maledictione et damnatione legis per fidem in Christum sit liberata, et quod bona opera ipsorum, etsi imperfecta et impura, Deo propter Christum sint accepta et grata, et quod non ex coactione legis, sed ex renovatione Spiritus Sancti ex animo prompte et sponte ea faciant, quae Deo placent, quatenus secundum interiorem hominem sunt renati. Interim tamen assidue cum veteri suo Adamo luctantur.
24] Vetus enim ille Adam (quasi asinus indomitus et contumax) est adhuc etiam pars aliqua ipsorum, quae non modo legis doctrina, exhortationibus, impulsu et comminationibus, verum etiam (quasi Iuste) plagis et poenis coercenda et in obedientiam Christi cogenda est, donec carnem peccati prorsus exuamus et homo perfecte in beata illa resurrectione renovetur. Tum vero nec doctrina nec comminationibus et reprehensionibus legis, denique ne evangelii quidem praedicatione indigebit; haec enim ad hanc mortalem duntaxat et imperfectam vitam spectant. 25] Sed quemadmodum Dominum facie ad faciem intuebuntur, ita virtute inhabitantis Spiritus Dei sponte sine ulla coactione, absque omni impedimento, puri prorsus et perfecti maximo cum gaudio voluntatem Patris coelestis facient et in Deo in omnem aeternitatem laetabuntur.
26] Quare reiicimus et damnamus ut errorem perniciosum, qui Christianam disciplinam solvit et verae pietati adversatur, cum docetur, quod lex (eo modo, qui supra explicatus est) non apud pios et credentes, sed tantum apud infideles, impios et impoenitentes urgenda sit.
——————————

VII. DE COENA DOMINI.
1] Quamvis fortasse quibusdam videri possit, declarationem articuli de Sacra Coena huic scripto inserendam non fuisse, in quo eos duntaxat articulos, qui inter theologos Augustanae Confessionis in controversiam venerunt, declarandos suscipimus, et vero manifestum sit, Sacramentarios iam olim (cum Confessio Augustana anno Domini MDXXX primum conscriberetur et Imperatori exhiberetur) penitus ab ea alienos fuisse atque talem eo tempore secessionem fecisse, ut peculiarem ea de re confessionem offerrent; quia tamen (quod sane dolendum est) theologi quidam et alii praeterea nonnulli, qui Confessionis Augustanae religionem iactitant, proximis hisce annis in hoc articulo non clam tantum et occulte, sed partim etiam aperte ad Sacramentarios defecerunt et contra conscientiae suae testimonium Augustanam Confessionem (quasi ea cum Sacramentariorum doctrina in hoc articulo per omnia faceret) violenter in alienam sententiam pertrahere eamque hoc modo depravare nituntur: facere non potuimus, quin etiam in hoc scripto veritati coelesti pia et sincera nostra confessione testimonium perhiberemus et veram ac genuinam tam verborum Christi quam Augustanae Confessionis sententiam de hoc negotio repeteremus. Agnoscimus enim, nostri officii esse, ut (quantum quidem in nobis est) piam et sinceram doctrinam hanc per gratiam Dei etiam ad posteritatem transmittamus et auditores nostros aliosque pios homines fideliter admoneamus, ut a pestilenti errore illo (qui et Verbo Dei et Augustanae Confessioni repugnat ac dudum aliquoties damnatus est) quam diligentissime sibi caveant.
STATUS CONTROVERSIAE,
quae est inter nos et Sacramentarios in negotio Coenae Dominicae.
2] Etsi Sacramentarii quidam in eo elaborant, ut quam proxime verbis ad Augustanam Confessionem accedant et nostrarum ecclesiarum formas loquendi usurpent, ac fatentur, quod in Coena Domini corpus Christi vere a fidelibus accipiatur: attamen, quando serio urgentur, ut sententiam suam ingenue, aperte et perspicue profiteantur, tum uno ore omnes animum suum declarant, quod credant, verum et substantiale Christi corpus eiusque sanguinem a benedicto pane et vino in Coena Sacra tanto locorum intervallo abesse, quanto summum coelum ab infima terra distet. Haec enim sunt ipsorum verba: Abesse Christi corpus et sanguinem a signis tanto intervallo dicimus, quanto abest terra ab altissimis 3] coelis. Quare cum de praesentia corporis et sanguinis Christi in Coena loquuntur, non volunt ea in terris adesse nisi respectu fidei nostrae, hoc est, fidem nostram dicunt per visibilia symbola, perinde ut per verbum praedicatum, commonefieri et excitari, ut sese attollat atque omnes coelos transcendat et hoc modo praesens in coelo corpus Christi eiusque sanguinem (imo ipsum Christum cum omnibus beneficiis suis) vere et substantialiter, sed tamen spiritualiter tantum sumat eoque fruatur. Sentiunt enim, ut panis et vinum hic sunt in terris et non in coelo, ita corpus Christi iam in coelis esse et non in terra, quare in Coena Domini nihil aliud ore sumi quam panem et vinum.
4] Ac initio quidem, cum haec controversia orta fuisset, fingebant, Coenam Domini esse tantum externum signum professionis, quo Christiani ab aliis hominibus discernerentur, et in eo sacramento nihil nisi panem et vinum (absentis videlicet corporis Christi nuda symbola) exhiberi. At cum intelligerent, hoc figmentum nihil prorsus coloris habere neque consistere posse, coeperunt fateri, Dominum nostrum Iesum Christum in Sacra Coena sua vere praesentem esse per communicationem idiomatum, hoc est, tantummodo secundum divinam suam naturam, sed non suo corpore et sanguine.
5] Postea etiamsi verbis Christi graviter urgebantur, ut praesentiam corporis Christi in Sacra Coena fateri cogerentur, id tamen aliter non intellexerunt et declararunt, quam quod spiritualem tantum praesentiam crederent, hoc est, quod Christus tantum virtutis, operationis et beneficiorum suorum per fidem nos participes faceret, quia (inquiunt) Spiritus Christi (qui ubique praesens est) corpora nostra (in quibus Spiritus ille hic in terris habitat) cum corpore Christi, quod in coelis est, coniungit.
6] Quare splendidis et magnificis verbis illis multis magnis et praeclaris viris imposuerunt, quando nimirum affirmarunt atque iactitarunt, se plane nihil aliud sentire, quam quod Dominus Iesus Christus vere, substantialiter, vivus in sacra sua Coena praesens sit. Hoc autem intelligunt ipsi tantum de divina Christi natura, non autem de ipsius carne et sanguine. De his enim sentiunt, ea tantum in coelis et praeterea nullibi esse, ideoque Christum nobis cum pane et vino verum corpus et verum sanguinem manducandum et bibendum dare, spiritualiter per fidem, sed non corporaliter ore sumendum.
7] Verba enim institutionis Coenae Dominicae: Edite, hoc est corpus meum, non proprie, ut sonant, secundum litteram, sed quasi figuratum sermonem, figurate accipiunt, ita ut edere corpus Christi nihil aliud ipsis significet, quam credere in Christum, et vocabulum corporis illis nil nisi symbolum, hoc est, signum seu figuram corporis Christi, denotet, quod tamen non in terris et in Sacra Coena praesens, sed tantum in coelis sit. Verbum est sacramentaliter seu modo significativo interpretantur, ne quis rem cum signis ita putet copulari, ut Christi quoque caro nunc in terris adsit, modo quodam invisibili et incomprehensibili. 8] Hoc nimirum volunt, corpus Christi cum pane sacramentaliter seu significative unitum esse, ita, ut credentes ac pii homines tam certo corpus Christi (quod sursum in coelis sit) fide spiritualiter accipiant, quam certo panem ore manducant. Quod vero corpus Christi in Sacra Coena in his terris substantialiter (licet invisibili et incomprehensibili modo) praesens sit et una cum pane benedicto ore, etiam ab hypocritis et nomine duntaxat Christianis, sumatur, id solent quasi horrendam blasphemiam damnare et exsecrari.
9] Contra vero de Coena Domini in Confessione Augustana ex Verbo Dei sic docetur: verum corpus et sanguinem Christi vere, sub specie panis et vini, in Sacra Domini Coena praesentia esse, distribui et sumi; secus autem docentes improbari. His postremis verbis Sacramentariorum error perspicue reiicitur, qui eo ipso tempore Augustae peculiarem confessionem obtulerunt, quae veram et substantialem corporis et sanguinis Christi praesentiam in sacramento Coenae, in terris administratae, idcirco negabat, quia Christus 10] ascendisset in coelos. Pia etiam nostra de hac re sententia in minore D. Lutheri Catechismo perspicue sequentibus verbis expressa est: Sacramentum altaris est verum corpus et verus sanguis Domini nostri Iesu Christi, sub pane et vino nobis Christianis ad manducandum et bibendum a Christo ipso institutum. 11] Luculentius etiamnum haec ipsa sententia nostra in Apologia non modo declaratur, verum etiam illustri dicto Pauli 1 Cor. 10, 16 et testimonio Cyrilli confirmatur hisce verbis: Decimus articulus approbatus est, in quo confitemur, nos sentire, quod in Coena Domini vere et substantialiter adsint corpus et sanguis Christi et vere exhibeantur eum illis rebus, quae videntur, pane et vino, his, qui sacramentum accipiunt. Cum enim Paulus dicat, panem, quem frangimus, communicationem corporis Christi esse etc., sequeretur, panem non corporis, sed Spiritus Christi participationem esse, si non ipsum Christi corpus, sed duntaxat Spiritus Sanctus vere praesens esset. Et comperimus, non tantum Romanam ecclesiam affirmare corporalem Christi praesentiam, sed idem et nunc sentire et olim etiam sensisse Graecam ecclesiam. Sed et ibidem ex Cyrillo testimonium adducitur, Christum etiam corporaliter in Sacra Coena communicatione suae carnis in nobis habitare.
12] Postea cum illi, qui Augustae peculiarem suam confessionem de hoc articulo obtulerant, nostrarum ecclesiarum confessionem approbare velle viderentur, Vitembergae anno Domini MDXXXVI formula quaedam concordiae (quam nunc recitabimus) inter Saxonicos et superioris Germaniae quosdam theologos conscripta, et D. Martini Lutheri aliorumque (utriusque partis) theologorum subscriptione approbata est. Ea sic habet:
13] Audivimus Bucerum explicantem suam et aliorum concionatorum, qui una affuerunt, sententiam de sacramento corporis et sanguinis Christi, hoc modo:
14] Confitentur, iuxta verba Irenaei, eucharistiam constare duabus rebus, terrena et coelesti. Proinde sentiunt et docent, cum pane et vino vere et substantialiter adesse, exhiberi et sumi corpus et sanguinem Christi. Et quamquam negant fieri transsubstantiationem, nec sentiunt fieri localem inclusionem in pane aut durabilem aliquam coniunctionem extra usum sacramenti, tamen concedunt, sacramentali unione panem esse corpus Christi, hoc est, porrecto pane sentiunt simul adesse et vere 15] exhiberi corpus Christi. Nam extra usura, cum reponitur aut asservatur in pixide aut ostenditur in processionibus, ut fit apud papistas, sentiunt non adesse corpus Christi.
16] Deinde hanc institutionem sacramenti a Christo factam sentiunt valere in ecclesia, nec pendere ex dignitate vel indignitate ministri et sumentis. Quare sicut Paulus ait [1 Cor. 11, 27], etiam indignos manducare sacramentum, ita sentiunt, corpus Christi et sanguinem vere porrigi etiam indignis, et indignos vere illa sumere, ubi servantur verba et institutio Christi. Sed tales sumunt ad iudicium, ut Paulus ait, quia abutuntur sacramento, cum sine vera poenitentia et fide eo utuntur. Ideo enim institutum est, ut testetur illis applicari gratiam et beneficia Christi, illos inseri Christo et sanguine eius ablui, qui agunt poenitentiam et erigunt se fide in Christum. [Die Wittenberger Konkordie schliesst mit folgenden Saetzen: “Cum autem pauci convenerimus, et opus sit utrimque hanc rem ad alios concionatores et superiores referre, nondum licet nobis de concordia pacisci, priusquam ad alios retulerimus. Cum autem omnes profiteanter, se iuxta Confessionem et Apologiam Principum Evangelium profitentium in omnibus articulis sentire et docere velle, maxime cupimus sanciri et constitui concordiam. Et spes est nobis, si reliqui utrimque ita consenserint, solidam futuram esse concordiam.” Unterschrieben wurde die Wittenberger Formula Concordiae von Capito, Bucerus, Frechtus, Ottherus, Lycosthenes, Musculus, Gervasius, Bernhardi, Germani, Aulbertus, Schradinus, Lutherus, Ionas, Cruciger, Bugenhagius, Melanchthon, Menius, Myconius, Regius, Spalatinus, Melander und vielen andern. Corpus Reformatorum, Melanthonis Opera, 3, 75 f.]
17] In sequenti anno praecipui Augustanae Confessionis theologi e tota Germania Smalcaldiam convocati sunt, ut in medium consulerent, quae doctrinae capita, in nostris ecclesiis hactenus proposita, concilio (quod pontificii celebraturi dicebantur) exhibenda et defendenda essent. Ibi D. Lutherus articulos illos, quos Smalcaldicos vocant, composuit, qui communi et unanimi consensu ab omnibus illis theologis, qui convenerant, subscriptione confirmati sunt. In illis articulis D. Lutherus veram et genuinam supra commemoratae formulae, Vitembergae conscriptae, sententiam brevibus quidem, sed significantibus et perspicuis verbis, quae proxime ad verba Christi 18] accederent, explicuit. Sacramentarii enim iam dictae formulae verba ad malam suam causam fulciendam plane in alienam sententiam detorserant, quod videlicet corpus Christi non alia ratione in Coena distribueretur, quam sicut idem corpus una cum omnibus beneficiis suis verbo evangelii exhibetur. Et sacramentalem unionem nihil aliud esse quam praesentiam Christi spiritualem, quae fit fide, interpretati fuerant. Has rimas, per quas illi effugium quaerebant, Smalcaldici Articuli obstruxerunt. 19] Asserunt enim, panem et vinum in Sacra Coena. esse verum corpus et verum sanguinem Iesu Christi, quae et exhibeantur et sumantur non modo a piis, verum etiam ab iis, qui praeter nomen nihil habent Christianum.
20] Hanc piam sententiam D. Lutherus copiosius e Verbo Dei in maiore suo Catechismo declarat et sic ait: Quid igitur est sacramentum, quod ad altare distribuitur? Respondetur: Est verum corpus et verus sanguis Christi in et sub pane et vino, quae edere 21] et bibere Christi verbo iubemur. Et post aliqua: Verbum Dei, inquam, illud est, quod hoc sacramentum constituit et discrimen facit, ut non sit merus panis et merum vinum, sed ut haec Christi corpus et sanguis sint et 22] dicantur. Et post pauca: Hoc Christi verbo conscientiam tuam confirmare et intrepido animo dicere pates: Etiamsi decem diabolorum myriades una cum omnibus fanaticis doctoribus irruentes mihi obiiciant, dicentes: Quomodo panis et vinum possunt esse corpus et sanguis Christi? tamen certo scio, quod omnes fanatici spiritus et doctissimi quique homines, omnes simul, non tantum sapientiae habeant, quantum divina maiestas vel in minimo digitulo habet. Hic vero in medio est Christi verbum expressum: Accipite, edite, hoc est corpus meum; bibite ex hoc omnes, hoc est novum testamentum in meo sanguine. Huic verbo firmiter insistimus, hic tuto manebimus et exspectabimus eventum, an ipsum vincere et institutionem eius mutare valeant. 23] Hoc quidem verum est: Quando Verbum Dei ab hoc sacramento removeris, aut absque Verbo divino sacramentum. considerare volueris, quod tum praeter panem et vinum nihil habeas. At si Verbum cum sacramento retineatur, ut fieri omnino convenit, tum sacramentum illud (ut ipsa verba testantur) revera est corpus et sanguis Iesu Christi. Ut enim Christus ore suo de hoc sacramento loquitur, ita res verissime habet; ipse enim mentiri et fallere nescit. Tit. 1, 2.
24] His fundamentis iactis, facile est respondere ad quaestiones multas, quae hoc saeculo plurimum agitantur: an videlicet minister ecclesiae, qui vitae est dissolutioris, possit Coenam Domini recte administrare et exhibere, et si quae sunt alia his non dissimilia, de quibus disputatur. Ita enim sentimus et statuimus: si maxime homo improbus et sceleratus sacramentum Coenae Dominicae sumat aut distribuat, tamen sumere illum verum sacramentum, hoc est, Christi corpus et sanguinem, non minus quam eum, qui dignissime illud sumat ait distribuat. Hoc enim sacramentum non habet fundamentum hominum sanctitatem, sed ipsum Verbum Dei. Et quemadmodum nec ullus sanctus in terris neque angelus in coelis efficere potest, ut panis et vinum sint corpus et sanguis Christi, ita nemo id sacramentum mutare potest, ut non sit Christi corpus et sanguis, etiamsi quidam eo abutantur.
25] Non enim propter alicuius aut personam aut incredulitatem Verbum Dei (quo Coena Doming instituta est et propter quod rationem sacramenti habet) irritum et vanum fieri potest. Quia Christus non dixit: Si ere. dideritis aut digni fueritis, tum in Coena Sacra corpus et sanguinem meum praesentia habebitis; sed potius ait: Accipite, edite et bibite, hoc est corpus meum, hic est sanguis 26] meus. Et praeterea inquit: Hoc facite. Quidnam? Hoc ipsum certe, quod ego nunc facio, quod instituo, quod vobis trade et vos accipere iubeo. Verba Christi hoc volunt: Sive dignus sive indignus sis, habes hic in Coena Christi corpus et sanguinem, idque virtute verborum, quae ad panem et vinum accesserunt. Haec memori mente repone, quia in his verbis (institutionis Coenae) fundamentum nostrum, defensio et arma nostra sunt adversus omnes errores et fallacias, quae aut allatae sunt hactenus, aut unquam afferri in hoc negotio poterunt.
27] Haec Catechismi Maioris recitata verba veram praesentiam corporis et sanguinis Christi in Coena Domini Verbo Dei egregie confirmant, et iis solide demonstratur, praesentiam illam non tantum de manducatione credentium et dignorum, verum etiam de infidelibus et indignis communicantibus intelligendam esse.
28] Et quia singularibus et excellentissimis Spiritus Sancti donis illuminatus heros, D. Lutherus, in spiritu praevidit, quod post mortem ipsius quidam ipsum suspectum facturi essent, quasi vel a doctrina iam commemorata vel ab aliis etiam partibus purioris doctrinae recesserit, eam ob causam maiori suae de Coena Domini confessioni hanc protestationem sub finem inseruit:
29] Quia video, nullum esse sectarum et errorum finem, sed haec mala in dies increments sumere, Satanamque magis ac magis furere, ne quis igitur sectariorum, me vivo aut mortuo, aliquando nomen meum suo figmento praetexere possit erroremque suum (non candide in medium allatis meis scriptis) stabilire ausit, quod Sacramentarii et Anabaptistae iam facere coeperunt: fidem meam in hoc scripto, coram Deo et toto mundo, de omnibus religionis nostrae articulis profitebor. Et in ea fide (Domino me bene iuvante) ad extremum usque vitae spiritum perseverare atque ex hac vita emigrare et coram tribunali Domini nostri Iesu Christi intrepide comparere paratus sum. 30] Ac si quis forte post meum obitum dicturus esset: Si D. Lutherus nunc viveret, profecto de hoc vel illo articulo longe aliter sentiret atque doceret (non enim satis diligenter eam rem hactenus expendit): contra hoc figmentum id iam dico, quod tunc essem affirmaturus, et quod tunc dicturus essem, idem iam nunc profiteor, me videlicet per gratiam Dei omnes hosce articulos quam diligentissime expendisse et non semel, sed saepissime ad normam Sacrae Scripturae exegisse et tamquam ad lydium lapidem examinasse, nec minore animi constantis atque πληροφορια singulos articulos defensurum, quam qua nunc doctrinam de sacramento 31] altaris propugnavi. Non temulentus sum, aut parum considerate loquor; scio, quid affirmem, et intelligo, quanta res mea agatur in illo die Domini nostri Iesu Christi, cum venerit vivos et mortuos iudicaturus. Quare nemo me in re tam magna et seria nugari existimet, haec enim res vel maxime cordi mihi est. Novi (Dei beneficio) Satanam magna ex parte, qui eum possit Verbum Dei et sacras litteras pervertere et depravare, quid ille meis aut cuiuspiam alterius scriptis non faceret? Tom. 2, Wit. Get., fol. 243.
32] Post hanc protestationem D. Lutherus sanctae memoriae inter alios articulos etiam hunc ponit: Eodem modo (inquit) loquor et confiteor etiam de sacramento altaris, quod nimirum ibi revera corpus et sanguis Christi in pane et vino ore edatur et bibunt, etiamsi ministri, qui Coenam Domini distribuunt, aut qui eam sumunt, non credant aut alias Sacra Coena abutantur. Coena enim Domini non nititur hominum fide aut incredulitate, sed Verbo Dei et ipsius institutione. Nisi forte Verbum Dei prius immutent et prorsus aliter, quam oportet, interpretentur, ut hodie sacra. menti hostes faciunt. Hi dubio procul nil nisi panem et vinum in Coena habent, quia neque verba neque institutionem Domini habent, sed ea ad suam falsam opinionem inflexerunt, mutarunt et depravarunt. Fol. 245.
33] Et sane D. Lutherus (qui certe veram et genuinam Augustanae Confessionis sententiam prae aliis intellexit et eam constanter usque ad finem vitae retinuit et defendit) paulo ante suum ex hac vita discessum in postrema illa sua de Coena Domini confessione fidem suam de hoc articulo magno zelo sequentibus verbis professus est atque repetivit, ubi sic ait: Ego omnes eos eodem numero habeo, hoc est, pro Sacramentariis et fanaticis agnosco (sunt enim tales), qui credere nolunt, quod panis Domini in Sacra Coena sit verum ipsius naturale corpus, quod impius quispiam vel Iudas ipse non minus ore accipiat quam divus Petrus et omnes alii sancti. Qui, inquam, hoc credere recusat, is me missum faciat, neque ullam amicitiam aut familiaritatem a me exspectet; sic enim stat sententia, quam non sum mutaturus. Tom. 2, Wit. Ger., fol. 252.
34] Ex hisce (praesertim vero D. Lutheri ut primarii doctoris Augustanae Confessionis) declarationibus, quas prolixe recitavimus, cuilibet homini cordato (si modo is veritatis et pacis sit studiosus) manifestum, certum et indubitatum esse potest, quae fuerit, hodieque sit genuina et vera Confessionis Augustanae sententia.
35] Quod autem praeter illas phrases, quibus Christus et Paulus utuntur (cum dicunt, panem in Coena esse corpus Christi aut communicationem corporis Christi), etiam alias loquendi formas usurpamus, verbi gratia, cum dicimus, sub pane, cum pane, in pane adesse et exhiberi corpus Christi, id non sine gravibus causis facimus. Primum enim his phrasibus ad reiiciendam papisticam transsubstantiationem utimur. Deinde etiam sacramentalem unionem substantiae panis non mutatae et corporis Christi hac ratione docere volumus. 36] Ad eundem enim modum hoc dictum [Ioh. 1, 14]: Verbum caro factum est, repetitur et declaratur aliis aequipollentibus propositionibus, exempli gratia: Verbum habitavit in nobis; [Col. 2, 9] in Christo inhabitat tota plenitudo Divinitatis corporaliter; [Act. 10, 38] Deus erat cum eo; [2 Cor. 5, 19] Deus erat in Christo etc. et alia plura huius generis. Hae phrases supra commemoratum dictum Iohannis repetunt et declarant, videlicet quod per incarnationem divina essentia non sit in humanam naturam conversa, sed quod duae naturae sine confusione personaliter sint 37] unitae. Et quidem multi excellentes doctores ex erudita antiquitate: Iustinus, Cyprianus, Augustinus, Leo, Gelasius, Chrysostomus et alii, hac ipsa similitudine (de persona Christi) mysterium sacramenti Coenae Dominicae explicant. Docent enim, quemadmodum in Christo duae distinctae et non mutatae naturae inseparabiliter sunt unitae, ita in Sacra Coena duas diversas substantias, panem videlicet naturalem et verum naturale corpus Christi, in instituta sacramenti administratione hic in terris simul esse praesentia. 38] Quod tamen non ita est accipiendum, quasi unio haec corporis et sanguinis Christi cum pane et vino sit personalis unio, qualis est utriusque naturae in Christo, sed est unio sacramentalis, ut eam D. Lutherus et alii (in illa concordiae formula anno XXXVL conscripta et alias) appellant. Quo significare volunt, etiamsi formis loquendi, in pane, sub pane, cum pane, quandoque utantur, tamen se propositionem: Hoc est corpus meum simpliciter, et ut verba sonant, accipere et amplecti, eamque nequaquam pro figurata, sed pro inusitata praedicatione agnoscere. 39] Sic etiam Iustinus de hoc negotio loquitur, inquiens: Nos ut panem vulgarem et potum accipimus, sed quemadmodum Christus, Servator noster, per Verbum Dei caro est factus, carnem quoque et sanguinem propter nostram salutem habuit: ita etiam credimus, per verbum et preces ab ipso sanctificatum cibum Domini nostri Iesu Christi corpus et sanguinem esse. 40] Et sane D. Lutherus (in maiori, praesertim vero ultima sua confessione de Coena) eam de hac re formam loquendi, qua Christus in prima Coena celebranda usus est, graviter et magno zelo defendit.
41] Cum autem D. Lutherus haud dubie praecipuus earum ecclesiarum, quae Augustanam Confessionem amplexae sunt, doctor fuerit (cuius tota doctrina tamquam compendio summatim in Augustana Confessione comprehensa et Imperatori Carolo V. exhibita est): profecto commemoratae illius Augustanae Confessionis propria, vera et genuina sententia ex nullius hominis libellis rectius et certius quam ex D. Lutheri didacticis et polemicis scriptis hauriri potest.
42] Et quidem haec ipsa iam commemorata D. Lutheri sententia in unica solidissima, immota et extra omne dubium posita petra veritatis (institutione nimirum Coenae, quae in Verbo Dei recitatur) fundata est, et hanc sententiam sancti evangelistae, apostoli et ipsorum discipuli ad eum modum acceperunt et amplexi sunt eamque alios docuerunt atque ad posteritatem propagarunt.
43] Cum enim Dominus et Salvator noster Iesus Christus, de quo (ut de unico nostro Praeceptore) severissimum mandatum de coelis omnibus hominibus datum est Matth. 17, 5 [Luc. 9, 35]: Hunc audite, non sit vulgaris aliquis homo aut angelus, nec sit tantummodo verax, sapiens, potens, sed et ipsa aeterna veritas et sapientia et verus omnipotens Deus, qui rectissime novit, quid et quomodo loqui debeat, et omnia, quae loquitur ac promittit, potentissime efficere et praestare valet, sicut ipse inquit Luc. 21, 33: Coelum et terra transibunt, verba autem mea non transibunt; et alibi, Matth. 28, 18: Mihi data est omnis potestas in coelo et in terra etc.;
44] Cum, inquam, hic verax, omnipotens Dominus, Creator et Redemptor noster Iesus Christus post ultimam illam Coenam, cum iamiam acerbissimam suam passionem et mortem pro peccatis nostris accederet, tristissimo nimirum illo et postremo tempore, re gravissime deliberata, et magno zelo augustissimum hoc sacramentum ecclesiae ordinaverit (quod usque ad finem mundi magna cum reverentia, obedientia et humilitate sumendum et perpetuum acerbissimae passionis et mortis et omnium beneficiorum eius monumentum futurum erat, simulque obsignatio et confirmatio novi testamenti, solacium omnium perturbatarum conscientiarum, firmum vinculum societatis Christianae et cum capite suo Christo et inter se invicem coniunctio arctissima), certe res gravissimas et longe maximas animo agitavit, cum haec verba institutionis Coenae (de pane illo, cui benedicebat et quem discipulis porrigebat) pronuntiaret: Accipite, comedite, hoc est corpus meum, quod pro vobis traditur, et de calice seu vino: Hic est sanguis meus novi testamenti, qui pro vobis effunditur in remissionem peccatorum.
45] Haec cum ita se habeant, profecto aeterni, veracissimi atque omnipotentis Filii Dei, Domini, Creatoris et Redemptoris nostri Iesu Christi verba non ut figurate, metaphorice, tropice dicta aut prolata in aliam sententiam detorquenda sunt, ut nostrae humanae rationi verisimilia fiant. Quin potius haec Christi verba, ut sonant, in propria sua ac perspicua sententia simplici fide et debita obedientia atque reverentia accipere tenemur. Neque committendum est, ut ullae obiectiones aut hominum contradictiones, quae ab humanae rationis acumine promanant, utcunque humanae rationi blandiantur, nos ab expresso illo Christi testamento abducant.
46] Sanctissimus patriarcha Abrahamus, cum verbum Dei de offerendo filio suo audisset, poterat certe occasionem disputandi arripete, an verba secundum litteram accipere, an vero commoda et tolerabiliore aliqua interpretatione lenire deberet, quandoquidem non modo cum omni ratione et cum lege Dei et naturae, verum etiam cum praecipuo illo fidei articulo, de promisso semine Christo, qui ex Isaaci stirpe nasciturus erat, aperte pugnare viderentur. Verumtamen, sicut antea promissionem de benedicto semine (ex Isaaci progenie nascendo) fide acceperat atque amplexus fuerat, etsi id ipsum rationi eius impossibile videretur et sic Deo laudem veritatis tribuerat, certissime sciens atque credens, quod Deus, quae promisisset, etiam praestare posset: ita quoque nunc simpliciter accipit verbum et mandatum Dei secundum litteram, remque totam divinae omnipotentiae et sapientiae permittens, quam scit multo plures habere modos, per quos promissionem illam de semine, ab Isaaco propagando, implere posset, quam ipse caeca sua ratione comprehendere valeret.
47] Et ad hunc modum etiam nos vera humilitate et obedientia Creatoris et Redemptoris nostri perspicuo, firmo, claro et maxime serio verbo et mandato (absque omni haesitatione et disputatione), quomodo id ad nostram rationem quadret aut possibile sit, simpliciter credere debemus. Haec enim verba locutus est Dominus ille, qui immensa est Dei Patris sapientia et veritas ipsa, qui omnia, quae promittit, certissime re ipsa perficere et praestare potest.
48] Et sane omnes circumstantiae institutionis Coenae Dominicae luculenter testantur, verba illa Domini et Salvatoris nostri Iesu Christi (quae per se perspicua, firma, clara et indubitata sunt) non aliter quam in usitata, propria et communi significatione accipi posse et debere. Cum enim Christus mandatum illud (de edendo corpore suo etc.) in mensa et in coena dederit, dubium esse non potest, quin de vero naturali pane et de vero naturali vino atque de manducatione, quae ore fit, loquatur, ita ut nulla in vocabulo panis metaphora esse possit, quasi Christi corpus spiritualem panem aut spiritualem cibum animae dicere voluerit. 49] Et Christus ipse praecavere studuit, ne metonymia in vocabulo corporis intelligeretur, et ne existimaretur de signo corporis sui, aut tantum de symbolo vel de figurato corpore aut de virtute corporis sui seu de beneficiis, quae oblatione corporis sui nobis promeruit, agere. Diserte enim loquitur de vero, essentiali et substantiali suo corpore, quod in mortem pro nobis tradidit, et de vero, substantiali sanguine suo, quem pro nobis in ara crucis in remissionem peccatorum effudit.
50] Atqui nullus potest esse tam fidelis aut idoneus atque doctus interpres verborum Iesu Christi quam ille ipse Christus Dominus, qui sua verba illa certissima, suam mentem atque sententiam omnium optime intelligit atque ad eam dextre declarandam intelligentia et sapientia instructissimus est. Hic in declaratione imprimis ultimae suae voluntatis, testamenti et perpetui foederis atque coniunctionis non figuratis, non ambiguis, sed propriis, simplicissimis et disertis verbis uti voluit, quemadmodum etiam in aliis fidei articulis ponendis et confirmandis atque in signis gratiae et pacti seu sacramentis instituendis (verbi gratia in circumcisione, in constituendis olim sacrificiis veteris testamenti, postea vero in Baptismi institutione) non verbis obscuris, figuratis aut ambiguis uti solitus est. Et ut omnem ambiguitatem caveret, satis mentem suam declaravit, cum de corpore suo in Sacra Coena exhibendo dixit: quod pro vobis datur, et de sanguine: qui pro vobis effunditur. Et 51] cum apostoli haec ipsius verba simplicissime acciperent, relinquit eos in hac propria et simplici sententia ac mandat illis, ut omnes gentes ad eum modum doceant iubeantque eas observare, quae ipsis, apostolis, a Christo praecepta erant.
52] Qua de causa etiam tres evangelistae, Matthaeus, Matth. 26, 26; Marcus, Marc. 14, 22; Lucas, Luc. 22, 19, et divus Paulus, 1 Cor. 11, 24, qui institutionem Coenae Dominicae ab ipso Christo post ascensionem ipsius acceperat, unanimi consensu iisdem verbis et syllabis haec clara, firma, perspicua et vera verba Christi: Hoc est corpus meum, prorsus eodem modo de benedicto et distributo pane sine omni tropo, figura aut variatione recitant. Itaque dubium esse non potest, quin et 53] de altera parte sacramenti haec verba: Hic calix est novum testamentum in meo sanguine, in evangelista Luca et Paulo nullam aliam sententiam habeant quam verba Matthaei et Marci, qui dicunt: Hoc, quod ore ex calice bibitis, est sanguis meus novi testamenti, quo videlicet hoc testamentum meum et novum foedus, videlicet remissionem peccatorum, vobis hominibus sancto, ferio, obsigno et confirmo.
54] Sed et haec repetitio, confirmatio et declaratio verborum Christi, quam divus Paulus ponit (ut clarissimum verae substantialis praesentiae et distributionis corporis et sanguinis Christi in Coena testimonium), singulari diligentia et accurate est expendenda. Sic enim ait 1 Cor. 10, 16: Calix benedictions, cui benedicimus, nonne communicatio sanguinis Christi est? Et panis, quem frangimus, nonne participatio corporis Domini est? His enim apostoli verbis docemur, quod non modo calix ille, cui Christus in prima Coena benedixit, et non modo panis, quem Christus fregit et distribuit, sed etiam panis, quem nos frangimus, et calix, cui nos benedicimus, sint corporis et sanguinis Christi communicatio, ita quidem, ut omnes, qui hunc panem edunt atque e calice bibunt, vere accipiant atque participent verum corpus et verum sanguinem 55] Christi. Etenim nisi corpus Christi vere et substantialiter, sed duntaxat virtute et efficacia sua praesens esset et sumeretur, panis non corporis, sed Spiritus, virtutis et beneficiorum Christi communicatio dici debuisset, quemadmodum etiam Apologia prorsus eadem 56] ratione in hoc ipso negotio argumentatur et statuit. Et sane si divus Paulus duntaxat de spirituali communicatione corporis Christi, quae per fidem fit, ageret (ut Sacramentarii hoc Paulinum dictum suo more depravare solent), non dixisset, panis, sed Spiritus aut fides est communicatio corporis Christi. At apostolus affirmat, panem esse communicationem corporis Christi, quod videlicet omnes, qui participant benedictum panem, etiam corporis Christi participes fiant. Ex eo ergo hoc conficitur, Paulum haudquaquam de spirituali, sed de sacramentali seu ea, quae ore fit, participatione corporis Christi loqui, quae piis et impiis, titulo duntaxat Christianis, communis est.
57] Hanc piam nostram sententiam etiam ratio et circumstantiae concionis illius Paulinae confirmant. Eos enim, qui de idolothytis edebant et ethnicis cultibus diabolicis communicabant, nihilominus autem etiam ad mensam Domini accedebant et corporis ac sanguinis Christi participes fiebant, Paulus a tanto facinore deterret et admonet, ne sibi ipsis ad iudicium et damnationem corpus et sanguinem Christi sumant. Cum enim omnes illi, qui benedicti et distributi panis in Sacra Coena participes fiunt, etiam cum corpore Christi communicationem habeant, profecto divi Pauli verba non possunt accipi de spirituali communicatione cum Christo, qua nemo abuti unquam potest, et a qua homines non sunt deterrendi.
58] Quare patres et pii maiores nostri, D. Lutherus et alii sinceri doctores Augustanae Confessionis, hoc divi Pauli dictum eiusmodi verbis declarant, ut cum verbis Christi optime consentiat; ut cum ad hunc modum id explicant: Panis, quem frangimus, est corpus Christi distributum, seu communicatum corpus Christi, quod inter eos distribuitur, qui fractum panem accipiunt.
59] In hac simplici et solide fundata explicatione luculenti illius testimonii Paulini magno consensu acquiescimus. Et non iniuria miramur, quod audaces homines reperiantur, qui, cum ipsi ante haec tempora Sacramentariis hoc Pauli dictum, 1 Cor. 10, 16, opposuerint, nunc illud ipsum pro fundamento erroris sui (quod videlicet corpus Christi in Coena spiritualiter tantummodo sumatur) ponere non erubescant. Sic enim loquuntur: Panis est communicatio corporis Christi, hoc est, id, quo fit societas cum corpore Christi, quod est ecclesia, seu est medium, per quod fideles unimur Christo, sicut verbum evangelii fide apprehensum est medium, per quod Christo spiritualiter unimur et corpori Christi, quod est ecclesia, inserimur.
60] Quod autem non tantum pii et credentes in Christum, verum etiam indigni, impii hypocritae (verbi gratia Iudas et huius farinae homines, qui nullam prorsus spiritualem cum Christo communicationem habent et sine vera poenitentia atque conversione ad Deum ad Coenam Domini accedunt), etiam verum corpus et verum sanguinem Christi ore in sacramento sumant et grande scelus, indigne edendo et bibendo, in corpus et sanguinem Christi admittant, id divus Paulus, 1 Cor. 11, 27, expresse docet, cum affirmat, quod ii, qui indigne de illo pane edunt et de calice Domini bibunt, rei fiant non tantum panis et vini, non tantum signorum et symbolorum aut figurae corporis et sanguinis, sed quod rei sint corporis et sanguinis Iesu Christi, quem in Sacra Coena praesentem contumelia atque ignominia afficiunt, sicut Iudaei, qui ipso facto et opere (indignis modis Salvatorem tractantes) in corpus Christi horribiliter peccarunt et Christum occiderunt. Sic enim antiquissimi, pii et eruditi doctores ecclesiae hoc Pauli dictum intellexerunt et magno consensu in hanc sententiam sunt interpretati.
61] Duplex igitur est manducatio carnis Christi. Una spiritualis, de qua praecipue Christus in evangelista Iohanne, capite sexto, v. 54, agit, quae non alio modo quam spiritu et fide in praedicatione et meditatione evangelii fit, non minus quam cum Coena Domini digne et in fide sumitur. Haec spiritualis manducatio per se utilis et salutaris est, omnibusque Christianis et quidem omnibus temporibus ad salutem necessaria est, sine qua spirituali participatione sacramentalis illa, aut quae ore duntaxat fit, manducatio in Coena non modo accipientibus non salutaris, sed noxia etiam et damnationis causa esse solet.
62] Spiritualiter igitur manducare nihil aliud est, quam credere praedicato Verbo Dei, in quo nobis Christus, verus Deus et homo, cum omnibus beneficiis, quae carne sua, pro nobis in mortem tradita, et sanguine suo, pro nobis effuso, promeruit, offertur, videlicet gratia et clementia Dei, remissio peccatorum, iustitia et vita aeterna. Haec qui ex Verbo Dei commemorari audit, fide accipit sibique applicat et hac consolatione totus nititur (quod Deum placatum et vitam aeternam propter mediatorem Iesum Christum habeamus), qui, inquam, vera fiducia in verbo evangelii firmiter in omnibus tribulationibus et tentationibus acquiescit, hic spiritualiter corpus Christi edit et sanguinem eius bibit.
63] Altera vero manducatio corporis Christi est sacramentalis et ore fit, quando in Sacra Coena verum et substantiale corpus et sanguis Christi ore accipiuntur atque participantur ab omnibus, qui panem illum benedictum et vinum in Coena Dominica edunt et bibunt. Ac pii quidem corpus et sanguinem Christi in certum pignus et confirmationem accipiunt, quod peccata ipsis certo sint remissa, et quod Christus in ipsis habitet atque efficax esse velit. Impii vero idem corpus et eundem sanguinem Christi etiam ore suo, sed ad iudicium et damnationem sumunt. Hoc Christi 64] verba, quibus Coenam instituit, expresse docent. In prima enim Coena mensae assidens discipulis suis naturalem panem et naturale vinum porrigit et de iis pronuntiat, verum esse corpus et sanguinem suum, et iubet eos edere et bibere. Ergo illud Christi mandatum, consideratis diligenter omnibus circumstantiis, non potest nisi de orali, non autem de crassa, carnali, Capernaitica, sed de supernaturali et incomprehensibili manducatione corporis Christi intelligi. 65] Ad hanc manducationem, quae ore fit, Christus mandato suo etiam alteram requirit, cum inquit: Hoc facite in mei commemorationem; hic enim fidem (quae est spiritualis corporis Christi participatio) postulat.
66] Quare tota erudita et pia antiquitas (secundum haec verba institutionis Christi et explicationem Pauli) expresse et cum tota catholica ecclesia magno consensu docuit, quod corpus Christi non tantum spiritualiter fide (quod etiam extra usum sacramenti fieri potest), verum etiam ore non modo a credentibus, sed et ab indignis, infidelibus, hypocritis, nomine duntaxat Christianis, accipiatur. Quae antiquitatis testimonia recitare hoc loco nimis esset prolixum, quare lectorem ad nostrorum scripta, in quibus haec copiose tractata sunt, remittimus.
67] Ex his manifestum est, quam inique virulentis sarcasmis Sacramentarii Domino nostro Iesu Christo et divo Paulo totique ecclesiae insultent, qui oralem et indignorum manducationem vocant duos pios caudae equinae et commentum, cuius vel ipsum Satanam pudeat, doctrinam vero de maiestate Christi excrementum Satanae, quo diabolus sibi ipsi et hominibus illudat, appellare ausi fuerunt. Haec adeo horrenda sunt, ut homo Christianus ea sine horrore non recitare possit.
68] Accurate autem hoc etiam declarandum est, quinam sint indigni convivae in hac Sacra Coena, hi nimirum, qui sine vera poenitentia et contritione et sine vera fide et absque bono proposito vitam emendandi ad Coenam Domini accedunt. Hi sibi ipsis iudicium, hoc est, temporales et aeternas poenas, indigna sua orali manducatione corporis Christi accersunt et corporis atque sanguinis Christi rei fiunt.
69] Digni vero convivae in Coena Domini sunt infirmi in fide, pusillanimes, perturbati Christiani, qui dum magnitudinem et multitudinem peccatorum suorum secura reputant, cohorrescunt, qui magnam suam immunditiem considerantes, hoc pretiosissimo thesauro et benefictis Christi indignos sese iudicant, qui fidei suae infirmitatem sentiunt atque deplorant et nihil magis in votis habent, quam ut Domino Deo firmiore et alacriore fide et puriore obedientia servire possint. Hi (ut diximus) sunt vere digni illi convivae, in quorum gratiam et quibus recreandis imprimis hoc augustissimum sacramentum et sacrum 70] convivium est institutum. Christus enim eiusmodi homines benignissime invitat, dicens Matth. 11, 28: Venite ad me omnes, qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos. Et alibi ait, Matth. 9, 12: Non est opus valentibus medicus, sed male habentibus. Et apostolus inquit 2 Cor. 12, 9: Virtus mea (dicit Dominus) in infirmitate perficitur. Et ad Romanos, 14, 1, scribit: Infirmum in fide assumite. Et paulo post: Deus eum assumpsit. Quisquis enim in Filium Dei crediderit, sive is firma sive infirma fide praeditus fuerit, habet vitam aeternam, Ioh. 3, 15. 36.
71] Dignitas igitur neque in magna neque in exigua infirmitate aut firmitate fidei, sed in merito Christi consistit. Huius fructum infirmus ille in fide angustique animi patens, qui opem Christi in curando filio miserrimo implorabat, Marc. 9, 24, non minus quam patriarcha Abraham, apostolus Paulus et alii, qui robustam fidem habuere, participat.
72] Et haec de vera praesentia et duplici manducatione corporis et sanguinis Christi, quae aut fide spiritualiter aut ore fit (quae posterior dignis et indignis communis est), dicta sunt [sunto].
73] Cum vero etiam de consecratione et de usitata illa regula: Nihil habet rationem sacramenti extra usum seu actionem divinatus institutam, dissensiones quaedam inter aliquos Augustanae Confessionis theologos inciderint, de his etiam duobus capitibus unanimem et pium nostrum consensum declarare 74] visum est. Ac de priore illa quaestione, quae est de consecratione, sentimus, quod veram praesentiam corporis et sanguinis Christi in Coena non efficiat ullius hominis vel verbum vel opus, dignitas seu meritum, sive pronuntiatio ministri, seu manducatio, seu fides communicantium; horum nullum nobis corpus et sanguinem Christi praesentia facit. Sed hoc totum, quod in Coena Christi corpus praesens habemus, simpliciter et in solidum omnipotentis Dei virtuti et verbo, institutioni atque ordinationi Domini nostri Iesu Christi est ascribendum.
75] Verissima enim illa et omnipotentia verba Iesu Christi, quae in prima institutione pronuntiavit, non mode in prima illa Coena efficacia lucre, sed eorum vis, virtus et efficacia adhuc hodie durant et valent; ita quidem certe, ut eorum virtute in omnibus locis, ubi Coena Domini iuxta Christi institutionem celebratur et verba ipsius usurpantur, virtute et potentia eorum verborum, quae Christus in prima Coena locutus est, corpus et sanguis Christi vere praesentia distribuantur et sumantur. Christus ipse enim (ubi ipsius institutio observatur et verba eius super pane et vino recitantur et benedictus panis et vinum benedictum distribuuntur) per verba illa recitata, virtute primae institutionis, hodie etiam verbo suo, quod repeti vult, efficax est. Hanc 76] piam nostram sententiam Chrysostomus his verbis confirmat. Et nunc (inquit) ille praesto est Christus, qui illam ornavit mensam, ipse istam quoque consecrat. Non enim homo est, qui proposita, panem et vinum, corpus Christi facit et sanguinem, sed ille, qui crucifixus pro nobis est, Christus. Sacerdotis ore verba proferuntur, et Dei virtute consecrantur et gratia. Hoc est, ait: “Corpus meum”; hoc verbo proposita elementa in Coena consecrantur. Et sicut illa vox, quae dicit [Gen. 1, 28]: “Crescite et multiplicamini et replete terram”, semel quidem dicta est, sed omni tempore sentit effectum, ad generationem operante natura, ita et vox illa: “Hoc est corpus meum, hic est sanguis meus”, semel quidem dicta est, sed per omnes mensas ecclesiae usque ad hodiernum diem et usque ad eius adventum praestat sacrificio firmitatem. De Proditione Iudae, hom. 7, sive de passione.
77] D. Lutherus de hac ipsa re ad eundem modum scribit. Haec illius iussio et institutio possunt hoc praestare et efficiunt, ut non nudum tantum panem et vinum, verum etiam corpus et sanguinem ipsius distribuamus et accipiamus. Sic enim verba ipsius habent: “Hoc est corpus meum; hic est sanguis meus.” Itaque non opus nostrum, non pronuntiatio nostra, sed mandatum et ordinatio Christi efficiunt, ut panis sit corpus et vinum sit sanguis Christi; idque iam inde a prima institutione Coenae usque ad finem mundi fieri solet, nostro autem ministerio haec quotidie distribuuntur. Tom. 6. Ien., fol. 99.
78] Item alibi: Sic et hic fit, etiamsi de omnibus panibus haec verba pronuntiarem: “Hoc est corpus Christi”, nihil tamen ea re efficeretur. At quando ad ipsius mandatum et institutionem in administratione Coenae Dominicae dicimus: “Hoc est corpus meum”, tum revera est ipsius corpus. Non propter nostram pronuntiationem, aut quod haec verba pronuntiata hanc habeant efficaciam, sed quia Christus nobis praecipit, ut haec verba pronuntiemus et hoc agamus, quod ipse in prima Coena fecit et hoc modo suum mandatum et factum cum recitatione nostra coniunxit. Tom. 3. Ien., fol. 446.
79] Et quidem verba institutionis Christi in administratione Coenae Dominicae palam coram ecclesia diserte et clare recitentur aut decantentur, neque ulla ratione intermittantur; idque plurimis et gravissimis de 80] causis: primum quidem, ut satisfiat et pareatur Christi mandato, qui inquit: Hoc facite; non igitur omittendum est, quod Christus ipse in Sacra Coena fecit; 81] deinde, ut auditorum fides de substantia et fructu huius sacramenti (de praesentia corporis et sanguinis Christi et de remissione peccatorum omnibusque beneficiis, quae nobis Christi morte et sanguinis profusione partae sunt et nobis in testamento Christi donantur) per verba testamenti Christi excitetur, confirmetur et 82] quam certissima reddatur; praeterea, ut elementa panis et vini ad hunc sacrum usum (quo videlicet nobis una cum illis Christi corpus manducandum et sanguis eius bibendus exhibeatur) sanctificentur seu benedicantur, ut divus Paulus inquit [1 Cor. 10, 16]: Calix benedictionis, cui benedicimus etc., haec autem benedictio non alia ratione fit quam verborum institutionis repetitione et recitatione.
83] Haec tamen benedictio seu recitatio verborum institutionis Christi sola non efficit sacramentum, si non tota actio Coenae, quemadmodum ea a Christo ordinata est, observetur; verbi gratia, cum benedictus panis non distribuitur, sumitur aut participatur, sed vel includitur vel sacrificatur vel circumgestatur. Mandatum enim Christi: Hoc facite, quod totam actionem complectitur, totum et inviolatum observandum est. 84] Ad huius autem sacramenti administrationem requiritur, ut in conventu aliquo piorum hominum panis et vinum benedictione consecrentur, dispensentur, sumantur, hoc est, edantur et bibantur, et mors Domini annuntietur. Ad hunc enim modum divus Paulus totam actionem, in qua panis frangitur seu distribuitur et sumitur, ob oculos nobis proponit 1 Cor. 10, 16.
85] Accedamus iam etiam ad alterum caput, de quo paulo ante mentio est facta. Ut vera et pia doctrina de Coena Domini sincera conservaretur, et multiplices idololatrici abusus atque corruptelae huius sacrosancti testamenti Christi vitarentur et abolerentur, utilis haec regula et norma ex verbis institutionis Coenae desumpta est: Nihil habet rationem sacramenti extra usum a Christo institutum seu extra actionem divinitus institutam. Haec regula nequaquam reiicienda est, magno enim cum fructu in ecclesia Christi retineri potest 86] et debet. Vocabula autem usus seu actio in hoc negotio proprie non significant fidem nec solam manducationem, quae ore fit, sed totam externam visibilem actionem Coenae Dominicae a Christo institutam. Ad eam vere requiritur consecratio seu verba institutionis, distributio et sumptio seu externa, quae dicitur, oralis manducatio benedicti panis et vini, item corporis et sanguinis Christi perceptio. 87] Et cum extra hunc usum panis in missa pontificia non distribuitur, sed vel offertur vel includitur vel circumgestatur aut adorandus proponitur, non est ille pro sacramento agnoscendus. Quemadmodum etiam aqua baptismi, si ad campanas baptizandas aut ad curandam lepram adhiberetur aut adoranda proponeretur, nullam haberet sacramenti (baptismatis) rationem. Huiusmodi pontificiis abusibus haec regula initio renascentis evangelii opposita et ab ipso D. Luthero pie declarata est. Tom. 4, Ien.
88] Interim tamen dissimulare non debemus, quod Sacramentarii hanc utilem et necessariam regulam vafre, subdole et malitiose ad negandam veram et substantialem praesentiam et oralem manducationem corporis Christi (quae hic in terris fit et dignis atque indignis communis est) falsa interpretatione depravent. Interpretantur enim eam de spirituali usu fidei inferno ac sentiunt, sumptionem Coenae Dominicae indignis non esse sacramentum, et fieri communicationem corporis Christi tantummodo spiritualiter per fidem, aut fidem hoc praestare, ut corpus Christi in Coena praesens sit. Inde porro colligunt, indignos, infideles, hypocritas corpus Christi nec praesens habere nec accipere.
89] Atqui fides nostra sacramentum non efficit, sed tantum omnipotentis Dei atque Salvatoris nostri Iesu Christi certissimum verbum et institutio hoc praestant. Verbum enim Domini in ecclesia efficax est manetque, neque vel dignitate vel indignitate ministri, neque sumentis incredulitate quidquam ei derogatur aut virtus eius enervatur. Sanctum Christi evangelion est permanetque evangelion, etiamsi impii quidam auditores nullam illi fidem adhibeant, in quibus etiam illud non est efficax ad salutem. Idem etiam fit in sumptione sacramenti, ut Christus in verbis suis: Accipite, edite; hoc est corpus meum, verax maneat, sive communicantes in ipsum credant, sive non credant; praesentiam enim corporis et sanguinis sui non per nostram fidem, sed per omnipotentiam suam efficit.
90] Quare perniciosus error est, quem adversarii impudenter defendunt, et subdola depravatione usitatae huius regulae plus fidei nostrae (quippe quae, ipsorum opinione, corpus Christi praesens nobis sistat atque participet) quam omnipotentiae Domini atque Salvatoris nostri Iesu Christi ascribunt.
91] Iam quod ad Sacramentariorum varia et imaginaria fundamenta atque futiles obiectiones attinet, quas illi de essentialibus et naturalibus humani corporis proprietatibus, de ascensu Christi ad coelos et de ipsius ex hoc mundo discessu, et si quae sunt his similia, afferunt: hae nugae, inquam, omnes et singulae, argumentis e Verbo Dei desumptis, solide, nervose et copiose a D. Luthero in polemicis ipsius scriptis refutatae sunt. Quare plum lectorem (brevitatis studio) ad illius scripta remittimus. In his autem principem locum habent: libellus, quem contra coelestes prophetas (ut tum vocabantur) edidit, et aliud opusculum, cuius inscriptio est: Quod verba: Hoc est corpus meum adhuc firma constent; item maior ipsius et minor (post aliquot annos) edita confessio de Coena Domini et alia praeterea eiusdem de hoc negotio evulgata opuscula. Neque enim fanatici spiritus a morte D. Lutheri ullum novum argumentum in medium attulerunt.
92] Quod autem nullis argumentis ab hominibus argute excogitatis, utcunque rationi blandiantur, abduci nos patimur, nec pati vel volumus vel possumus vel debemus a perspicua, simplicissima et clara verborum testamenti Christi sententia in aliam opinionem, quae ab expressis verbis Christi recedit, sed simpliciter potius ea intelligimus et credimus: haec nostra sunt fundamenta, quibus hactenus, post motam controversiam in hoc articulo, 93] constanter nixi sumus, quae etiam D. Lutherus initio exortae huius dissensionis contra Sacramentarios sequentibus verbis posuit (D. Lutherus in maiori sua de Coena Domini confessione): Mea fundamenta, quibus in hoc negotio nitor, haec sunt:
94] I. Primum est hic articulus fidei: Iesus Christus est substantialis, naturalis, verus, perfectus Deus et homo, in una persona indivisus et inseparabilis.
95] II. Secundum, quod dextera Dei est ubique.
96] III. Tertium, quod Verbum Dei neque falsum est neque fallax.
97] IV. Quartum, quod Deus varios modos habet novitque, quibus aliquo in loco esse potest, neque uno illo tantummodo contentus esse cogitur, de quo fanatici homines nugantur, quem philosophi localem vocant.
98] Et Christi unitum corpus (inquit Lutherus) tribus modis seu triplici ratione potest alicubi esse:
99] Primo, comprehensibili et corporali ratione, quali usus est, cum in terris corporaliter conversaretur, cum certo loco secundum quantitatem suam circumscriberetur. Hoc modo etiam hodie uti potest, quoties ipsi visum fuerit, id quod post resurrectionem suam aliquoties fecit et in novissimo die tali ratione praesentiae sese manifestabit, sicut Paulus de Christo docet, inquiens 1 Tim. 6, 15: “Quem [quam] suis temporibus ostendat beatus et solus potens, Rex regum et Dominus dominantium.” Et ad Colossenses 3, 4: “Cum Christus apparuerit, vita vestra” etc. Hoc modo Christus non est in Deo aut apud Patrem, aut in coelis, sicut fanaticus ille spiritus somniat. Deus enim non est corporalis locus. Et de hoc modo agitur in illis Scripturae dictis, quae a fanaticis hominibus afferuntur, quod videlicet Christus mundum reliquerit et ad Patrem iverit.
100] Deinde alio incomprehensibili et spirituali modo alicubi esse potest, ut loco non circumscribatur, sed per omnes creaturas penetret pro liberrima sua voluntate, quemadmodum (ut crassa quadam similitudine rem utcunque adumbrem) visus meus per aërem, lumen aut aquam penetrat atque in iis rebus est, neque tamen loco circumscribitur. Et quemadmodum sonus per aquam, aërem, asserem aut parietem transit et in iis rebus est neque tamen loco circumscribitur. Eodem modo etiam lux et calor per aërem, aquam, vitrum, crystallum et per similes materias penetrant et in iis rebus sunt, nec tamen loco circumscribuntur; et quidem eius rei multa comparationes adduci possent. Hoc modo usus est Christus. cum resurgens e sepulcro clauso et obsignato prodiret, et quando per ianuas clausas ad discipulos ingrederetur, et sicut est in pane et vino Coenae, atque hoc modo creditur de sanctissima virgine Maria, matre sua, natus esse.
101] Praeterea alicubi esse potest divino et coelesti modo, secundum quem cum Deo una est persona. Ea ratione creaturae longe illi praesentiores et penetratu faciliores sunt quam iuxta secundum modum. Si enim iuxta illum secundum modum potest esse in creaturis et apud creaturas, ut tamen ipsum non sentiant, tangant, circumscribant aut comprehendant, multo profecto magis secundum hunc tertium, admirandum, sublimem modum in omnibus creaturis, multoque mirabilius erit, ut ipsum non includant, circumscribant aut comprehendant, sed potius, ut ipsos praesentes habeat, circumscribat et comprehendat. Hunc enim praesentiae Christi modum, quem ex unione personali cum Deo habet, longissime extra creaturas, quam longe videlicet Deus extra creaturas est, ponere te oportet. Rursus autem tam profunde et prope eundem modum in omnes creaturas, quam profunde et prope Deus in omnibus creaturis est, pones. Est enim una inseparabilis persona cum Deo; ubi igitur Deus est, ibi ipsum. quoque esse, aut 102] fidem nostram falsam esse oportet. Quis autem explicare aut saltem cogitationibus suis assequi poterit, quomodo hoc fiat? Scimus quidem, rem revera ita se habere, quod videlicet sit in Deo extra omnes creaturas, et cum ipso una sit persona; modum autem, quo ista fiant, ignoramus. Excedit hoc mysterium naturam et rationis humanae, imo etiam angelorum in coelis captum; soli Deo notum est. Cum igitur hoc arcanum nobis incomprehensum et tamen verissimum sit, non decet nos ipsius verbo contradicere, nisi firmis argumentis probare possimus, quod Christi corpus nequaquam ibi esse valeat, ubi Deus est, et quod hic modus praesentiae confictus sit. Hoc fanaticis illis hominibus probandum incumbit, sed nunquam id praestabunt.
103] An vero Deus etiam plures modos habeat et norit, iuxta quos Christi corpus alicubi sit, ego haudquaquam negaverim. Hoc saltem indicare volui, quam crassi et stupidi homines sint fanatici illi, qui Christi corpori nonnisi unicum illum, primum et comprehensibilem praesentiae modum tribuunt. Sed neque de illo modo probare poterunt, quod cum nostra sententia pugnet. Ego enim nunquam asserere velim, quod potentia Dei non efficere valeat, ut unum corpus simul in pluribus locis, etiam corporali et comprehensibili modo, adesse possit. Quis enim et quibus argumentis evincet, quod hoc Deo sit impossibile? Quis potentiae ipsius finem deprehendit? Fanatici quidem id cogitant: hoc Deus praestare non potest; sed quis ipsorum cogitationibus credet, et quo argumentorum genere has cogitationes suas confirmabunt? Hactenus Lutherus.
104] Ex his D. Lutheri verbis etiam manifestum est, in qua significatione vocabulum spiritualiter in ecclesiis nostris quoad hoc negotium usurpetur. Vocabulum enim spiritualiter Sacramentariis nihil aliud significat quam spiritualem illam communionem, quando nimirum per fidem in Spiritu vere credentes Christo Domino incorporantur et revera spiritualia membra corporis eius fiunt.
105] Cum vero D. Lutherus aut nos vocabulo spiritualiter in hoc negotio utimur, intelligimus spiritualem, supernaturalem, coelestem modum, secundum quem Christus in Sacra Coena praesens est et non tantum in credentibus consolationem et vitam, verum etiam in infidelibus iudicium efficit. Et quidem per vocabulum illud spiritualiter Capernaiticas illas imaginationes de crassa et carnali praesentia excludimus et reiicimus, quae ecclesiis nostris per Sacramentarios post tot publicas nostras protestationes affingitur. Et in ea sententia intelligi volumus vocabulum spiritualiter, cum dicimus, corpus et sanguinem Christi in Sacra Coena spiritualiter accipi, edi et bibi. Tametsi enim participatio illa ore fiat, tamen modus spiritualis est.
106] Fides igitur nostra in hoc articulo de vera praesentia corporis et sanguinis Christi in Sacra Coena super veri et omnipotentis Dei, Domini et Salvatoris nostri Iesu Christi, veritatem et omnipotentiam est fundata et exstructa. Haec fundamenta ita solida atque immota sunt, ut et fidem nostram in omnibus tentationibus (quae de hoc articulo incidere possunt) confirmare et stabilire et omnes Sacramentariorum obiectiones et argutias, utcunque speciosae sint et humanae rationi plurimum blandiantur, refutare et evertere et piis animis per omnia sufficere et praesentissimam consolationem et fiduciam afferre possint.
107] Quare reiicimus et damnamus corde et ore utpote fallaces et fraude plenos omnes errores, qui recitatae iam sanae doctrinae et in sacris litteris fundatae adversantur et repugnant:
108] I. Pontificiam transsubstantiationem, cum docetur, quod panis et vinum, si consecrata seu benedicta fuerint, in Sacrosancta Coena substantiam et essentiam suam penitus amittant et in substantiam corporis et sanguinis Christi convertantur, ita quidem, ut sola externa species panis et vini, sive accidentia sine subiecto, reliqua maneant. Et quod fingunt, corpus Christi sub specie panis (qui tamen panis ipsorum opinione iam non amplius est panis, sed naturalem suam essentiam amisit) revera praesens esse etiam extra actionem Coenae Dominicae, cum videlicet panis in sacrario inclusus asservatur aut in solenni et theatrica pompa adorandus ostentatur et circumgestatur. Nihil enim rationem sacramenti habere potest extra mandatum Dei et usum a Christo institutum, ut supra monuimus.
109] II. Repudiamus et damnamus etiam omnes alios pontificios abusus huius sacramenti, imprimis vero abominationem sacrificii missae pro vivis et defunctis.
110] III. Quod laicis (ut vocant) una tantum sacramenti species sive pars (et quidem contra expressum mandatum et claram institutionem Christi) porrigitur. Et sane hi aliique plurimi pontificii abusus in ecclesiis nostris, in communi illa Confessione et Apologia, in Smalcaldicis Articulis et aliis nostrorum scriptis, solide Verbo Dei et eruditae atque piae antiquitatis testimoniis refutati et reiecti sunt.
111] Cum autem in hoc scripto praecipue confessionem et declarationem nostram de vera praesentia corporis et sanguinis Christi contra Sacramentarios (quorum aliqui sub Augustanae Confessionis titulo in ecclesias nostras sine fronte sese ingerunt) proponere voluerimus, eam ob causam Sacramentariorum errores praecipue hoc loco recitare et commemorate visum est, eo fine, ut auditores nostri eos agnoscere et cavere possint.
112] Reiicimus igitur atque damnamus corde et ore ut falsas et imposturae plenas omnes Sacramentariorum opiniones et dogmata, quae supra commemoratae et in Verbo Dei fundatae doctrinae non consentiunt, sed adversantur et repugnant:
113] I. Cum docetur, quod verba institutionis non simpliciter in propria sua significatione, ut sonant, de vera substantiali corporis et sanguinis Christi praesentia in Coena Domini, accipienda, sed per tropos et figuratas significationes in alienam et novam sententiam sint torquenda. Et hoc loco omnes Sacramentariorum opiniones eiusmodi, quarum aliquae inter se etiam pugnant (quot aut quam variae illae sint), reiicimus.
114] II. Quod oralis sumptio corporis et sanguinis Christi in Sacra Coena a Sacramentariis negatur eique opponitur, quod corpus Christi in Coena spiritualiter tantum, per fidem, accipiatur, ita quidem, ut ore in Sacra Coena tantum panem et vinum edamus atque bibamus.
115] III. Quod docetur, panem et vinum in Coena Domini nihil aliud esse nisi notas quasdam professionis, quibus Christiani se invicem agnoscant.
IV. Vel quod panis et vinum sint tantum figurae, symbola, typi ac similitudines longissime absentis corporis Christi, ea quidem ratione, quod, ut panis et vinum sunt cibus externus nostri corporis, ita absens corpus Christi una cum ipsius merito sit animae nostrae cibus spiritualis.
116] V. Quod panis et vinum non sint nisi symbola aut signa memorialia absentis corporis Christi, quibus signis tamquam externo pignore confirmemur, quod fides illa (quae a Coena sese avertit et supra omnes coelos ascendit) sursum non minus vere corporis et sanguinis Christi particeps fiat, quam revera in Coena Domini ore externa symbola accipimus. Et quod hoc modo fides nostra in Sacra Coena tantummodo per externa symbola, non autem per verum, praesens et nobis exhibitum corpus et sanguinem Christi obsignetur et confirmetur.
117] VI. Quod in Coena Domini fidei tantummodo virtus, operatio et meritum longe absentis corporis Christi distribuantur et communicentur, ut hac ratione absentis corporis Christi participes fiamus. Et quod iuxta hunc modum unio sacramentalis sit intelligenda, videlicet de analogia signi et signati, quatenus nimirum corpus et sanguis Christi cum pane et vino aliquid similitudinis habent.
118] VII. Quod corpus et sanguis Christi spiritualiter duntaxat, per fidem, sumatur et participetur.
119] VIII. Quod Christus propter ascensum suum in coelos corpore suo in certo quodam coeli loco ita sit comprehensus et circumscriptus, ut suo corpore nobiscum in Sacra Coena (quae iuxta institutionem Christi in terris celebratur) vere et substantialiter praesens esse neque possit neque velit, sed potius tam longe a Sacra Coena absit, quantum altissimum coelum a terris distat. Sic enim quidam Sacramentarii verba illa in Actis Apostolicis 3, 21: Oportet Christum coelum accipere, de industria malitiose (ad confirmandum errorem suum) depravarunt et loco sincerae translationis haec verba reposuerunt: Oportet Christum coelo capi, quae verba significant, Christum ita in coelum receptum, ut coelo circumscribatur et comprehendatur, ut nobiscum in terris humana sua natura nullo prorsus modo praesens esse possit aut velit.
120] IX. Quod Christus veram, substantialem praesentiam corporis et sanguinis sui in sacra sua Coena neque promiserit neque praestare possit aut velit, cum ipsius natura et proprietas assumptae suae humanitatis id non admittant.
121] X. Quod non solum verbum et sola Christi omnipotentia, sed fides corpus Christi in Coena Domini praesens nobis sistat. Unde quidam verba institutionis in actione Coenae Dominicae non recitant, sed omittunt. Etsi autem papistica consecratio (quae pronuntiationi verborum tamquam operi sacerdotis eam vim ascribit, quasi ea sacramentum efficiat) non iniuria reprehenditur atque reiicitur, tamen verba institutionis in actione Coenae Dominicae nequaquam omitti possunt aut debent; id quod ex superiore declaratione manifestum est.
122] XI. Quod credentes iubentur, corpus Christi non cum pane et vino Coenae (iuxta Christi institutionem) quaerere, sed a pane Sacrae Coenae fide sua in coelum ad locum illum ablegantur, in quo Christus suo corpore sit, ut ibi eius fiant participes.
123] XII. Reiicimus etiam hunc errorem, cum docetur, quod in fideles et impoenitentes (qui titulo duntaxat Christiani sunt, revera autem fidem vivam, veram et salvificam non habent) in Coena Domini non corpus et sanguinem Christi, sed tantum panem et vinum accipiant. Et cum nonnisi duo genera convivarum in hoc coelesti convivio reperiantur, digni videlicet et indigni, reiicimus etiam illud discrimen inter indignos, quod aliqui faciunt, qui asserunt, impios Epicureos, empaectas et Verbi Dei contemptores (qui in externa ecclesiae communione sunt) non corpus et sanguinem Christi ad iudicium in usu Coenae, sed tantummodo panem et vinum sumere.
124] XIII. Et cum docetur, dignitatem non tantum in vera fide, verum etiam in propria hominis praeparatione consistere.
125] XIV. Similiter, cum docetur, etiam vere credentes, qui viva et vera fide praediti sunt eamque retinent, si tamen ea praeparatione propria et sufficiente careant, quam ipsi sibi proposuerunt, hoc sacramentum tamquam indignos convivas ad iudicium accipere.
126] XV. Elementa illa seu visibiles species benedicti panis et vini adorari oportere. Quod autem Christus ipse, verus Deus et homo (qui in Coena sua, in legitimo nimirum eius usu, vere et substantialiter praesens est) in spiritu et in veritate (quemadmodum etiam omnibus aliis locis, praecipue vero ubi ecclesia ipsius est congregata) adorari debeat, id nemo nisi Arianus haereticus negaverit.
127] XVI. Repudiamus praeterea et damnamus omnes curiosas, sarcasmis tinctas et blasphemas quaestiones atque huius generis sermones, qui crasse, camaliter et Capernaitice de supernaturalibus et coelestibus mysteriis Coenae Dominicae proferuntur.
128] Reliquae antitheses et reiectae opiniones, quae cum pia doctrina pugnant, in superiore declaratione reprehensae atque repudiatae sunt, eas (quia brevitati studemus) hoc loco repetere noluimus. Si quae sunt autem, praeter haec, alia falsa et damnata dogmata, eorum diiudicatio ex praemissa copiosa explicatione peti et (si opus sit) nominatim reprobari possunt. Nos enim omnia, quae supra commemoratae et in Verbo Dei bene fundatae doctrinae non consentiunt, sed repugnant, reiicimus atque damnamus.
——————————

VIII. DE PERSONA CHRISTI.
1] Orta est etiam controversia inter Augustanae Confessionis theologos de persona Christi, quam tamen non ipsi inter se moverunt, sed ei occasionem Sacramentarii originaliter dederunt.
2] Cum enim D. Lutherus veram et substantialem corporis et sanguinis Christi in Sacra Coena praesentiam contra Sacramentarios, e verbis institutionis Coenae firmissimis argumentis liquido probasset atque confirmasset, a Cinglianis illi obiectum est: si corpus Christi simul in coelo et in terris in Coena Domini praesens sit, necessario consequi, illud non esse verum et humanum corpus; talem enim maiestatem soli Deo tribuendam, corpus vero Christi nequaquam illius capax esse.
3] Hanc obiectionem D. Lutherus refutavit, eamque nihil ponderis habere, luculenter in didacticis et polemicis suis scriptis de Coena Domini, quae Sacramentariis opposuit, demonstravit, quae nos non minus quam didactica huius viri scripta approbamus; idque publice 4] testatum esse volumus. Interim, post mortem D. Lutheri prodierunt quidam theologi (Augustanam Confessionem profitentes), qui non quidem aperte et manifeste ad Sacramentarios in negotio Coenae Dominicae transierunt, sed tamen eadem fundamenta falsa, de persona Christi, quibus Sacramentarii veram et substantialem corporis et sanguinis Christi praesentiam e Coena Domini tollere conati sunt, in medium attulerunt, asserentes, humanae naturae in persona Christi ea non esse tribuenda, quae sint supra vel etiam contra humanas illius naturales et essentiales proprietates. Atque super hoc negotio D. Lutheri piam doctrinam et una omnes illos, qui eam utpote Verbo Dei conformem amplexi sunt, omnium propemodum veterum horribilium haereseon insimularunt atque accusarunt.
5] Ut autem haec controversia pie iuxta Verbi Dei et fidei nostrae analogiam declaretur et per gratiam Dei componatur, unanimi consensu doctrinam, fidem et confessionem nostram de hoc articulo recitabimus.
6] Credimus, docemus et confitemur: Etsi Filius Dei per se integra et distincta Divinitatis aeternae persona est, adeoque verus, substantialis, perfectus Deus, cum Patre et Spiritu Sancto ab aeterno fuit, quod tamen (in plenitudine temporis) humanam naturam in unitatem suae personae assumpserit, non ita, quasi duae iam in Christo personae aut duo Christi facti sint, sed quod Christus Iesus iam in una persona simul verus sit aeternus Deus, ab aeterno ex Patre genitus, et verus homo, e laudatissima virgine Maria natus, ut scriptum est Rom. 9, 5: Ex quibus est Christus secundum carnem, qui est super omnia Deus benedictus in saecula.
7] Credimus, docemus et confitemur, iam in una illa indivisa persona Christi duas esse distinctas naturas, divinam videlicet, quae ab aeterno est, et humanam, quae in tempore assumpta est in unitatem personae Filii Dei. Et hae duae naturae in persona Christi nunquam vel separantur, vel confunduntur, vel altera in alteram mutatur, sed utraque in sua natura et substantia seu essentia (in persona Christi) in omnem aeternitatem permanet.
8] Credimus etiam, docemus et confitemur, quod, ut natura utraque in sua natura et essentia inconfusa manet, neque unquam aboletur, ita etiam utraque suas naturales essentiales proprietates retineat, neque in omnem aeternitatem eas deponat, et quod unius naturae proprietates essentiales nunquam alterius naturae proprietates essentiales fiant.
9] Credimus autem, docemus et confitemur, quod omnipotentem esse, aeternum, infinitum, ubique simul esse, naturaliter, hoc est, secundum proprietatem naturae et naturalis illius essentiae, per se ubique praesentem esse, omnia nosse etc. sint revera essentiales naturae divinae proprietates, quae etiam humanae naturae essentiales proprietates in aeternum nunquam fiant.
10] At vero esse corpoream creaturam, carnem et sanguinem, finitum et circumscriptum esse, pati, mori, ascendere, descendere, de loco in locum moveri, esurire, sitire, algere, aestu affligi, et si quae sunt similia, esse proprietates humanae naturae statuimus, quae nunquam proprietates divinae naturae fiant.
11] Credimus, docemus et confitemur etiam, quod iam, post factam incarnationem, non quaelibet natura in Christo per se ita subsistat, ut utraque sit persona separata, aut quod utraque personam singularem constituat, sed ita naturas unitas esse sentimus, ut unicam tantum personam constituant, in qua simul personaliter ambae, divina et humana natura assumpta, unitae sint et subsistant, ita quidem, ut iam, post incarnationem, ad integram Christi personam non modo divina, sed etiam assumpta humana natura pertineat, et quod persona Filii Dei incarnati ut sine divinitate sua, ita etiam sine humanitate sua non sit integra persona. In Christo igitur non sunt duae distinctae, sed unica tantum persona, non obstante, quod duae distinctae naturae, utraque in sua essentia et proprietatibus naturalibus, inconfusae in ipso reperiantur.
12] Credimus quoque, docemus ac confitemur, assumptam humanam naturam in Christo non tantum essentiales et naturales suas proprietates habere et retinere, sed praeterea etiam per unionem personalem, qua cum divinitate mirando modo copulata est, et postea per glorificationem exaltatam esse ad dexteram maiestatis, virtutis et potentiae super omne, quod nominatur, non tantum in hoc, sed etiam in futuro saeculo, Eph. 1, 21.
13] Quod vero ad hanc maiestatem attinet, ad quam Christus secundum humanitatem suam exaltatus est, non eam tum demum accepit, cum a mortuis resurrexit et ad coelos ascendit, sed tum, cum in utero matris conciperetur et homo fieret, quando videlicet divina et humana natura personaliter sunt 14] unitae. De hac autem hypostatica unione non ita sentiendum est (ut quidam sinistre eam accipiunt), quasi duae illae naturae, divina et humana, eo modo unitae sint, quo duo asseres conglutinantur, ut realiter seu re ipsa et vere nullam prorsus communicationem inter se habeant. 15] Hic enim Nestorii et Samosateni error est et haeresis, qui haeretici (ut Suidas et Theodorus presbyter Rethehensis testantur) senserunt atque docuerunt: δύο φύσεις διῃρημένως ἐχούσας, καὶ ακοινωνήτους πρὸς ἑαυτὰς παντάπασιν, hoc est, duas naturas separatim seu seorsim se habentes et omni modo ad invicem seu inter se incommunicabiles esse. Hoc falso dogmate naturae separantur et duo Christi finguntur, quorum unus sit Christus, alter vero Deus Logos, qui in Christo habitet.
16] Sic enim Theodorus presbyter scribit: Paulus quidam iisdem, quibus Manes tempori bus, Samosatenus quidem ortu, sed Antiochiae Syriae antistes, Dominum impie dixit nudum fuisse hominem, in quo Deus Verbum sicut et in singulis prophetis habitavit [habitaverit], ac proinde duas naturas separatas et citra omnem prorsus inter se communionem in Christo esse, quasi alius sit Christus, alius Deus Verbum in ipso habitans.
17] Contra hanc damnatam haeresin catholica Christi ecclesia semper omnibusque temporibus simplicissime credidit et sensit, humanam et divinam naturam in persona Christi eo modo unitas esse, ut veram inter se communicationem habeant. Neque tamen ideo naturae in unam essentiam, sed ut D. Lutherus loquitur, in unam personam conveniunt 18] et commiscentur. Et propter hanc hypostaticam unionem et communicationem veteres orthodoxi ecclesiae doctores saepe admodum, non modo ante, verum etiam post Chalcedonense Concilium, vocabulo mixtionis, in pia tamen sententia et vero discrimine, usi sunt. Eius rei confirmandae gratia multa patrum testimonia in medium afferri possent, quae passim in hominum nostrorum scriptis reperire licet. Et quidem erudita antiquitas unionem hypostaticam et naturarum communicationem similitudine animae et corporis, item ferri candentis aliquo modo declaravit. Anima 19] enim et corpus (quemadmodum etiam ignis et ferrum) non tantum per phrasin aut modum loquendi aut verbaliter, sed vere et realiter communicationem inter se habent, neque tamen hoc modo confusio aut naturarum exaequatio introducitur, qualis fieri solet, cum ex melle et aqua mulsum conficitur; talis enim potus non amplius aut aqua est mera aut reel merum, sed mixtus quidam ex utroque potus. Longe certe aliter se res in illa divinae et humanae naturae unione (in persona Christi) habent [habet]. Longe enim sublimior est et plane ineffabilis communicatio et unio divinae et humanae naturae in persona Christi, propter quam unionem et communicationem Deus homo est et homo Deus. Nec tamen hac unione et communicatione naturarum vel ipsae naturae vel harum proprietates confunduntur, sed utraque natura essentiam et proprietates suas retinet.
20] Propter hanc hypostaticam unionem (quae sine vera illa communicatione naturarum nec cogitari nec subsistere potest) non nude et sola humana natura, cuius proprium est pati et mori, pro totius mundi peccatis est passa, sed ipse Filius Dei vere (secundum tamen naturam humanam assumptam) passus et, ut Symbolum nostrum Apostolicum testatur, vere mortuus est, etsi divina natura neque pati neque mori potest. Hanc 21] rem D. Lutherus in maiore sua de Coena Domini confessione copiose et solide declaravit, ubi blasphemam Cinglii alloeosin, qui docuit, unam naturam pro altera sumi et intelligi, tamquam diaboli larvam reiecit et ad inferni barathrum damnavit.
22] Et sane veteres ecclesiae doctores duo haec vocabula, κοινωνίαν et ἕνωσιν, communicationem et unionem, in explicatione huius mysterii coniunxerunt et alterum per alterum declararunt. Irenaeus, lib. IV, cap. 37; Athanasius in Epistola ad Epictetum; Hilarius De Trinitate, lib. IX; Basilius et Nyssenus in Theodoreto; Damascenus, lib. III, cap. 19.
23] Propter hanc hypostaticam unionem et communionem divinae et humanae naturae in Christo credimus, docemus et confitemur iuxta fidei nostrae Christianae analogiam omnia ea, quae de Christi maiestate secundum humanam eius naturam, qua ad dexteram omnipotentiae et virtutis Dei sedet, et iis, quae ex ea consequuntur, dici solent, locum non habitura, neque stare posse, nisi hypostatica illa unio et communicatio naturarum in persona Christi realiter et vere existerent.
24] Huius hypostaticae unionis ratione et naturarum communione Maria, laudatissima illa virgo, non hominem duntaxat, sed talem hominem, qui vere Filius Dei altissimi est, genuit, ut archangelus Gabriel testatur. Is Filius Dei etiam in utero matris divinam suam maiestatem demonstravit, quod de virgine, inviolata ipsius virginitate, natus est. Unde et vere θεοτόκος, Dei genitrix, est et tamen virgo mansit.
25] Illius hypostaticae unionis et communicationis virtute omnia miracula sua edidit et divinam suam maiestatem pro liberrima voluntate, quando et quomodo ipsi visum fuit (non tantum post resurrectionem suam et ascensum ad coelos, verum etiam in statu exinanitionis), manifestavit; verbi gratia in nuptiis, quae in Cana Galilaeae celebratae fuerunt; item, cum duodecim annos natus, inter viros eruditos eruditissime disputaret; praeterea in horto, quando unico propemodum verbulo hostes suos in terram prosterneret; quin imo in ipsa morte; non enim ut alius quispiam vulgaris homo mortuus est, sed in morte, et quidem per suam mortem, ipsam mortem, peccatum, diabolum, infernum et aeternam damnationem devicit. Haec certe admiranda opera humana natura sola nequaquam praestare potuisset, nisi cum divina natura personaliter unita fuisset et realem cum ea communicationem habuisset.
26] Ex hac unione et naturarum communione humana natura habet illam exaltationem, post resurrectionem a mortuis, super omnes creaturas in coelo et in terra, quae revera nihil aliud est, quam quod Christus formam servi prorsus deposuit, humanam vero naturam non deposuit, sed in omnem aeternitatem retinet et ad plenam possessionem et divinae maiestatis usurpationem secundum assumptam humanam naturam evectus est. Eam vero maiestatem statim in sua conceptione, etiam in utero matris habuit, sed, ut apostolus loquitur Phil. 2, 7, se ipsum exinanivit eamque, ut D. Lutherus docet, in statu suae humiliationis secreto habuit, neque eam semper, sed quoties ipsi visum fuit, usurpavit.
27] Iam vero, postquam non communi ratione, ut alius quispiam sanctus, in coelos ascendit, sed, ut apostolus Eph. 4, 10 testatur, super omnes coelos ascendit et revera omnia implet et ubique non tantum ut Deus, verum etiam ut homo praesens dominatur et regnat a mari ad mare et usque ad terminos terrae, quemadmodum olim prophetae, Ps. 8, 2. 7; 93, 1 sq.; Zach. 9, 10, de ipso sunt vaticinati, et apostoli Marc. 16, 20 testantur, quod Christus ipsis ubique cooperatus sit et sermonem ipsorum sequentibus signis confirmaverit. 28] Haec autem non terreno modo, sed, ut D. Lutherus loqui solet, pro modo et ratione dexterae Dei facta sunt, quae non est certus aliquis et circumscriptus in coelo locus (ut Sacramentarii sine testimonio Sacrae Scripturae fingunt), sed nihil aliud est nisi omnipotens Dei virtus, quae coelum et terram implet, in cuius possessionem Christus iuxta humanitatem suam sine confusione tamen et exaequatione naturarum et in essentialibus proprietatibus realiter seu revera venit. Ex 29] hac communicata sibi divina virtute homo Christus, iuxta verba testamenti sui, corpore et sanguine suo in Sacra Coena, ad quam nos verbo suo ablegat, praesens esse potest et revera est, quod alioqui nulli alii homini possibile est, quia nemo hominum cum divina natura hoc modo unitus et in divinam illam omnipotentem maiestatem et virtutem (ratione hypostaticae duarum in Christo naturarum unionis) collocatus est, sicut unus et solus ille 30] Iesus virginis Mariae filius. In ipso enim divina et humana natura hypostatice sunt unitae, ita ut in Christo tota Divinitatis plenitudo corporaliter inhabitet, Col. 2, 9, et in illa personali unione tam arcta et ineffabilis est naturarum communio, in quam etiam, ut apostolus Petrus, 1 Pet. 1, 12, ait, desiderant angeli cum admiratione et gaudio prospicere. De qua re paulo post suo loco ordine et copiosius dicetur.
31] Et ex hoc fundamento, cuius iam facta est mentio, et quod unio personalis docet, quomodo videlicet divina et humana natura in persona Christi sint unitae, ut non modo nomina communia, sed realiter etiam et re ipsa inter se, sine omni confusione et exaequatione essentiarum, communicent, promanat etiam doctrina illa de communicatione idiomatum duarum in Christo naturarum, de qua infra aliquid amplius dicetur.
32] Cum autem indubitatum et extra controversiam positum sit, quod propria non egrediantur sua subjects, hoc est, quod quaelibet natura suas proprietates essentiales retineat, et illae non ab una natura separentur atque in alteram, tamquam aqua de uno vase in aliud, transfundantur, nulla prorsus fieri aut constare posset proprietatum communicatio, nisi illa, de qua diximus, personalis naturarum in Christo esset unio et communicatio. 33] Hoc autem (post articulum Sanctae Trinitatis) summum est mysterium, quo nullum maius in coelo et in terra reperitur. Unde Paulus ait 1 Tim. 3, 16: Manifeste magnum est pietatis mysterium, quod Deus manifestatus est in carne etc. 34] Cum enim apostolus Petrus clarissimis verbis 2 Pet. 1, 4 testetur, quod nos etiam, in quibus Christus (tantummodo ex gratia) habitat, propter tantum mysterium divinae naturae participes fiamus in Christo, quantum existimabimus eam esse communicationem divinae naturae, de qua apostolus loquitur, quod videlicet in Christo tota Divinitatis plenitudo inhabitat corporaliter, ita quidem, ut Deus et homo una sint 35] persona! Plurimum autem refert, ut haec doctrina de communicatione idiomatum convenienti discrimine et distincte tractetur et explicetur. Propositiones enim et praedicationes, quibus utimur, cum de persona Christi et de naturis et proprietatibus eius loquimur, non omnes unius sunt generis aut modi. Et si quando non satis dextre et distincte hoc negotium tractatur, tum doctrina haec involvitur, et lector simplex facile perturbatur. Quare ea, quam subiiciemus, explicatio alta mente reponatur; ea autem, ut res ipsa lectori planior et intellectu facilior sit, tribus praecipuis capitibus comprehendi potest.
36] Primo, cum in Christo duae sint distinctae naturae, quae essentiis et proprietatibus suis neque mutantur neque confunduntur, utriusque vero naturae una tantum sit persona, ea, quae unius tantum naturae propria sunt, alteri naturae non seorsim, quasi separatae, sed toti personae (quae simul Deus et homo est) attribuuntur, sive Deus sive homo nominetur.
37] Sed in hoc praedicationum genere non sequitur, quod ea, quae toti personae tribuuntur, simul utriusque naturae sint proprietates, sed distincte declarandum est, secundum quam naturam aliquid toti personae ascribatur. Ad hunc modum loquitur Paulus Rom. 1, 3, cum de Christo dicit: Christum genitum esse ex semine Davidis secundum carnem. Et Petrus de Christo inquit 1 Pet. 3, 18; 4, 1, quod sit mortificatus carne, et quod passus sit in carne.
38] Cum autem et occulti et aperti Sacramentarii sub hac regula (quando dicitur, quod toti personae tribuatur, quod uni naturae proprium est) perniciosum suum errorem occultent, dum totam quidem personam nominant, interim tamen unam, eamque (ut sic dicamus) nudam tantum naturam intelligunt, alteram autem penitus excludunt, quasi nuda vel sola humana natura pro nobis passa sit, placuit D. Lutheri verba hoc loco recensere e maiori ipsius de Coena Domini confessione, in quibus de Cinglii alloeosi agit, ut ecclesia Dei quam optime adversus errorem illum praemuniatur. Verba autem D. Lutheri sic habent (Tom. 2, Wittemb., fol. 188):
39] Hoc Cinglius vocat alloeosin, cum aliquid de divinitate Christi dicitur, quod tamen humanitatis proprium est, et contra. Verbi gratia, ubi in Scriptura dicitur, Luc. 24, 26:“Nonne haec oportuit pati Christum et ita intrare in gloriam suam.?” Ibi nugatur Cinglius, quod vocabulum “Christus” hoc loco pro “humana natura” sumatur. Cave tibi, 40] cave, inquam, tibi ab ista alloeosi! Est enim larva quaedam diaboli, quae tandem talem Christum fingit, secundum cuius rationes ego certe nolim esse Christianus. Hoc enim illa vult, quod Christus nihil amplius sit aut efficiat sua passione et vita quam alius quispiam sanctus. Si enim persuaderi mihi patiar, ut credam, solam humanam naturam pro me passam esse, profecto Christus mihi non magni pretii salvator erit, sed ipse tandem salvatore eget. In summa, verbis explicari non potest, quid diabolus per hanc alloeosin moliatur.
41] Et paucis interpositis: Si forte venefica illa, domina ratio (cuius neptis est ipsa alloeosis) reclamare voluerit, dicens: Divinitas neque pati neque mori potest, tu respondebis: Verum id quidem est; nihilominus tamen, quia divinitas et humanitas in Christo unam personam constituunt, Scriptura propter hypostaticam illam unionem etiam divinitati omnia illa tribuit, quae humanitati accidunt, et vicissim humanitati, quae divinitatis sunt. 42] Et sane revera ita res sese habent. Hoc enim fateri te necesse est: haec persona (monstrato Christo) patitur, moritur; haec autem persona est verus Deus. Recte igitur dicitur: Filius Dei patitur. Etsi enim una ipsius pars (ut sic loquar), divinitas videlicet, non patiatur, tamen ea persona, quae Deus est, patitur in altera sua parte, nimirum in humanitate. Revera enim Filius Dei pro nobis est crucifixus, hoc est, persona, quae Deus est. Ipsa enim, ipsa (inquam) persona, crucifixa est, secundum humanitatem.
43] Et rursus post aliqua: Si constabit alloeosis, ut eam Cinglius proponit, in Christo duas personas esse necesse erit, divinam videlicet et humanam, quandoquidem Cinglius dicta Scripturae de passione tantum ad humanitatem inflectit eaque per omnia a divinitate separat. Ubi enim opera divelluntur et separantur, ibi etiam personam ipsam dividi necesse est, cum omnia opera omnesque passiones non naturis, sed personae tribuantur. Persona enim ipsa est, quae omnia illa agit et patitur, hoc quidem secundum hanc naturam, illud vero secundum alteram naturam; quae sane omnia viris eruditis sunt notissima. Quare agnoscimus Dominum nostrum Iesum Christum Deum et hominem in una persona, non confundendo naturas nec dividendo personam.
44] In eandem sententiam loquitur D. Lutherus etiam in eo libello, quem de conciliis et ecclesia scripsit (Tom. 7, Wittemb., fol. 530): Sciendum id nobis Christianis est, nisi Deus in altera lance sit et pondere vincat, nos lance nostra deorsum (ad interitum) ferri. Hoc sic accipi rolo: Nisi haec vera sint: Deus mortuus est pro nobis, et si solus homo pro nobis mortuus est, tum profecto prorsus actum fuerit de nobis. At vero, si Dei mors, et quod Deus ipse mortuus est, in altera lance ponitur, tum ille deorsum fertur, nos vero instar vacuae et levioris lancis sursum tendimus. Sed et ille deinde rursus vel sursum tendere, vel e lance exsilire potest. Non autem poterat in lancem descendere et considere, nisi nostri similis, hoc est, homo fieret, ut vere et recte de ipsius passione dici posset: Deus mortuus est, Dei passio, Dei sanguis, Dei mors. Non enim in sua natura Deus mori potest. Postquam autem Deus et homo unitus est in una persona, recte et vere dicitur: Deus mortuus est, quando videlicet ille homo moritur, qui cum Deo unum quiddam seu una persona est. Hactenus Lutherus.
45] Ex his liquet non carere errore, si quis dixerit scripseritve, quod commemoratae propositiones: Deus passus est, Deus mortuus est, sint tantummodo praedicationes verbales, hoc est, nuda verba, sine re. Simplicissima enim Christiana fides nostra docet, quod Filius Dei, qui homo factus est, pro nobis passus ac mortuus sit nosque sanguine suo redemerit.
46] Deinde, quod ad rationes officii Christi attinet, persona non agit et operatur in seu cum una vel per unam naturam tantum, sed potius in, cum et secundum atque per utramque naturam, seu, ut Concilium Chalcedonense loquitur, una natura agit seu operatur cum communicatione alterius, quod cuiusque proprium est. 47] Itaque Christus est noster Mediator, Redemptor, Rex, Summus Pontifex, Caput et Pastor etc. non secundum unam tantum naturam, sive divinam sive humanam, sed secundum utramque naturam; de qua re alias etiam copiosius dicitur.
48] Tertio vero longe adhuc aliud est, quando de eo quaeritur, disseritur vel tractatur, an duae illae naturae in hypostatica unione in Christo nihil amplius nisi suas naturales essentiales proprietates habeant; quod enim easdem habeant atque retineant, supra docuimus.
49] Quantum ergo ad divinam in Christo naturam attinet, cum in ipso nulla sit, ut Iacobus testatur, Iac. 1, 17, transmutatio, divinae Christi naturae per incarnationem nihil (quoad essentiam et proprietates eius) vel accessit vel decessit et per eam in se vel per se neque diminuta neque aucta est.
50] Iam quod ad humanam naturam in persona Christi attinet, non defuerunt quidam, qui contenderent, eam in personali etiam cum Divinitate unione nihil amplius habere quam duntaxat suas naturales essentiales proprietates, quarum ratione fratribus suis per omnia similis est. Unde affirmarunt, humanae in Christo naturae nihil eorum tribui vel debere vel posse, quod sit supra vel contra naturales ipsius proprietates, etiamsi Scripturae testimonia humanae Christi naturae talia tribuant. 51] Hanc vero ipsorum opinionem falsam esse Verbo Dei adeo perspicue demonstrari potest, ut etiam ipsorum consortes eum ipsum errorem reprehendere et reiicere tandem coeperint. Sacrae enim litterae et orthodoxi patres, Scripturae verbis edocti, praeclare testantur, quod humana natura in Christo eam ob causam et inde adeo, quod cum divina natura personaliter unita est (deposito servili statu et humiliatione, iam glorificata et ad dexteram maiestatis et virtutis divinae exaltata), praeter et supra naturales essentiales atque in ipsa permanentes humanas proprietates etiam singulares, excellentissimas, maximas, supernaturales, impervestigabiles, ineffabiles atque coelestes praerogativas maiestatis, gloriae, virtutis ac potentiae super omne, quod nominatur, non solum in hoc saeculo, sed etiam in futuro, Eph. 1, 21, acceperit, ut ita humana in Christo natura (suo modo et ratione) in exsequendo officio Christi simul adhibeatur, cooperetur et suam efficaciam, id est, virtutem et operationem, habeat, non tantum ex suis naturalibus proprietatibus aut secundum essentiales proprietates, aut quousque earum virtus et efficacia progreditur, sed praecipue secundum maiestatem, gloriam, virtutem atque potentiam, quam per unionem hypostaticam, glorificationem et exaltationem accepit. 52] Et hoc ipsum hodie ne adversarii quidem nostri prorsus negare audent, nisi quod disputant et contendunt, illa tantum esse dona creata et finitas dotes seu quailtates, quibus humanam in Christo naturam donatam et ornatam esse sentiunt; quales sunt etiam in sanctis hominibus. Et argutis cogitationibus ac frivolis argumentationibus atque fictis probationibus metiri et ad calculum revocare conantur, quorum donorum humana natura in Christo, sine abolitione sua, capax aut non capax esse queat.
53] Rectissima autem et omnium tutissima via in huius controversiae diiudicatione est haec, videlicet neminem melius et certius nosse, quid Christus secundum assumptam humanam naturam (ratione unionis hypostaticae et glorificationis seu exaltationis) acceperit et quarum praerogativarum (praeter et supra naturales suas proprietates) sine eiusdem abolitione capax sit, quam ipsum Dominum nostrum Iesum Christum. Is vero hoc ipsum (quantum quidem nostra et quidem salutis causa in hac vita interest) in Verbo suo revelavit. De quibus igitur in Sacra Scriptura, quod ad hanc rem attinet, certa et perspicua testimonia habemus, simpliciter illis fidem adhibeamus et nequaquam contra disputemus, quasi humana natura in Christo illorum capax esse nequeat.
54] Vera quidem sunt, quae de creatis donis humanae naturae in Christo datis et communicatis dicuntur, quod humanitas Christi ea per se et in se ipsa habeat. Sed haec non satis explicant vel assequuntur maiestatem illam, quam Scriptura et orthodoxi patres secundum Scripturam humanae in Christo naturae ascribunt.
55] Vivificare enim, omne iudicium omnemque potestatem in coelo et in terra, adeoque omnia in manibus suis habere, omnia sub pedibus ipsius subiecta esse, a peccatis mundare etc. non sunt dona creata, sed divinae infinitae proprietates, quae tamen (iuxta testimonia Scripturae) Christo homini datae et communicatae sunt, Ioh. 5, 25; 6, 39; Matth. 28, 18; Dan. 7, 14; Ioh. 3, 35; 13, 3; Matth. 11, 27; Eph. 1, 22; Hebr. 2, 8; 1 Cor. 15, 27; Ioh. 1, 3. 14. 51.
56] Quod autem haec communicatio non tantum, quasi per phrasin aut modum loquendi dicta, de persona Christi secundum ipsius divinitatem, sed potius secundum assumptam humanam naturam sit intelligenda, id tribus firmissimis, atque adeo invictis argumentis, quae iam recitabimus, demonstrari potest:
57] I. Primo exstat regula communissima, maximo totius ecclesiae orthodoxae consensu approbata, videlicet: quae Scriptura Christum in tempore accepisse affirmat, ea non secundum divinitatem accepisse (secundum quam omnia ab aeterno possidet), sed quod persona Christi ratione et respectu humanae naturae ea in tempore acceperit.
58] II. Deinde Scriptura luculenter testatur Ioh. 5, 21 sq. et 6, 39 sq., quod virtus vivificandi et potestas exercendi iudicii Christo datae sint propterea, quia filius hominis est, quatenus videlicet carnem et sanguinem habet.
59] III. Postremo Scriptura in hoc negotio non tantum in genere filii hominis mentionem facit, sed quasi digitum in assumptam humanam naturam intendit, cum inquit 1 Ioh. 1, 7: Sanguis Iesu Christi, Filii Dei, emundat nos ab omni peccato. Id autem non tantum de merito sanguinis Christi in cruce semel perfecto accipiendum est, sed Iohannes eo loco de ea re agit, quod in negotio iustificationis non tantum divina natura in Christo, verum etiam ipsius sanguis per modum efficaciae nos ab omni peccato emundet. Ita caro Christi est vivificus cibus, Ioh. 6, 48–58. Et ex hoc evangelistae et apostoli ditto Concilium Ephesinum pronuntiavit, carnem Christi habere vim vivificandi. Et de hoc articulo multa in nostrorum hominum scriptis clarissima veteris et orthodoxae ecclesiae testimonia collecta passim exstant.
60] Quod igitur Christus virtutem vivificandi secundum humanitatem suam acceperit, et quod illa vis assumptae humanae naturae in Christo data atque communicata sit, id ex analogia Verbi Dei credere tenemur. Sed, ut paulo ante monuimus, cum duae naturae in Christo eo modo sint unitae, ut nulla sit facta confusio aut naturae unius in alteram transmutatio, et utraque suas naturales et essentiales proprietates retineat, ita ut unius naturae proprietates nunquam alterius naturae proprietates fiant: haec doctrina dextre admodum declaranda et adversus haeresium corruptelas bene munienda est.
61] In hoc autem negotio nihil novi de ingenio nostro fingimus, sed amplectimur et repetimus declarationem, quam vetus et orthodoxa ecclesia, e Sacrae Scripturae fundamentis desumptam, ad nos incorruptam transmisit, videlicet quod divina illa virtus, vita, potestas, maiestas et gloria assumptae humanae naturae in Christo data sit. Id vero non eo modo, sicut Pater Filio, secundum divinam naturam, essentiam suam et omnes divinas proprietates ab aeterno communicavit, unde et unius cum Patre essentiae et ipsi aequalis est. Christus enim tantum secundum divinam naturam Patri aequalis est; secundum humanam vero naturam sub Deo est. Ex his manifestum est, nullam nos confusionem, exaequationem aut abolitionem naturarum in Christo statuere. Etenim virtus vivificandi non eo modo est in carne Christi, quo est in divina eius natura, videlicet ut essentialis proprietas.
62] Communicatio autem illa non facta est per essentialem aut naturalem effusionem proprietatum divinae naturae in naturam humanam, quasi humanitas Christi eas per se et a divina essentia separatas haberet, aut quasi per illam communicationem humana natura in Christo naturales ac essentiales suas proprietates prorsus deposuerit et vel in divinam naturam conversa, aut divinae naturae communicatis illis suis proprietatibus, in se ipsa et per se [sese], exaequata sit, aut quod utriusque naturae eaedem aut certe aequales naturales et essentiales proprietates et operationes sint. Hi enim et similes errores in vetustissimis et approbatis conciliis e fundamentis Sacrae Scripturae merito sunt reiecti et damnati. Nullo enim modo vel facienda vel admittenda est aut conversio aut confusio aut exaequatio sive naturarum in Christo sive essentialium proprietatum.
63] Et quidem his vocabulis: realis communicatio, realiter communicari, nunquam ullam physicam communicationem vel essentialem transfusionem (qua naturae in suis essentiis aut essentialibus proprietatibus confunderentur) docere voluimus, ut quidam vocabula et phrases illas astute et malitiose falsa interpretatione, contra conscientiam suam, pervertere non dubitarunt, tantum, ut piam doctrinam suspicionibus iniquissimis gravarent. Sed vocabula et. phrases illas verbali communicationi opposuimus, cum quidam fingerent, communicationem idiomatum nihil aliud nisi phrasin et modum quendam loquendi, hoc est, mera tantum verba, nomina et titulos inanes esse. Et hanc verbalem communicationem adeo urserunt, ut de nulla alia communicatione audire quidquam vellent. Quapropter ad recte declarandam maiestatem Christi vocabula (de reali communicatione) usurpavimus, ut significaremus, communicationem illam vere et re ipsa (sine omni tamen naturarum et proprietatum essentialium confusione) factam esse.
64] Sentimus itaque et docemus cum veteri orthodoxa ecclesia, quemadmodum illa hanc doctrinam ex Scriptura Sacra declaravit, quod humana in Christo natura maiestatem illam acceperit secundum rationem hypostaticae unionis, videlicet quod cum tota divinitatis plenitudo in Christo habitet, non quemadmodum in sanctis hominibus et angelis, sed corporaliter, ut in proprio suo corpore, etiam omni sua maiestate, virtute, gloria, operatione in assumpta humana natura, liberrime (quando et quomodo Christo visum fuerit) luceat et in ea, cum ea et per eam divinam suam virtutem, maiestatem et efficaciam exerceat, operetur et perficiat. Idque ea quodammodo ratione, qua anima in corpore et ignis in ferro candente agit. Hac enim similitudine (ut supra monuimus) tota erudita et pia antiquitas doctrinam hanc declaravit. 65] Haec autem humanae naturae maiestas in statu humiliationis maiori ex parte occultata et quasi dissimulata fuit. At nunc, post depositam servi formam (seu exinanitionem) maiestas Christi plene et efficacissime atque manifeste coram omnibus sanctis in coelo et in terris sese exserit. Et nos in altera illa beatissima vita hanc ipsius gloriam facie ad faciem videbimus, ut Iohannes testatur, cap. 17, 24.
66] Hac ratione est permanetque in Christo unica tantum divina omnipotentia, virtus, maiestas et gloria, quae est solius divinae naturae propria. Ea vero lucet et vim suam plene, liberrime tamen, exserit in et cum assumpta humanitate et per illam assumptam exaltatam in Christo humanitatem. Quemadmodum etiam in ferro candente non duplex est vis lucendi et urendi (quasi ignis peculiarem et ferrum etiam peculiarem et separatam vim lucendi et urendi haberet), quin potius illa vis lucendi et urendi est proprietas ignis. Sed tamen, quia ignis cum ferro unitus est, ideo vim et virtutem lucendi et urendi in et cum ferro et per ferrum illud candens exserit, ita quidem, ut ferrum ignitum ex hac unione vim habeat et lucendi et urendi, et tamen hoc fit sine transmutatione essentiae aut naturalium proprietatum tam ferri quam ignis.
67] Quare testimonia illa Sacrae Scripturae, quae de ea maiestate loquuntur, ad quam humana in Christo natura exaltata est, non in eam sententiam accipimus, quod divina illa maiestas (quae divinae naturae Filii Dei propria est) in persona Filii hominis tantum secundum divinam naturam Christo sit ascribenda, aut quod maiestas illa tantum ea ratione sit in humana Christi natura, ut humana Christi natura nudum tantum titulum et nomen solum divinae illius maiestatis, per phrasin et modum loquendi, revera autem nullam prorsus cum ea communicationem 68] habeat. Cum enim Deus sit spiritualis indivisa essentia, quae ubique et in omnibus creaturis est, et ubi est, ibi (praesertim in credentibus et sanctis habitans) suam secum maiestatem habet: tum (secundum superiorem falsam hypothesin) dici posset in omnibus creaturis, in quibus Deus est, praecipue vero in electis et sanctis, qui sunt templa Dei, totam plenitudinem divinitatis corporaliter inhabitate, in eis omnes thesauros sapientiae et scientiae absconditos, illis omnem potestatem in coelo et in terra datam esse, cum fateri oporteat, credentibus Spiritum Sanctum datum esse, qui et ipse omnem potestatem in coelo et in terra habet. 69] Ea vero ratione inter Christum, iuxta humanam ipsius naturam, et inter alios sanctos homines nullum discrimen relinqueretur, et Christus maiestate illa sua, quam prae omnibus aliis creaturis ut homo seu secundum humanitatem 70] suam accepit, exueretur. Nulla autem creatura (sive homo, sive angelus) dicere potest aut debet: Mihi data est omnis potestas in coelo et in terra; cum tamen Deus universa divinitatis suae plenitudine, quam ubique secum habet, in electis quidem sit, verumtamen non corporaliter in illis habitet, nec personaliter cum illis unitus sit, sicut in Christo corporaliter inhabitat. Nam ratione illius hypostaticae unionis Christus dicit Matth. 28, 18 etiam secundum humanam suam naturam: Mihi data est omnis potestas in coelo et in terra. Et alibi, Ioh. 13, 3: Sciebat Iesus, quod omnia dedisset ei Pater in manus. Item Col. 2, 9: In ipso inhabitat tota divinitatis plenitudo corporaliter. Et Ps. 8, 6; Hebr. 2, 7 sq.: Gloria et honore coronasti eum et constituisti eum super omnia opera manuum tuarum; omnia subiecisti sub pedibus eius, 1 Cor. 15, 27. Dum autem omnia subiecit ei, nihil (excepto eo, qui omnia ei subiecit) reliquit, quod non ipsi subiecerit.
71] Credimus autem, docemus et confitemur, non fieri talem maiestatis Dei et omnium proprietatum eius effusionem in humanam naturam Christi, qua divinae naturae aliquid decedat aut ut de suo alii ita largiatur aliquid, quod hac ratione sibi ipsa non in se retineat, aut quod humana natura in substantia atque essentia sua parere maiestatem acceperit, quae a natura et essentia divinae naturae sit separata et divisa, quasi cum vinum, aqua aut oleum de uno vase in aliud transfunditur. Neque enim vel humana in Christo natura vel ulla alia creatura in coelo aut in terra eo modo omnipotentiae divinae capax est, ut per se omnipotens essentia et natura fiat, aut omnipotentes proprietates in se et per se habeat. Hac enim ratione humana natura in Christo abnegaretur et in divinitatem prorsus transmutaretur. Quod sane et Christianae nostrae fidei et omnium prophetarum et apostolorum doctrinae repugnat.
72] Credimus autem, docemus et confitemur, quod Deus Pater Spiritum suum dilecto Filio suo Christo, ratione assumptae humanitatis, eo modo dederit (unde et Messiae, hoc est, Uncti, nomen accepit), ut ille non ad mensuram (quemadmodum alii sancti) illius Spiritus dona acceperit. In Christo enim, Domino nostro (eum secundum divinitatem unius sit cum Spiritu Sancto essentiae), requiescit (ratione humanae naturae) Spiritus sapientiae et intellectus, Spiritus consilii et fortitudinis, Spiritus scientiae et pietatis, Ies. 11, 2; 61, 1; 73] Col. 2, 3. Id vero non eo certe modo fit, quod ille, quatenus homo, aliqua tantum norit et praestare possit, quemadmodum alii sancti virtute Spiritus Sancti (qui tantum dona creata in ipsis efficit) quaedam norunt et praestare possunt. Cum enim Christus, divinitatis ratione, secunda sit Persona in Sacrosancta Trinitate, et ab ipso non minus quam a Patre Spiritus Sanctus procedat (nam et Patris et Filii proprius Spiritus est, manetque in omnem aeternitatem, nec a Filio unquam separatur), certe Christo secundum carnem, quae cum Filio Dei personaliter unita est, tota plenitudo Spiritus (ut patres loquuntur) per hypostaticam illam unionem communicata est. 74] Ea vero liberrime in et cum humana Christi natura et per eam omnem vim suam exserit, non eo modo, ut Christus secundum humanam suam naturam aliqua tantum norit, aliqua vero ignoret, et quaedam praestare possit, quaedam vero praestare nequeat, sed iam etiam secundum assumptam humanam naturam omnia novit et potest. Pater enim super hunc Filium absque mensura Spiritum sapientiae et fortitudinis ita effudit, ut, quatenus homo est, per hypostaticam illam unionem omnem scientiam et omnem potestatem re ipsa et vere acceperit. Ea ratione omnes thesauri scientiae in Christo sunt absconditi, hoc modo omnis ipsi potestas in coelo et in terra data est, et ipse ad dexteram maiestatis et 75] virtutis Dei collocatus est. Manifestum est autem ex historiis, quod temporibus imperatoris Valentis inter Arianos peculiaris quaedam sects reperta fuerit eorum, qui Agnoetae appellabantur, propterea quod fingerent, Filium quidem utpote Verbum Patris omnia scire, at assumptam ipsius humanam naturam multarum rerum ignaram esse. Hanc haeresin etiam Gregorius Magnus refutavit.
76] Propter unionem autem hypostaticam et ex ea consequentem communicationem (quam divina et humana natura in persona Christi revera et re ipsa inter se habent) Christo secundum carnem id tribuitur, quod ipsius care (in natura et essentia sua per se considerata) non esse et extra unionem illam id non habere potest. Verbi gratia: carni Christi recte ascribitur, quod sit vere vivificus cibus, et quod sanguis eius vere sit vivificus potus. Sic enim ducenti patres Ephesini Concilii pronuntiarunt, carnem Christi esse vivificare seu vivificatricem, unde solus hic homo Iesus Christus (nullus autem alius homo vel in coelo vel in terris) recte et vere dicere potest, Matth. 18, 20: Ubi sunt duo aut tres congregari in nomine meo, ibi sum in medio eorum. Item Matth. 28, 20: Ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi.
77] Et haec Scripturae testimonia non ita accipimus, quod tantum de praesentia divinitatis Christi in ipsius ecclesia loquantur, quasi ea praesentia ad Christum, qua homo ipse est, prorsus non pertineat. Ea enim ratione Petrus, Paulus et omnes sancti in coelo nobiscum in terris praesentes essent, cum divinitas, quae ubique est, in ipsis habitet; id quod tamen de solo Christo et de nullo alio homine Sacra Scriptura testatur. 78] Credimus vero, superioribus Scripturae testimoniis maiestatem hominis Christi declarari, quam Christus secundum suam humanitatem ad dexteram maiestatis et virtutis Dei accepit, ut videlicet etiam secundum illam suam assumptam naturam et cum ea praesens esse possit, et quidem praesens sit, ubicunque velit; praesertim vero sentimus, eum ecclesiae suae in terris ut mediatorem, caput, regem et summum sacerdotem praesentem esse. Non autem dimidiatus tantum Christus aut una duntaxat ipsius pars ecclesiae praesto est, sed tota Christi persona. Ad eam autem pertinent ambae naturae, divina et humana, quare eum praesentem habemus non tantum secundum divinam, verum etiam secundum assumptam humanam ipsius naturam, iuxta quam ipse frater noster est, et nos care sumus de carne 79] eius et os de ossibus eius, Eph. 5, 30. Et sane in huius rei confirmationem sacram suam Coenam instituit, ut testaretur, se etiam secundum eam naturam, qua carnem et sanguinem habet, nobiscum esse, in nobis habitare, operari et efficacem esse velle.
80] Huic firmissimo fundamento D. Lutherus, sanctae memoriae, innixus doctrinam de maiestate Christi iuxta humanitatem fideliter et perspicue ecclesiae proposuit.
81] Is in maiori sua de Coena Domini confessione de persona Christi ad hunc modum scripsit: Cum Christus talis homo sit, qui praeter naturae ordinem cum Deo una est persona, et extra hunc hominem nullus Deus reperiatur, necessario conficitur, quod etiam iuxta tertium, supernaturalem illum modum sit et esse possit ubique, ubi Deus est, ita ut omnia plena sint Christi, etiam iuxta humanitatem, non quidem secundum primam illam corporalem et comprehensibilem rationem, sed iuxta supernaturalem divinum illum modum. Tom. 2, Wit. Ger., Fol. 191.
82] In hoc enim negotio fateri te oportet et dicere: Christus secundum divinitatem, ubiubi est, ibi est naturalis divina persona, et revera ibi naturaliter et personaliter est, quod perspicue ipsius incarnatio in utero materno testatur. Si enim Filius Dei erat, certe eum personaliter esse in utero matris et ibidem incarnari oportebat. Quodsi naturaliter et personaliter est, ubiubi est, profecto ibidem etiam necessario homo erit. Non enim in Christo sunt duae separatae personae, sed unica tantum est persona. Ubicunque ea est, ibi est unica tantum et indivisa persona. Et ubicunque recte dixeris: Hic est Deus, ibi fateri oportet et dicere: Ergo etiam Christus homo adest. Et si locum aliquem monstrares, in quo solus Deus, non autem homo esset, iam statim persona divideretur. Possem enim tum recte dicere: Hic est Deus ille, qui non est homo et qui adhuc nunquam homo factus est.
83] Absit autem, ut ego talent Deum agnoscam aut colam. Ex his enim consequeretur, quod locus et spatium possent duas naturas separate et personam Christi dividere, quam tamen neque mors neque omnes diaboli 84] dividere aut separare potuere. Et quanti tandem, obsecro, pretii esset talis Christus, qui unico tantum loco simul divina et humana persona esset, in omnibus vero locis duntaxat et quidem separatus Deus aut divina persona esset, sine assumpta sua humanitate. Nequaquam vero id tibi, quisquis es, concessero: quin potius, quocunque locorum Deum collocaveris, eo etiam humanitatem Christi una collocare te oportebit; non enim duae in Christo naturae separari aut dividi possunt; una in Christo facta est persona, et Filius Dei assumptam humanitatem a se non segregat.
85] In libello de ultimis verbis Davidis D. Lutherus paulo ante mortem suam in hanc sententiam scripsit: Secundum alteram temporalem humanam nativitatem etiam data est illi aeterna Dei potestas, sed in tempore et non ab aeterno. Humanitas enim Christi non fuit ab aeterno ut divinitas, sed Iesus. Mariae filius, iuxta supputationem veram, hoc anno natus est annos mille quingentos quadraginta tres. Interim tamen ab eo momento, in quo divinitas cum humanitate unita est in unam personam, homo ille, qui est filius Mariae, revera est et vocatur omnipotens aeternus Deus, qui aeternam habet potestatem, qui omnia creavit et conservat (per communicationem idiomatum), propterea quod cum divinitate una sit persona et verus sit Deus. De ea re loquitur, cum inquit Matth. 11, 27: Omnia mihi tradita sunt a Patre. Et alibi [Matth. 28, 18]: Mihi data est omnis potestas in coelo et in terra. Quis est ille, qui dicit: Mihi? Mihi, videlicet, Iesu Nazareno, Mariae filio nato homini. Ab aeterno quidem habebam eam a Patre, priusquam homo fierem. Cum autem humanam naturam assumerem, accepi eam in tempore secundum humanitatem; occultari autem eam, donec a morte resurgerem et ad coelos ascenderem ; tum ea debebat manifestari et declarari, sicut Paulus dicit Rom. 1, 4, eum declaratum seu demonstratum Filium Dei cum potentia; Iohannes, 17, 10, vocat clarificatum seu glorificatum. Tom. 5, Ger. Wit., Fol. 545.
86] Plura in hanc sententiam testimonia in D. Lutheri scriptis reperire licet, praesertim in eo libro, cui titulum fecit: “Quod haec verba (‘Hoc est corpus meum’) adhuc firma maneant”; praeterea in maiori ipsius confessione de Coena Domini multa in hoc genere leguntur. Illa tanti viri pia scripta (ut bene fundatas declarationes articuli de maiestate Christi, sedentis ad dexteram Dei, et ipsius testamenti) brevitatis studio (eo modo, quo supra diximus) hoc loco, et de persona Christi et de Sacra Coena, repetita esse volumus.
87] Quare perniciosum errorem esse iudicamus, quando Christo iuxta humanitatem maiestas illa derogatur. Christianis enim ea ratione summa illa consolatio eripitur, quam e promissionibus paulo ante commemoratis de praesentia et inhabitatione capitis, regis et summi sui pontificis haurire poterant. Is enim promisit, non modo nudam suam divinitatem ipsis praesto futuram (quae nobis miseris peccatoribus est tamquam ignis consumens aridissimas stipulas), sed ille ipse, homo ille, qui cum discipulis locutus est, qui omnis generis tribulationes in assumpta sua humana natura gustavit, qui ea de causa nobis (ut et hominibus et fratribus suis) condolere potest, se in omnibus angustiis nostris nobiscum futurum promisit, secundum eam etiam naturam, iuxta quam ille frater noster est et nos caro de carne eius sumus.
88] Reiicimus igitur atque unanimi consensu, ore et corde damnamus omnes errores, qui a commemorata pia doctrina dissentiunt, qui cum propheticis et apostolicis scriptis, cum receptis et approbatis Symbolis et cum pia nostra Augustana Confessione pugnant, ut sunt:
89] I. Quod humana natura, propter personalem unionem, cum divinitate sit confusa aut in eam transmutata.
90] II. Quod humana in Christo natura eo modo quo divinitas, ut infinita aliqua essentia, et ex virtute aut proprietate essentiali suae naturae ubique praesens sit.
91] III. Quod humana natura in Christo divinae naturae substantia seu essentia sua aut in suis essentialibus proprietatibus exaequata sit.
92] IV. Quod humanitas Christi in omnia loca coeli et terrae localiter extensa sit, quod tamen ne quidem divinitati tribui debet. Quod autem Christus per divinam omnipotentiam suam corpore suo (quod ad dexteram maiestatis et virtutis Dei collocavit) praesens esse possit, ubicunque voluerit, ibique imprimis, ubi suam praesentiam illam, ut in sacra sua Coena, in Verbo suo promisit, hoc ipsius omnipotentia et sapientia optime efficere potest sine transmutatione aut abolitione verae suae humanae naturae.
93] V. Quod humana natura in Christo sola pro nobis passa sit nosque redemerit, cum qua Filius Dei in passione nullam prorsus communicationem habuerit.
94] VI. Quod Christus secundum divinitatem suam duntaxat nobiscum in terris cum Verbo Dei praedicato et legitimo sacramentorum usu praesens sit, et haec Christi praesentia ad humanam ipsius naturam prorsus nihil pertineat.
95] VII. Quod assumpta humana natura in Christo cum divina virtute, sapientia, potentia, maiestate et gloria re ipsa et vere nullam habeat communicationem, sed quod tantum titulo et nomine nudo cum divinitate communicet.
96] Hos errores et alios omnes, a pia et sincera doctrina paulo ante commemorata dissentientes, reiicimus atque damnamus, ut qui Verbo Dei, propheticis et apostolicis scriptis et Christianae nostrae fidei et confessioni repugnent. Et hortamur omnes pias mentes (quandoquidem Christus in Sacra Scriptura mysterium vocatur, ad quod omnes haeretici capitibus suis impingnut), ne sua ratione humana in tantis mysteriis perscrutandis curiosae sint, sed potius cum apostolis Christi simpliciter credant, oculos rationis suae claudant et intellectum suum in Christi obedientiam captivent [2 Cor. 10, 5], inde autem dulcissimam et firmissimam consolationem petunt atque sibi perpetuo gratulentur, quod caro nostra et sanguis noster in Christo in tantam sublimitatem ad dexteram maiestatis et omnipotentis virtutis Dei sit collocata. Sic in omnibus adversis inveniemus, quo nos solide consolemur et ab omnibus perniciosis erroribus praeservemur.
——————————

IX. DE DESCENSU CHRISTI AD INFEROS.
1] Constat, hunc fidei nostrae articulum de descensu Christi ad inferos non modo a quibusdam recentioribus, verum etiam olim ab orthodoxis veteribus ecclesiae doctoribus non prorsus eodem modo explicatum esse. Nos igitur tutissimum iudicamus, si simplicitatem fidei nostrae, in Symbolo comprehensam, retineamus, ad quam D. Lutherus pia sua concione, in arce Torgensi anno Domini MDXXXIII de Christi ad inferos descensu habita, remisit, ubi confitemur, quod credamus in Iesum Christum, Dominum nostrum, Filium Dei, qui mortuus, sepultus est et ad inferos descendit; in qua confessione videmus, sepulturam et descensum Christi ad inferos tamquam diversos articulos distingui. 2] Simpliciter igitur credimus, quod tota persona, Deus et homo, post sepulturam ad inferos descenderit, Satanam devicerit, potestatem inferorum everterit et diabolo omnem vim et potentiam eripuerit. 3] Quomodo vero Christus id effecerit, non est, ut argutis et sublimibus imaginationibus scrutemur. Hic enim articulus non magis ratione humana et sensibus comprehendi potest quam prior, quomodo Christus ad dexteram omnipotentis virtutis et maiestatis Dei sit collocatus. In his ergo mysteriis fides duntaxat est adhibenda, et Verbum Dei firmo assensu retinendum est. Sic solidam doctrinam et veram consolationem (quod videlicet neque Satan neque ipsi inferi nos omnesque alios in Christum credentes in potestatem suam redigere aut nobis nocere valeant) ex hoc articulo hauriemus. [Tom. 6., Ien., fol. 77.]
——————————

X. DE CEREMONIIS ECCLESIASTICIS,
quae vulgo adiaphora seu res mediae et indifferentes vocantur.
1] Ortum est etiam inter quosdam Augustanae Confessionis theologos dissidium de ceremoniis ecclesiasticis, quae Verbo Dei neque mandatae neque prohibitae sunt, sed bono consilio propter εὐταξίαν et ordinem aut ad conservandam piam disciplinam in ecclesia 2] usurpantur. Una pars sensit, quod persecutionis tempore (quando confessio fidei edenda est), etiamsi adversarii evangelii in doctrina nobiscum non consentiant, tamen sana et salva conscientia liceat, quasdam dudum abrogatas ceremonias (quae per se adiaphorae et a Deo neque praeceptae neque prohibitae sunt) postulantibus id et urgentibus adversariis restituere et hoc modo cum iis in rebus illis per se adiaphoris conformem quandam rationem instituere posse. Altera 3] vero pars contendit, quod persecutionis tempore (quando confessio fidei requiritur) adversariis illaesa conscientia et sine iactura veritatis coelestis restitutione rerum adiaphorarum gratificari non possimus; praesertim quando adversarii hoc agunt, ut aut vi manifesta aut occultis machinationibus sinceram doctrinam opprimant et paulatim falsa dogmata in ecclesias nostras reducant.
4] Ut autem haec etiam controversia pie declaretur et tandem per Dei gratiam componatur, candido lectori simplicem et Verbo Dei conformem sententiam nostram aperiemus.
5] Si quando talia sub titulo et praetextu externarum rerum adiaphorarum proponuntur, quae (licet alius color illis inducatur) revera Verbo Dei adversantur: ea nequaquam pro rebus adiaphoris habenda, sed tamquam Verbo Dei prohibita vitanda sunt. Et sane inter res adiaphoras non numerandae sunt tales ceremoniae, quae speciem quandam prae se ferunt, aut quibus (ad effugiendam persecutionem) simulatur, quasi nostra religio a pontificia non multum distaret, aut certe, quasi ab ea non admodum animus noster abhorreret, aut cum eiusmodi ceremoniae in eum finem restaurantur et earum restauratio ita accipitur, quasi hoc ipso dissentientes duae illae religiones iam in unam .redactae essent atque in unum corpus coaluissent, aut cum periculum est, ne videamur ad papatum rursum accessisse et a sincera evangelii doctrina recessisse vel paulatim recessuri.
6] In hoc enim rerum statu maximum pondus habere debet illud apostoli dictum, 2 Cor. 6, 14. 17: Nolite iugum ducere eum infidelibus. Quae enim participatio iustitiae cum iniquitate, aut quae societas luci ad tenebras etc.? Propter quod exite de medio eorum et separamini, dicit Dominus.
7] Sed et haec non sunt vera adiaphora, quae neque ad observandum bonum ordinem, neque ad piam disciplinam conservandam, neque ad εὐταξίαν in ecclesia constituendam quidquam conferunt, sed praeter inutiles nugas et puerilia spectacula nihil habent.
8] De rebus autem illis, quae revera sunt adiaphorae (quarum supra mentionem fecimus), haec est fides, doctrina et confessio nostra, quod eiusmodi ceremoniae per se non sint cultus Dei, neque etiam pars cultus divini, sed inter illas et veros Dei cultus diligenter discernendum esse iudicamus. Scriptum est enim de humanis traditionibus Matth. 15, 9: Frustra colunt me, docentes doctrinas, mandata hominum.
9] Credimus autem, docemus et confitemur, quod ecclesia Dei, quibusvis temporibus et locis, pro re nata, liberrimam potestatem habeat (in rebus vere adiaphoris) aliquid mutandi, abrogandi, constituendi, si tamen id absque levitare et scandalo, decenter et bono ordine fiat, et si accurate expendatur, quid singulis temporibus ad conservandum bonum ordinem et ad piam retinendam disciplinam atque ad εὐταξίαν evangelica professione dignam et ad ecclesiae aedificationem quam plurimum faciat. Quousque etiam infirmis in fide in rebus illis externis bona cum conscientia cedere possimus, apostolus Paulus perspicue non modo verbis, verum etiam suo ipsius exemplo docuit, Rom. 14; Act. 16, 3; 21, 26; 1 Cor. 9, 19.
10] Credimus, docemus et confitemur, quod eo tempore, quo veritatis coelestis confessio requiritur (quando videlicet Verbi Dei hostes doctrinam evangelii opprimere student), tota ecclesia et singuli Christiani, praecipue vero ministri Verbi Dei tamquam ii, quos Dominus ecclesiae suae regendae praefecit, teneantur piam doctrinam iuxta Verbum Dei, et quidquid omnino ad sinceram religionem pertinet, palam et libere non modo verbis, verum etiam factis profiteri. Et sentimus tali tempore, etiam in rebus vere et per se adiaphoris, non esse adversariis cedendum neque permittendum, ut adversarii nobis talia adiaphora (ad detrimentum veri cultus divini et ad plantandam et stabiliendam idololatriam) observanda imponant et obtrudant, sive id manifesta vi sive dolls efficere conentur. 11] Scriptum est enim Gal. 5, 1: In libertate igitur, qua Christus nos liberavit, state et ne rursus iugo servitutis implicemini. Et in eadem epistola, 2, 4 sq.: Propter subintroductos falsos fratres, qui subintroierant explorare libertatem nostram, quam habemus in Christo Iesu, ut nos in servitutem redigerent, iis neque ad horam cessimus subiectione, ut veritas evangelii permaneat apud vos. Manifestum 12] est autem, Paulum ibi agere de circumcisione, quae illis temporibus iam res adiaphora facta erat, 1 Cor. 7, 18 sq., et quam Paulus alias (in libertate tamen Christiana et spirituali) observare aliquoties solebat, Act. 16, 3. Cum autem pseudoapostoli circumcisionem ad stabiliendum falsum suum dogma (quod opera legis ad iustitiam et salutem necessaria essent) urgerent eaque ad confirmandum suum errorem in animis hominum abuterentur, ingenue affirmat Paulus, quod ne ad horam quidem ipsis cesserit, ut veritas evangelii sarta tectaque permaneret.
13] Sic Paulus infirmis in fide cedit observatione discriminis ciborum et temporum seu dierum, Rom. 14, 6. Pseudoapostolis autem, qui haec tamquam necessaria conscientiis imponere volebant, etiam in rebus per se adiaphoris cedere recusat. Et alibi inquit, Col. 2, 16: Nemo vos iudicet in cibo aut in potu aut in parte diei festi etc. Et cum Petrus et Barnabas ea in re Iudaeis plus, quam oportebat, cessissent, in faciem eis restitit, eo quod non recte ambularent ad veritatem evangelii, Gal. 2, 11 sqq.
14] In eo enim rerum statu non iam de externis adiaphoris agitur, quae natura sua per se libera sunt permanentque, unde neque mandanda sunt neque prohibenda, ut vel observentur vel intermittantur. Sed agitur praecipuus religionis nostrae Christianae articulus, ut nimirum veritas evangelii constet, sicut apostolus testatur Gal. 2, 5. Veritas enim evangelii obscuratur et labefactatur, cum adiaphora cum mandato et coactione conscientiis observanda imponuntur, quia ad confirmationem superstitionum, falsae doctrinae et idololatriae et ad opprimendam sinceram doctrinam et libertatem Christianam vel palam ab adversariis requiruntur, vel certe ita ab ipsis recipiuntur et in hunc abusum et pravum finem restituta creduntur.
15] Praeterea in hoc negotio agitur etiam articulus de libertate Christiana, quem diligentissime conservandum Spiritus Sanctus per os apostoli Pauli ecclesiae Christi, ut modo dictum est, severissime praecepit. Quam primum enim articulus ille labefactatur, et humanae traditiones per modum coactionis ecclesiae Dei tamquam observatu necessariae obtruduntur, quasi sine peccato negligi non possent: tum iam idololatriae magna fenestra est patefacta, ut deinceps humanae traditiones cumulentur et pro cultu divino habeantur, neque modo Dei praeceptis exaequentur, verum etiam illis longe praeponantur.
16] Quin etiam eiusmodi intempestiva cessione in externis illis, rebus adiaphoris (ubi nondum de doctrina ipsa pins consensus est factus) idololatrae in sua idolomania confirmantur. Contra vero piae mentes et vere in Christum credentes contristantur, perturbantur, offenduntur et ipsarum fides, quasi ariete quodam, graviter concutitur et quodammodo labefactatur. Huic malo ne occasionem praebeamus, summo studio (si modo aeterna salus nobis cordi est) cavere debemus. Sic enim Christus dicit Matth. 18, 6 sq.: Vae mundo a scandalis! Et ibidem: Qui scandalizaverit unum de pusillis istis, qui in me credunt, expediret ei, ut suspenderetur mola asinaria in collo eius, et demergeretur in profundum maris.
17] Imprimis vero hoc Christi dictum alta mente est reponendum Matth. 10, 32: Qui me confessus fuerit coram hominibus, eum etiam ego confitebor coram Patre meo coelesti.
18] Et sane, quod haec semper fuerit clarissimorum Augustanae Confessionis theologorum fides et confessio de rebus adiaphoris (quam et nos ipsorum vestigiis insistentes, profitemur, et in ea constanter per Dei gratiam permanere cupimus), id liquidissime testimonia, quae recitabimus, demonstrabunt: ea in Smalcaldicis Articulis anno etc. XXXVII consignata et a praecipuis theologis subscriptione confirmata sunt.
Testimonia e Smalcaldicis Articulis,
anno Domini MDXXXVII conscriptis, deprompta.
19] Articuli Smalcaldici (De ecclesia) de hoc negotio sic loquuntur: Nequaquam hoc episcopis (pontificiis) concedimus, quod ipsi sint ecclesia, quia non sunt ecclesia. Neque ea audiemus, quae illi nobis sub ecclesiae nomine vel mandaverint vel prohibuerint. Nam (Dei beneficio) puer septennis iam novit, quae sit vera ecclesia: sancti videlicet, credentes et oviculae, quae pastoris sui vocem audiunt. Et paulo ante (De ordinatione et vocatione): Si episcopi recte officio episcopali fungi et ecclesiae regendae atque evangelii propagandi curam serio suscipere vellent, hoc illis ratione caritatis et propter bonum pacis (non tamen ex quadam necessitate) concedi posset, ut nos et ecclesiae nostrae ministros ordinarent atque in functione ecclesiastica confirmarent, remotis tamen omnibus larvatis ineptis et impiis nugis atque magicis pompis. Cum autem neque veri sint aut esse velint episcopi, sed potius huius mundi principes ac domini, qui neque concionantur neque docent neque baptizant neque Coenam Domini administrant neque ullum opus ecclesiasticum facere aut munus tale obire velint, quin potius eos, qui ad ministerium evangelii vocati sunt, in exilium eiiciunt, persequuntur atque anathemate feriunt: profecto ecclesia Dei in ipsorum gratiam connivere non potest, ut interea idoneis ministris destituatur.
20] In articulo de primatu papae Articuli Smalcaldici in hanc sententiam loquuntur: Quare, ut non possumus ipsum diabolum ceu Dominum et Deum adorare, ita non possumus ipsius apostolum, pontificem Romanum seu antichristum, in suo illo imperio pro capite aut Domine agnoscere. Mentiri enim, innocentem sanguinem fundere, corpora et animas in aeternum exitium praecipitare, haec sunt pontificii regni propria.
21] Et in scripto de potestate et iurisdictione papae, quod Smalcaldicis Articulis annexum et a theologis, qui tum Smalcaldiae erant, subscriptione confirmatum est, haec leguntur: Nemo ecclesiam Dei gravet propriis aliquibus traditionibus. In hoc enim negotio fixum et firmum esse debet, quod nullius hominis potestas vel auctoritas Verbo Dei sit praeferenda.
22] Et post aliqua: Quae cum ita se habeant, omnes Christiani quam diligentissime sibi caveant, ne impiae illius [pontificiae] doctrinae, blasphemiarum, tyrannidis crudelissimae participes sese faciant, pontificem autem, membra et squamas eius ut regnum ipsissimi antichristi aversentur atque exsecrentur. Christus enim id praecepit dicens [Matth. 7, 15]: “Cavete a pseudoprophetis.” Et Paulus praecipit [Tit. 3, 11], ut falsos doctores vitemus et veluti abominationem quandam exsecremur. “Nolite” (inquit 2 Cor. 6, 14) “iugum ducere cum infidelibus; quae enim participatio iustitiae cum iniquitate? aut quae societas luci ad tenebras” etc.?
23] Grave id quidem videri potest sese a tot regnis et populis seiungere et separare et peculiarem quandam doctrinam profiteri. Sed clarum est Dei mandatum, quod praecipit nobis, ut omnes caveamus a consensu cum iis, qui vel falsa docent, vel falsam doctrinam immani crudelitate tueri conantur.
24] Sed et D. Lutherus in alio quodam scripto (in quo ad quaestionem de ceremoniis in genere, de adiaphoris vero etiam in specie quid sentiendum sit, docuit) ecclesiam Dei de hoc negotio pie et luculenter erudivit. Et exstant quaedam ab ipso anno Domini MDXXX exarata, quae magno cum fructu legi possunt. Tom. 3 Ien., fol. 523. Tom. 5 Ien., Germ.
25] Ex his omnibus perspicue intelligi potest, quid unamquamque ecclesiam, quid singulos Christianos, praesertim temporibus illis, quando confessio fidei edenda est, imprimis ecclesiae ministros in rebus adiaphoris bona et illaesa conscientia facere vel omittere deceat, ne Deus ad iustam indignationem provocetur, caritas violetur, hostes Verbi Dei animosiores reddantur et infirmi in fide offendantur.
26] I. Reiicimus igitur et damnamus hos errores: Quando humanae traditiones per se pro Dei cultu aut pro illius aliqua parte habentur.
27] II. Quando humanae traditiones per modum coactionis tamquam necessariae ecclesiae Dei observandae obtruduntur.
28] III. Repudiamus et damnamus etiam eorum opinionem, qui sentiunt, quod persecutionis tempore hostibus evangelii (cum iactura certe veritatis divinae) in adiaphoris restituendis gratificari et cum ipsis ea in parte consentire liceat.
29] IV. Illud etiam crimine non vacare iudicamus, quando persecutionis tempore vel in adiaphoris vel in doctrina vel in aliis rebus ad religionem pertinentibus propter evangelii hostes ipso facto aliquid committitur, quod piae confessioni repugnet.
30] V. Reiicimus et damnamus etiam eorum intemperiem, qui adiaphora ea opinione abrogant, quasi ecclesiae Dei non esset liberum, quovis loco aut tempore, pro re nata et ecclesiae utilitate, unum vel plura adiaphora recipere et pro ratione libertatis Christianae usurpare.
31] Iuxta hanc de adiaphoris doctrinam nulla ecclesia propter ceremoniarum dissimilitudinem (quarum aliae pro ratione libertatis Christianae pauciores, aliae plures observant) alteram condemnabit, si modo in doctrina ei in omnibus illius partibus atque in legitime sacramentorum usu concordes fuerint. Vetus enim et memorabile dictum est: Dissonantia ieiunii non dissolvit consonantiam fidei.
——————————

XI. DE AETERNA PRAEDESTINATIONE ET ELECTIONE DEI.
1] De aeterna electione filiorum Dei inter Augustanae Confessionis theologos nulla hactenus aperta et cum scandalo coniuncta lateque sparsa controversia exorta est. Quia vero apud exteros de eo articulo vehementer disceptatum est, et inter nostros etiam homines aliquid gliscere coepit, et theologi non semper similes de hoc negotio sermones usurpant, studebimus, per gratiam Dei in eo elaborate, ut, quantum quidem in nobis erit, omnes dissensiones et schismata apud posteritatem nostram praecaveantur. Itaque illius articuli declarationem huic scripto inserere placuit, ut omnibus manifestum fiat, quae etiam de hoc articulo nostra fides, doctrina et confessio sit. 2] Neque enim sentiendum est, doctrinam de hoc articulo (si tamen iuxta praescriptum et analogiam Verbi Dei et fidei proponatur) vel inutilem vel non necessariam esse; multo autem minus existimandum est, quod offensionis plena sit et detrimentum aliquod piis mentibus afferat. Scriptura enim sacra huius articuli non semel tantum et obiter mentionem facit, sed multis locis eundem satis copiose tractat et explicat. 3] Neque vero propter abusum aut sinistras aliquorum opiniones doctrina Verbi coelestis negligenda est aut reiicienda, quin potius eam ipsam ob causam, ut abusus et pravae opiniones tollantur, vera de hoc negotio sententia ex sacrarum litterarum fundamentis proferenda atque proportends est. Summa autem doctrinae coelestis de hoc articulo his capitibus, quae recensebimus, comprehenditur.
4] Initio discrimen inter aeternam praescientiam et inter electionem aeternam filiorum Dei ad aeternam salutem accurate observandum est. Praescientia enim vel praevisio Dei, qua ille omnia, antequam fiant, praevidet et praescit, ad omnes creaturas, tam malas quam bonas, extenditur. Hac enim vel praevisione vel praescientia Dominus ante novit videtque, quidquid est vel aliquando futurum est, quidquid iam fit, vel quod aliquando continget, sive id bonum sit sive malum, quia Deum neque praeterita neque futura latent, sed omnia ipsi sunt manifesta et praesentia. Sic enim scriptum est Matth. 10, 29: Nonne duo passeres asse veneunt? Et unus ex illis non cadet super terrain sine Patre vestro. Et Psaltes canit Ps. 139, 16: Imperfectum meum viderunt oculi tui, et in libro tuo omnes scripti erant dies, qui futuri erant, antequam essent. Et Esaias ait Es. 37, 28: Habitationem tuam et egressum tuum et introitum tuum cognovi et insaniam tuam contra me.
5] Aeterna vero electio seu praedestinatio Dei ad salutem non simul ad bonos et ad malos pertinet, sed tantum ad filios Dei, qui ad aeternam vitam consequendam electi et ordinati sunt, priusquam mundi fundamenta iacerentur, ut apostolus testatur inquiens Eph. 1, 5: Praedestinavit nos in adoptionem filiorum per Iesum Christum in ipsum.
6] Praescientia Dei praevidet et novit etiam mala, antequam fiant, sed non ea ratione, quasi Dei voluntas propitia illa sit, ut fiant. Sed ea, quae perversa diaboli et hominum voluntas molitur et efficere conatur atque etiam effectura est, haec Deus omnia longe ante praevidet et novit. Et ipsius praescientia etiam in malis rebus et operibus ordinem suum ita servat, ut a Domino rebus malis (quas Deus nec vult nec approbat) certae merae ponantur atque circumscribantur, quas egredi nequeant, et iisdem praescribitur, quam diu durare debeant, et quando et quomodo ea mala impediri rursus et puniri debeant. Et haec omnia Dominus ita gubernat, ut ad nominis sui divini gloriam et ad electorum suorum salutem cedant, impii vero confundantur et pudefiant.
7] Principium autem et causa mali non est ipsa Dei praescientia (Deus enim non creat, procurat, efficit aut operatur malum, sed neque illud iuvat aut promovet), at diaboli et hominum prava et perversa voluntas causa est mali. Sic enim scriptum est Os. 13, 9: Perditio tua ex te est, Israel; tantummodo in me salus tibi. Et David inquit Ps. 5, 5: Non Deus volens iniquitatem tu es.
8] Aeterna vero electio Dei non tantum praevidet et praescit electorum salutem, sed ex clementissima Dei voluntate et beneplacito in Christo Iesu causa est, quae nostram salutem, et quae ad eam pertinent, procurat, efficit, iuvat, promovet. Et quidem in ea divina praedestinatione aeterna nostra salus ita fundata est, ut etiam inferorum portae adversus eam praevalere nequeant, Matth. 16, 18. Scriptum est enim Ioh. 10, 28: Oves meas nemo rapiet de manu mea. Et alibi, Act. 13, 48: Crediderunt, quotquot ad vitam aeternam erant ordinati.
9] Et haec sane aeterna electio seu ordinatio Dei ad vitam aeternam non nude in arcano illo coelesti et imperscrutabili Dei consilio consideranda est, quasi ea nihil praeterea complectatur, aut ad eam requiratur, aut in ea meditanda expendendum sit nisi hoc, quod Deus praeviderit, quinam et quot homines salutem sint consecuturi, et qui atque quam multi in aeternum sint perituri, aut quasi Dominus militarem quendam delectum instituerit atque dixerit aut statuerit: Hic salvandus est, ille vero damnandus; hic ad finem usque in fide constans perseverabit, ille vero non perseveraturus est.
10] Ex opinione enim hac multi absurdas, periculosas et perniciosas cogitationes hauriunt, quae aut securitatem et impoenitentiam aut angustias et desperationem in mentibus hominum gignunt et confirmant. Sic enim quidam periculose secum cogitant, quin etiam interdum in hanc sententiam loquuntur: Deus (inquiunt) electos suos ad vitam aeternam praedestinavit, antequam mundi fundamenta iacerentur, Eph. 1, 4. Electio autem Dei errare non potest, neque eam quisquam impedire aut mutare valet, Es. 14, 27; Rom. 9, 19. Ergo si ad vitam aeternam sum electus, nihil saluti meae decedet, etiamsi absque omni poenitentia omnis generis scelera atque flagitia designavero, Verbum et sacramenta contempsero, neque unquam de poenitentia, fide, precibus aut pietate cogitavero. Necessario enim salvabor, quia electionem Dei fieri necessario oportet. Sin vero praedestinatus non lucre, nihil prorsus mihi profuerit, etiamsi Verbum Dei meditatus fuero, poenitentiam egero, in Christum credidero etc., quia praedestinationem Dei neque impedire neque mutare petere.
11] Neque vero tantum homines impii, verum etiam pii quandoque in has cogitationes veniunt et incidunt, ut, si maxime per Dei gratiam poenitentiam agant, in Christum credant et pie vivendi laudabile institutum habeant, nihilominus ita secum rem reputent: Quid? si non ab aeterno ad salutem electus seu praedestinatus es, omnis tuus conatus totusque labor tuus irritus erit. Et haec tum praecipue homini pio in mentem veniunt, cum suas infirmitates considerat et in eorum exempla animi oculos defixos habet, qui non in fide ad finem usque perseverarunt, sed a vera pietate in impietatem rursus prolapsi et apostatae facti sunt.
12] Contra hanc falsam opinionem et periculosas cogitationes huic solidissimo fundamento, quod exspectationem nostram fallere non potest, sed longe firmissimum est, inniti oportet, nempe: Certum est, omnem Scripturam divinitus inspiratam non ad alendam securitatem aut impoenitentiam, sed ad arguendum, ad erudiendum in iustitia et ad vitae emendationero propositam esse, 2 Tim. 3, 16. Certum est etiam, quod omnia, quae in Scriptura Sacra nobis proponuntur, non ideo revelata sint, ut ad desperationem adigamur, sed ut per patientiam et consolationem Scripturae spem habeamus, Rom. 15, 4. Quare haec nequaquam erit vera et sana sententia aut legitimus usus doctrinae de aeterna praedestinatione Dei, quibus vel impoenitentia vel desperatio in hominum mentibus excitatur aut confirmatur. Neque vero nobis Scriptura hanc doctrinam aliter quam hoc modo proponit, ut nos ad Verbum Dei revelatum, fide amplectendum, ableget, ad poenitentiam agendam hortetur, ad pie vivendum invitet, fidem nostram confirmet et de salute nostra quam certissimos reddat. Eph. 1, 13; 1 Cor. 1, 7; 2 Tim. 3, 16; Ioh. 5, 39; 15, 3; 10, 27 sq.; 2 Thess. 2, 13 sq.
13] Quare cum de aeterna electione seu praedestinatione et ordinatione filiorum Dei ad vitam aeternam recte et cum fructu cogitare aut loqui volemus, assuefaciamus nos, ne nudam, occultam, nulli homini exploratam et cognitam Dei praescientiam ratione nostra perscrutari conemur. Sed ad eum modum divinam electionem meditemur, quemadmodum Dei consilium, propositum et ordinatio in Christo Iesu (qui est verus ille libet vitae) per Verbum nobis revelatur. Totam 14] igitur doctrinam de proposito, consilio, voluntate et ordinatione Dei (omnia videlicet, quae ad nostram redemptionem, vocationem, iustificationem et salutem pertinent) simul mente complectamur. Sic enim divus Paulus hunc articulum in scriptis suis, Rom. 8, 29 sq.; Eph. 1, 4 sq., tractavit et explicuit, idem fecit Christus in parabola illa de nuptiis regiis, Matth. 22, 1 sqq., quod videlicet Deus in suo consilio et proposito decreverit haec:
15] I. Ut humanum genus vere redimeretur atque cum Deo per Christum reconciliaretur, qui nobis innocentia atque perfectissima obedientia, passione ac morte acerbissima iustitiam, quae coram ipso valet, et vitam aeternam promeruit.
16] II. Ut Christi meritum eiusque beneficia per Verbum et sacramenta nobis offerrentur, exhiberentur et distribuerentur.
17] III. Decrevit etiam, se Spiritu Sancto suo per Verbum annuntiatum, auditione perceptum et memoriae commendatum velle in nobis efficacem esse et corda ad veram poenitentiam agendam inflectere et in vera fide conservare.
18] IV. Illius aeternum propositum est, quod omnes, qui poenitentiam vere agunt et Christum vera fide amplectuntur, iustificare, in gratiam recipere et in filios et heredes vitae aeternae adoptare velit.
19] V. Et quod fide iustificatos in vera caritate sanctificare velit, ut apostolus testatur Eph. 1, 4.
20] VI. Item in aeterno suo consilio proposuit, se iustificatos etiam in multiplici et varia ipsorum infirmitate adversus diabolum, mundum et carnem defensurum et in viis suis deducturum atque gubernaturum et, si lapsi fuerint, manum suppositurum, ut in cruce atque tentationibus solidam consolationem percipiant atque ad vitam conserventur.
21] VII. Illius aeternum decretum est, quod opus illud bonum a se in illis inceptum promovere atque confirmare et ad finem usque conservare velit, si modo Verbo ipsius tamquam scipioni constanter innitantur, ipsius opem ardentibus precibus implorent, in gratia Dei perseverent et dona accepta fideliter et bene collocent.
22] VIII. Ille idem in aeterno consilio suo decrevit, quod eos, quos elegit, vocavit, iustificavit, in altera aeterna illa vita salvos facere et aeterna gloria ornare velit.
23] Et quidem Deus illo suo consilio, proposito et ordinatione non tantum in genere salutem suorum procuravit, verum etiam omnes et singulas personas electorum (qui per Christum salvandi sunt) clementer praescivit, ad salutem elegit et decrevit, quod eo modo (quem iam recitavimus) ipsos per suam gratiam, dona atque efficaciam salutis aeternae participes facere, iuvare, eorum salutem promovere, ipsos confirmare et conservare velit.
24] Haec omnia secundum Scripturam in articulo praedestinationis et aeternae electionis divinae ad adoptionem in filios et ad aeternam salutem comprehenduntur, universa illa, de quibus diximus, sub hoc articulo complecti debemus, nec quidquam horum excludendum aut omittendum est, quando de proposito Dei, praedestinatione, electione et ordinatione ad vitam aeternam agitur. Et cum secundum Scripturam de hoc negotio cogitatur, per gratiam Dei hic articulus et perspicue et dextre intelligi et salubriter tractari potest.
25] Sed et hoc ad pleniorem huius negotii declarationem et salutarem usum doctrinae de divina praedestinatione electorum ad salutem cognitu est necessarium: cum videlicet soli electi salventur, quorum nomina scripta sunt in libro vitae, quomodo et unde agnosci possit, quinam sint electi et quibus haec doctrina solatio esse possit et debeat.
26] De hac autem quaestione non iudicandum est ex rationis nostrae sententia, sed neque ex lege, neque ex ulla aliqua externa specie. Et cavendum est, ne absconditam et occultissimam abyssum divinae praedestinationis pervestigare conemur. Quin potius in revelatam Dei voluntatem intueri nos oportet. Etenim certos nos reddidit de mysterio suae voluntatis, idque ex arcano illo consilio suo per Christum in lucem produci curavit, ut publice praedicaretur, Eph. 1, 9 sqq.; 2 Tim. 1, 9 sq.
27] Ad hunc modum autem nobis illud arcanum consilium Dei revelatur. Quos praedestinavit, elegit et praeordinavit (inquit Paulus Rom. 8, 29 sq.), hos et vocavit. Dominus autem non solet homines immediate vocare, sed per Verbum, unde et praecepit, suo nomine praedicari poenitentiam et remissionem peccatorum, Luc. 24, 47. Idem testatur Paulus 2 Cor. 5, 20 dicens: Pro Christo legatione fungimur, tamquam Deo exhortante per nos. Obsecramus pro Christo: Reconciliamini Deo! Et parabola evangelica, Matth. 22, 2 sqq., docet convivas, quos rex ad filii sui nuptias convenire volebat, per emissos ipsius ministros invitatos et vocatos esse. Et sane Dominus in vineam suam vocat, alios quidem hora prima, alios tertia, sexta, nona, vel etiam undecima hora, Matth. 20, 3 sqq.
28] Si igitur aeternam electionem ad salutem utiliter considerare voluerimus, firmissime et constanter illud retinendum est, quod non tantum praedicatio poenitentiae, verum etiam promissio evangelii sit universalis, hoc est, ad omnes homines pertineat. Eam ob causam Christus, Luc. 24, 47, iussit praedicari in nomine suo poenitentiam et remissionem peccatorum in omnes gentes. Deus enim mundum dilexit eique Filium suum unigenitum donavit, Ioh. 3, 16. Christus peccata mundi sustulit, Ioh. 1, 29. Idem carnem suam tradidit pro mundi vita, Ioh. 6, 51. Ipsius sanguis propitiatio est pro totius mundi peccatis, 1 Ioh. [1, 7] 2, 2. Christus dicit Matth. 11, 28: Venite ad me omnes, qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos. Deus omnia in incredulitate conclusit, ut omnium misereatur, Rom. 11, 32. Non vult Dominus aliquos perire, sed omnes ad poenitentiam reverti, 2 Petr. 3, 9. Idem Dominus omnium, dives in omnes, qui invocant illum, Rom. 10, 12. Iustitia Dei per fidem Iesu Christi venit in omnes et super omnes, qui credunt in eum, Rom. 3, 22. Et haec est voluntas Patris, ut omnes, qui in Christum credunt, vitam aeternam habeant, Ioh. 6, 40. Et vult Christus, ut in genere omnibus, quibus poenitentia agenda praedicatur, etiam haec promissio evangelii proponatur, Luc. 24, 47; Marc. 16, 15.
29] Et hanc vocationem Dei, quae per verbum evangelii nobis offertur, non existimemus esse simulatam et fucatam, sed certo statuamus, Deum nobis per eam vocationem voluntatem suam revelare, quod videlicet in iis, quos ad eum modum vocat, per Verbum efficax esse velit, ut illuminentur, convertantur et salventur. Verbum enim illud, quo vocamur, ministerium Spiritus est, 2 Cor. 3, 8, quod Spiritum Sanctum affert, seu per quod Spiritus Sanctus hominibus confertur, et est virtus Dei ad salutem omni credenti, Rom. 1, 16. Cum igitur Spiritus Sanctus per Verbum efficax esse, nos corroborate et vires subministrare velit, profecto vult Dominus, ut verbum evangelii recipiamus, ei credamus atque pareamus.
30] Qua de causa electi his notis in sacris litteris, ab aliis discernendi, describuntur: Oves meae vocem meam audiunt, et ego cognosco eas, et sequuntur me; et ego illis do vitam aeternam, Ioh. 10, 27 sq. Et Eph. 1, 11. 13: Qui secundum propositum ordinati sunt ad capiendam hereditatem, audiunt evangelion, credunt in Christum, invocant Deum eique gratias agunt, sanctificantur in caritate, perseverant in spe, patientia et consolatione sub cruce, Rom. 8, 25. Et quamvis haec bona omnia in ipsis adhuc tenuia atque infirma sint, tamen esuriunt et sitiunt iustitiam, Matth. 5, 6.
31] Sic scilicet Spiritus Dei testimonium electis perhibet, quod sint filii Dei, et cum, quid petendum sit, nesciunt, sicut oportet, ipse Spiritus pro eis intercedit gemitibus inenarrabilibus, Rom. 8, 16. 26.
32] Praeterea Scriptura testatur, Deum, qui nos vocavit, adeo fidelem esse, ut, cum bonum opus in nobis inceperit, illud conservare et continuare atque ad finem usque perducere et perficere velit, si modo non ipsi nos ab eo avertamus, sed initium substantiae usque ad finem firmum retineamus; ad quam constantiam suam nobis gratiam promisit, 1 Cor. 1, 9; Phil. 1, 6 [1 Petr. 5, 10]; 2 Petr. 3, 9; Hebr. 3, 2.
33] Hanc revelatam Dei voluntatem inquiramus, meditemur, atque, ut eidem pareamus, sedulo elaboremus, quandoquidem Spiritus Sanctus per Verbum (quo nos vocat) gratiam, vires et facultatem largiri vult; arcanae autem et occultae praedestinationis divinae abyssum perscrutari ne conemur. In hanc sententiam Christus cuidam curiose interroganti, an pauci salvarentur, respondit [Luc. 13, 24]: Contendite, ut intretis per angustam portare. Et D. Lutherus inquit (in praef. sup. ep. ad Rom.): Eodem ordine, quem Paulus in epistola ad Romanos observavit, procede. Prima tua cura sit de Christo eiusque evangelio, ut et tua peccata et ipsius gratiam atque clementiam agnoscas. Deinde luctare cum peccato, sicut docet Paulus a primo capite usque ad octavum. Postea ubi (in octavo capite) sub cruce, tentationibus et afflictionibus exercitatus fueris, nonum, decimum et undecimum caput recte te docebunt, quanta in praedestinatione divina consolatio reposita sit.
34] Quod autem multi vocati sunt, pauci vero electi [Matth. 20, 16], eius rei causa non est vocatio divina, quae per Verbum fit, quasi Dei haec sit sententia: Ego quidem vos, quibus Verbum meum propono, externe per id Verbum omnes voco ad regni mei coelestis participationem, at in corde meo non de omnibus serio ad salutem vocandis, sed de paucis tantum cogito. Voluntas enim mea haec est, ut maior eorum, quos per Verbum voco, pars neque illuminetur neque convertatur, sed condemnetur atque in aeterna morte maneat, etsi per Verbum meum, quo vocantur, aliter meam 35] illis mentem declaro etc. Hoc enim esset Deo contradictorias voluntares affingere, quasi is, qui aeterna veritas est, secum ipse dissentiret aut aliud loqueretur, aliud vero corde premeret. Hanc levitatem, hanc improbitatem (cum aliud verbis proponitur, aliud in corde fovetur) Deus ipse etiam in hominibus arguit et punit, ut David aliquoties testatur Ps. 5, 10; 36] 12, 3 sq. Et hac ratione fundamentum fidei nostrae maxime necessarium et consolationis verae plenissimum prorsus everteretur, ex quo nobis quotidie admonitiones hac afferuntur et inculcantur, quod ex solo Dei Verbo (per quod nobiscum agit nosque vocat) dicere atque statuere debeamus, quae sit ipsius erga nos voluntas, et quod omnia illa, quae nobis in Verbo Domini promittuntur, firma fide amplecti neque de iis ulla ratione dubitare debeamus.
37] Et quidem eam ipsam ob causam (ne de revelate Dei erga nos voluntate dubitemus) promissionem evangelii Christus non tantum generaliter proponi curat, sed etiam sacramenta promissioni annectere voluit, quibus tamquam sigillis ad promissionem appensis unicuique credenti promissionis evangelicae certitudinem confirmat.
38] Ea de causa refinemus etiam privatam absolutionem (ut Augustana Confessio articulo undecimo loquitur), docentes, Dei mandatum esse, ut absolutioni fidem habeamus ac certo statuamus, tam vere (quando verbis absolutionis fidem habemus) Deo reconciliatos nos esse, ac si vocem coelitus delapsam ea de re audivissemus, quam sententiam etiam Apologia confirmat. Haec vero consolatio eximia prorsus nobis eriperetur, si non ex vocatione, quae fit per Verbum et sacramenta, de voluntate Dei erga nos statuendum esset.
39] Quin etiam illud fundamentum religionis nostrae everteretur, quod credimus, Spiritum Sanctum cum Verbo praedicato, audito et diligenter considerato praesentem atque efficacem esse et operari velle. Quare nequaquam sentiendum est, ut paulo ante monuimus, eos etiam in electorum numero habendos, qui Verbum Dei contemnunt, repellunt, exsecrantur atque persequuntur, Matth. 22, 6; Act. 13, 46, qui audito Verbo corda sua contra illud obfirmant, Hebr. 4, 2. 7, qui Spiritui Sancto resistunt, Act. 7, 51, qui in peccatis absque poenitentia perseverant, Luc. 14, 18, neque in Christum vere credunt, Marc. 16, 16, externa tantum specie pietatem prae se ferunt, Matth. 7, 22; 22, 12, aut extra Christum alias iustitiae et salutis rationes quaerunt, Rom. 9, 31. 40] Ut enim Deus in aeterno suo consilio ordinavit, ut Spiritus Sanctus electos per Verbum vocet, illuminet atque convertat, atque omnes illos, qui Christum vera fide amplectuntur, iustificet atque in eos aeternam salutem conferat: ita in eodem suo consilio decrevit, quod eos, qui per Verbum vocati illud repudiant et Spiritui Sancto (qui in ipsis per Verbum efficaciter operari et efficax esse vult) resistunt et obstinati in ea contumacia perseverant, indurare, reprobare et aeternae damnationi devovere velit. Et secundum has rationes intelligendum est, quod Scriptura dicit, multos vocatos, paucos vero electos esse.
41] Pauci enim Verbum Dei serio recipiunt eique sincere obtemperant; maior pars contemnit Verbum neque in regiis illis nuptiis vult comparere, Matth. 22, 3 sqq. Huius contemptus Verbi non est in causa vel praescientia vel praedestinatio Dei, sed perversa hominis voluntas, quae medium illud et instrumentum Spiritus Sancti, quod Deus homini per vocationem offert, reiicit aut depravat et Spiritui Sancto, qui per Verbum efficaciter operari cupit, repugnat, sicut Christus dicit Matth. 23, 37: Quoties volui congregare te, et noluisti.
42] Multi quidem Verbum Dei initio magno gaudio recipiunt, sed postea rursus deficiunt, Luc. 8, 13. Eius autem rei causa non haec est, quasi Deus illis, in quibus bonum illud opus iam incepit, gratiam suam ad perseverandum dare nolit; hoc enim cum Pauli verbis Phil. 1, 6 pugnat; sed vera causa defectionis ipsorum est, quod sese a sancto Dei praecepto rursus, et quidem petulanter, avertunt, quod Spiritum Sanctum contristant et exasperant, quod coinquinationibus huius mundi rursus sese implicant et Satanae hospitium cordis sui adornant. Horum hominum posteriora deteriora fiunt prioribus, 2 Petr. 2, 10. 20; Eph. 4, 30; Hebr. 10, 26; Luc. 11, 25.
43] Huiusque Sacra Scriptura in revelando divinae praedestinationis mysterio progreditur. Quodsi intra has metas nos continuerimus et Verbo Dei revelato innixi fuerimus, profecto doctrina illa amplissima consolationis verae materiam nobis suppeditabit. Egregie enim praedestinationis doctrina articulum iustificationis confirmat, quod videlicet gratuito, sine omnibus operibus et meritis nostris, ex mera gratia, propter solum Christum iustificemur atque salvemur. Ante saecula enim huius mundi, priusquam in rerum natura essemus, imo antequam mundi fundamenta iacerentur, cum quidem nihil boni agere adhuc poteramus, secundum propositum Dei in Christo ad aeternam salutem electi sumus, Rom. 9, 11; 2 Tim. 1, 9. 44] Hac etiam doctrina omnes falsae opiniones et errores de viribus naturalis nostri arbitrii evertuntur, quia manifestum est, quod Deus in suo consilio ante mundi saecula decreverit atque ordinarit, quod omnia, quae ad conversionem nostram pertinent, ipse virtute Spiritus sui Sancti (per Verbum) in nobis efficere et operari velit.
45] Quin etiam haec doctrina praeclaram nobis consolationem monstrat. Quantum enim est hoc beneficium Dei, quod is de uniuscuiusque Christiani conversione, iustitia et salute adeo sollicitus fuit atque tam fideliter procuravit, ut ante iacta fundamenta mundi deliberaverit atque in illo arcano suo proposito iam tum ordinaverit, quomodo me ad salutem vocare, adducere et in illa conservare velit! Quid? quod meam salutem adeo firmis praesidiis munire voluit, ut eam in aeternum suum propositum (quod falli aut everti nunquam potest) tamquam in arcere munitissimam collocaret atque adeo in omnipotenti manu Domini nostri Iesu Christi (unde nemo rapere nos potest, Ioh. 10, 28) conservandam 46] poneret. Si enim nobis tutela et defensio nostrae salutis committeretur, Deus bone, quam levi momento eam propter infirmitatem, pravitatem et corruptionem carnis nostrae amitteremus! quam facile ea nobis per insidias et vim diaboli atque mundi machinas e nostris manibus extorqueretur atque eriperetur! 47] Ideo Paulus certitudinem beatitudinis nostrae super fundamentum propositi divini exstruit, cum ex eo, quod secundum propositum Dei vocati sumus, colligit, neminem nos posse separate a dilectione Dei, quae est in Christo Iesu, Domino nostro, Rom. 8, 28. 39.
48] In afflictionibus vero et gravibus tentationibus dulcissimam ex hoc articulo consolationem petere licet. Docemur enim, Deum in consilio suo ante saecula mundi decrevisse, quod in omnibus calamitatibus, miseriis et angustiis nobis adesse, tolerantiam sub cruce largiri, consolari nos, spero Christianam exsuscitare, alere et nutantem erigere, talemque tandem eventum dare velit, ut omnia mala ad salutem nostram cedant eamque promoveant. 49] Unde et divus Paulus egregiam consolationem ex hoc articulo depromit, cum docet Rom. 8, 28. 29. 35. 38. 39, Deum in suo proposito ante tempora mundi ordinasse, quasnam tribulationes et quod crucis genus Dominus singulis Christianis imponere velit, ut omnes conformes fiant imagini Filii sui, et ostendit, quod unicuique pio sua crux in bonum cedat seu cooperetur, propterea quod pii omnes secundum propositum Dei sint vocati. Ac tandem universa complectitur, quod neque tribulatio neque angustia, neque vita neque mors etc. possit nos separate a dilectione Dei, quae est in Christo Iesu.
50] Praeterea hic articulus luculenter testatur, quod ecclesia Dei adversus omnes inferorum portas et impetus sit mansura, et docet, quae sit vera Dei ecclesia, ne magna illa falsae ecclesiae auctoritate et angusta illius specie offendamur, Rom. 9, 24. 25.
51] Et ex hoc articulo multae gravissimae admonitiones et exhortationes depromuntur, ut Luc. 7, 30: Contemnunt Dei consilium adversus semet ipsos. Et Luc. 14, 24: Dico vobis, quod nemo virorum illorum gustaturus sit coenam meam. Et alibi [Matth. 20, 16]: Multi vocati sunt, panel vero electi. Et rursus [Luc. 8, 8. 18]: Qui aures habet audiendi, audiat, et: Videte, quomodo audiatis! Atque ita doctrina de hoc articulo salutaris est, plena consolationis et ad usum nostrum multis modis transferri potest.
52] Accurate autem discrimen observandum et retinendum est inter id, quod de hoc negotio expresse in sacris litteris revelatum est, et inter ea, quae non sunt revelata. Praeter illa enim, de quibus hactenus dictum est, et quae in Christo manifeste revelata sunt, multa adhuc Dominus de hoc mysterio reticuit et occultavit, eaque soli suae sapientiae et scientiae reservavit. Talia investigare, cogitationibus nostris indulgere, aliquid de iis statuere aut scrutari nobis non licet, sed toti a Verbo Dei revelato, quod ipse nobis proponit, pendere debemus. Haec admonitio in hoc mysterio apprime necessaria est.
53] Ea enim est corruptae naturae nostrae curiositas, ut magis iis, quae abstrusa et arcana sunt, indagandis quam iis, quae de hoc negotio Deus in Verbo suo nobis revelavit, cognoscendis delectemur, praesertim cum quaedam in hoc mysterio tam intricata et perplexa occurrant, quae nos in mentibus nostris acumine ingenii nostri conciliare non possumus; sed neque id nobis a Deo demandatum est.
54] Dubium quidem non est, quin Deus exactissime et certissime ante tempora mundi praeviderit et hodie etiam norit, quinam ex eorum numero, qui vocati sunt, in Christum credituri aut non credituri sint; qui ex conversis in fide perseveraturi sint, qui non; et qui in peccata gravia prolapsi reversuri sint, et qui in sceleribus perituri. Et haud dubie etiam numerus eorum, qui salvabuntur, et 55] damnandorum Deo probe notus est. Quia vero Dominus talia arcana soli suae sapientiae reservavit, neque ea de re quidquam in Verbo suo revelavit, multo vero minus haec mysteria cogitationibus nostris indagare nos iussit, quin potius, ne id conaremur, prohibuit, Rom. 11, 33 sqq., non decet nos cogitationibus nostris indulgere, statuere aliquid, ratiocinari aut illa occultissima investigare velle, sed in Verbo ipsius revelato (ad quod ille nos ablegavit) acquiescere nos oportet.
56] Novit etiam Dominus procul dubio tempus et horam eamque apud se constituit, quando videlicet unumquemque vocare, convertere et lapsum rursus erigere velit. Quia vero id nobis non est revelatum, intelligimus hoc nobis iniungi serio, ut semper praedicando et tractando Dei Verbo instemus, tempus vero et horam conversionis Deo permittamus, Act. 1, 7.
57] Ad eundem modum, cum videmus, quod Deus Verbum suum alicui regno aut ditioni donat, idem vero alii genti non largitur; item, quod id ipsum ab uno populo aufert, alii vero diutius concedit; quod hic induratur, excaecatur et in reprobum sensum datur, ille vero, qui in eadem culpa haeret, ad Deum convertitur etc.: cavendum est diligenter, ne in his rebus expendendis cogitationibus nostris nimium indulgeamus. Paulus 58] Rom. 11, 22 sqq. autem certas metas nobis posuit, quousque progredi liceat. Iubet enim nos in illis, qui pereunt, considerare iustum Dei iudicium et poenas peccatorum. Sunt enim haec digna peccatis supplicia, si Deus totam aliquam provinciam aut gentem (propter Verbi divini contemptum) ita punit, ut hoc ingens malum etiam in ipsorum posteritatem redundet, ut est videre in obstinatis et 59] perditissimis hominibus, Iudaeis. Et hoc modo Dominus quarundam provinciarum et personarum poenis severitatem suam ostendit, ut demonstret, quibus nos omnes malis digni essemus, qui Deo pro revelato Verbo ingrati sumus et indigne evangelio vivimus, Spiritum Sanctum saepe graviter contristamus. Et vult Dominus, ut illorum exemplis moniti in timore Dei vivamus, et ut ipsius bonitatem (quae praeter meritum nobis contingit) in nobis, quos Verbo suo dignatur, neque nos indurat aut reiicit, agnoscamus et grata mente celebremus.
60] Quum enim natura nostra peccato corrupta et idcirco irae divinae et aeternae damnationis rea sit, Deus nobis prorsus nihil debet neque ullo iure tenetur, ut nobis Verbum suum et Spiritum Sanctum largiatur atque gratia et favore nos prosequatur. Quid? quod saepe etiam ea dona, quae ipse nobis ex gratia largitur, repudiamus nosque aeterna vita indignos reddimus, Act. 13, 46. Iustum igitur suum iudicium, quod hominum impietas meretur, conspiciendum in quibusdam regnis, populis, personis proponit, ut, nos cum illis collati et quam simillimi illis deprehensi, tanto accuratius Dei immensam misericordiam (quae nulli merito nostro debetur) in vasis misericordiae agnoscere et celebrare discamus.
61] Illi enim nulla afficiuntur iniuria, qui poenas suae impietatis luunt et scelerum suorum stipendia accipiunt. At in his, quos Deus luce Verbi sui donat eamque apud ipsos conservat, qua miseri mortales illuminantur, convertuntur, salvantur, Dominus immensam suam gratiam et misericordiam sine ipsorum meritis commendat.
62] Cum eo usque in huius articuli meditatione progredimur, tum in tuta et regia via ambulamus. Scriptum est enim de hoc mysterio Oseae 13, 9: Perditio tua ex te est, Israel; tantummodo in me auxilium tuum.
63] Quaecunque autem cogitationes et quicunque sermones extra hos limites in hac disputatione evagari volent, eos statim cohibeamus et cum divo Paulo labellum digito compescamus, memores dicti Rom. 9, 20: O homo, tu quis es, qui responses Deo?
64] Et sane, quod in hoc articulo non omnia perscrutari et pervestigare possimus aut debeamus, docet divus Paulus suo ipsius exemplo. Cum enim de hoc articulo multis e Verbo Dei revelato disputasset, tandem cum eo venturo esset, ut diceretur, quaenam Deus arcanae suae sapientiae de hoc mysterio reservasset, silentio ea tegit, disputationem abrumpit et his verbis concludit, Rom. 11, 33 sqq.: O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei! Quam incomprehensibilia sunt iudicia eius! Quis enim cognovit sensum Domini? etc., scilicet extra et supra id, quod ipse in Verbo suo nobis revelavit.
65] Aeterna igitur Dei praedestinatio in Christo et nequaquam extra mediatorem Christum consideranda est. In Christo enim, inquit Paulus Eph. 1, 4 sqq., elegit nos Deus, antequam mundi fundamenta iacerentur. Et scriptum est, quod Dominus dilexerit nos in Dilecto. Haec autem electio de coelo nobis revelatur per Verbi Dei praedicationem, cum Pater coelestis inquit Matth. 17, 5: Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi complacitum est ; hunc audite. Et Christus dicit Matth. 11, 28: Venite ad me omnes, qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos. De Spiritu Sancto vero Christus inquit Ioh. 16, 14: Ille me clarificabit, quia de meo accipiet et annuntiabit vobis etc. 66] Itaque tota sacratissima Trinitas, Pater, Filius et Spiritus Sanctus, ablegat omnes homines ad Christum tamquam ad librum vitae, ut in eo aeternam Patris praedestinationem investigent et cognoscant. Hoc enim iam ab aeterno decretum est a Patre, quod eos, quos salvare vult, per Christum salvos facere velit, ut Christus ipse inquit Ioh. 14, 6: Nemo venit ad Patrem nisi per me; et alibi, 10, 9: Ego sum ostium; si quis per me introierit, salvabitur.
67] Christus autem, unigenitus Dei Filius, qui est in sinu Patris, Ioh. 1, 18, nobis voluntatem Patris coelestis, atque hac ratione etiam electionem nostram ad vitam aeternam annuntiavit, idque his verbis Marc. 1, 15: Poenitentiam agite et credite evangelio; appropinquavit enim regnum coelorum. Et alio loco, Ioh. 6, 40, ait: Haec est voluntas eius, qui misit me, [ut,] qui Filium videt et credit in eum, habeat vitam aeternam. Et alibi, Ioh. 3, 16: Sic Deus dilexit mundum, ut Filium suum unigenitum daret, ut omnis, qui in eum crediderit, non pereat, sed habeat vitam aeternam etc.
68] Hanc dulcissimam concionem vult Deus Pater, ut omnes homines audiant, vult, ut ad Christum veniant. Qui vero venerint, eos Christus non a se repellit. Sic enim scriptum est Ioh. 6, 37: Quod venerit ad me, non eiiciam
69] Ut autem ad Christum venire possimus, Spiritus Sanctus per auditionem Verbi Dei veram in nobis fidem operatur. Sic enim apostolus ait Rom. 10, 17: Fides est ex auditu Verbi Dei, quando videlicet illud sincere et pure annuntiatur.
70] Qui igitur aeternae salutis vero desiderio tenentur, non macerent atque excrucient sese cogitationibus et imaginationibus de arcano Dei consilio, an ad vitam aeternam sint praedestinati et ordinati, quibus curis Satanas pias mentes quandoque affligere atque excruciare solet. Christum potius audiant et in eum ut in librum vitae intueantur, in quo perscripta est omnium filiorum Dei electio ad vitam aeternam. Hic vero omnibus hominibus absque ullo discrimine testis locupletissimus est, hanc esse Dei voluntatem, ut omnes homines ad Christum veniant, qui peccatis gravati et onerati sunt, ut ab ipso recreentur et salvi fiant [Matth. 11, 28].
71] Hac doctrina Christi percepta vitam emendemus et vere poenitentiam agamus et promissioni eius credamus totamque nostram in ipsum fiduciam collocemus. Quia vero haec nostris viribus et ex nobis ipsis praestare non possumus, Spiritus Sanctus ipse per Verbum et sacramenta in nobis poenitentiam et fidem 72] vult operari. Ut autem in bono isto proposito usque ad beatum finem progredi, perseverare atque in vera pietate constantes manere valeamus, invocandus est Deus ardentibus votis, ut gratiam nobis suam benigne largiatur, quam nobis in sacro baptismate pollicitus est, nec dubitemus, quin eam sit iuxta promissionem suam nobis donaturus. Hoc enim Christus nobis ipse sancte promisit, dicens Luc. 11, 11 sqq.: Quis autem ex vobis patrem petit panem, numquid lapidem dabit illi; aut piscem, numquid pro pisce serpentem dabit illi; aut si petierit ovum, numquid porriget illi scorpionem? Si ergo vos, cum sitis mali, nostis bona dona dare filiis vestris, quanto magis Pater vester coelestis dabit Spiritum bonum petentibus se?
73] Et quia Spiritus Sanctus in electis, qui iam in Christum credunt, habitat (1 Cor. 3, 16) ut in templo suo et in ipsis non est otiosus, sed impellit filios Dei ad obedientiam mandatis Dei praestandam, ipsos etiam credentes non otiosos esse, multo vero minus agenti et operanti Spiritui Sancto resistere decet. Exerceant igitur sese in omnibus virtutibus, homine Christiano dignis, in omni videlicet pietate, modestia, temperantia, patientia et caritate fraterna, magnamque diligentiam adhibeant, ut vocationem et electionem suam firmam faciant, ut tanto minus de ea dubitent, quanto efficacius Spiritus Sancti virtutem et robur in se sentiunt. 74] Spiritus Dei enim testimonium perhibet electis, quod sint filii Dei, Rom. 8, 16. Quodsi etiam aliquando in tam graves tentationes inciderint, ut prorsus nullam amplius inhabitantis Spiritus Dei virtutem in se animadvertere et sentire possint, ut cum Davide queribunda voce dicant, Ps. 31, 23: Ego dixi in excessu mentis meae: Proiectus sum a facie oculorum tuorum, tamen rursum se erigant et illud cum Davide adiiciant (utcunque aliud in se sentiant): Ideo exaudisti vocem orationis meae, dum clamarem ad te.
75] Cum etiam electio nostra ad vitam aeternam non virtutibus aut iustitia nostra, sed solo Christi merito et benigna coelestis Patris voluntate nitatur, qui se ipsum negare non potest (cum in voluntate et essentia sua sit immutabilis): eam ob causam, quando filii ipsius obedientiam non praestant, sed in peccata labuntur, per Verbum eos ad poenitentiam revocat, et Spiritus Sanctus per Verbum vult in iis efficax esse, ut in viam redeant et vitam emendent. Quando igitur vera poenitentia et fide rursus ad ipsum sese convertunt, Pater coelestis animum suum paternum constanter omnibus suis ostendere vult, qui ad Verbum eius tremunt et serio resipiscunt. Sic enim scriptum est Ier. 3, 1: Si dimiserit vix uxorem suam, et recedens ab eo, viro alteri nupserit, numquid revertetur ad eum ultra? Numquid non ipsa terra sic contaminaretur? Tu autem fornicata es cum amatoribus multis; tamen revertere ad me, dicit Dominus.
76] Quod vero in sacris litteris, Ioh. 6, 44, asseritur, neminem ad Christum venire posse, nisi Pater eum trahat, id pie et recte dicitur. Pater autem neminem trahere vult absque mediis; sed utitur tamquam ordinariis mediis et instrumentis, Verbo suo et sacramentis. Et neque Patris neque Filii voluntas est, ut quisquam praedicationem Verbi negligat aut contemnat et interim exspectet, donec a Patre absque Verbo et sacramento trahatur. Pater enim trahit quidem hominem virtute Spiritus sui Sancti, trahit tamen eum iuxta ordinem a se decretum et institutum, videlicet per auditionem Verbi sui divini, tamquam reti aut sagena, qua electi e faucibus Satanae 77] eripiuntur. Ad conciones itaque sacras miseri peccatores conveniant, Verbum Dei accurata diligentia audiant neque dubitent, quin Pater eos ad Filium suum Christum sit pertracturus. Spiritus enim Sanctus virtute sua ministerio adesse et per illud ad hominum salutem vult operari. Et hic est tractus ille Patris, de quo sacrae litterae loquuntur.
78] Quod autem non omnes, qui Verbum Dei audiunt, credunt, ideoque ad graviora supplicia in aeternum damnantur, non existimandum est, Deum illis salutem incidere. Ipsi suae perditionis causa sunt et culpam sustinent, propterea quod Verbum non ea intentione aut eo proposito audierint, ut illud serio et cum desiderio discerent, sed ut auditum Verbum spernerent, blasphemarent, conviciis proscinderent et Spiritui Sancto, qui per Verbum in ipsis operari volebat, resisterent. Tales olim erant Christi temporibus Pharisaei 79] eorumque asseclae. Unde accurate apostolus distinguit inter opus Dei, qui solus facit vasa honoris, et inter opus diaboli et hominis, qui ex instinctu et impulsu diaboli (nequaquam autem impellente Deo) se ipsum vas contumeliae fecit. Sic enim scriptum est Rom. 9, 22 sq.: Deus sustinuit in multa patientia vasa irae aptata in interitum, ut ostenderet divitias gloriae suae in vasa misericordiae, quae praeparavit in gloriam.
80] His verbis Paulus diserte dicit, Deum vasa irae multa patientia sustinuisse, non autem dicit, Deum fecisse vasa irae. Si enim haec ipsius fuisset voluntas, non multa certe opus erat divina patientia. Quod autem aptata sunt ad interitum, in culpa sunt diabolus et homines, nullo autem modo Deus.
81] Omnis enim praeparatio seu aptatio ad interitum a diabolo est et ab homine, per peccatum, nequaquam autem a Deo. Deus enim non vult, ut homo ullus damnetur: quomodo igitur hominem ad damnationem ipse praepararet seu aptaret? Ut enim Deus non est causa peccati, ita etiam non est poenae, hoc est, damnationis, sed unica causa damnationis est peccatum. Stipendium enim peccati mors est, Rom. 6, 23. Et ut Deus non vult peccatum nec peccato delectatur, ita etiam non vult mortem peccatoris, Ezech. 33, 11, neque ipsius damnatione delectatur. Non enim vult Deus quemquam perire, sed potius, ut omnes poenitentiam agant, 2 Petr. 3, 9. Sic enim scriptum est in Ezechiele, 18, 23; 33, 11: Vivo ego, dicit Dominus, nolo mortem peccatoris, sed ut convertatur et vivat. 82] Et Paulus disertis verbis testatur, quod ex vasis ignominiae vasa in honorem (per virtutem et operationem Dei) fieri possint. Sic enim scribit 2 Tim. 2, 21: Si quis emundaverit se ab istis, erit vas in honorem, sanctificatum et utile Domino, ad omne opus bonum paratum. Qui autem se emundare debet, eum necesse est prius fuisse iramundum, impurum et per consequens vas ignominiae. De vasis autem misericordiae apostolus clare dicit, quod Dominus ipse praeparaverit ea ad gloriam, id quod nequaquam affirmat de damnatis, qui ipsi (non autem Deus) sese vasa damnationis fecerunt.
83] Sed et hoc magna cura considerandum est, quando Dominus peccata peccatis punit, hoc est, cum eos, qui aliquando conversi fuerant, propter subsequentem securitatem carnalem, impoenitentiam, contumaciam in sceleribus et propter voluntaria flagitia punit excaecatione et induratione, id non ita accipiendum esse, quasi Deus nunquam serio voluisset, ut tales ad agnitionem veritatis pervenirent et salutem consequerentur. Ut enim haec voluntas Dei revelata est:
I. Quod Deus omnes resipiscentes et in Christum credentes in gratiam recipere velit. Ita et haec est Dei revelata voluntas,
II. Quod eos, qui sponte sese a sancto Dei mandato avertunt, in coinquinationes mundi se denuo implicant, 2 Petr. 2, 20, et Satanae cor adornant, Luc. 11, 25 sq., Spiritumque gratiae contumelia afficiunt, Hebr. 10, 29, severissime punire velit, et quod tales, si in impietate perseveraverint, indurandi, excaecandi et in aeternum damnandi sint.
84] Itaque Pharao (de quo scriptum est Exod. 9, 16; Rom. 9, 17: In hoc ipsum excitavi te, ut ostendam in te virtutem meam, et ut annuntietur nomen meum in universa terra) non ideo periit, quod Deus illi salutem invideret, aut quasi Deus ipsius damnatione et interitu delectaretur. Deus enim non vult quemquam perire [2 Pet. 3, 9]; neque morte peccatoris delectatur; sed vult, ut convertatur et vivat Ezech. 33, 11.
85] Quod autem Dominus cor Pharaonis indurat, ut Pharao subinde peccando pergat, et quo gravius admonetur, eo magis ipse induretur, id poena est antecedentium ipsius peccatorum et immanissimae et multiplicis tyrannidis, quam in filios Israel (contra conscientiae suae stimulos) exercuerat. Et cum Dominus ipsi Verbum ac voluntatem suam annuntiari curaret, Pharao vero nihilominus ex proposito et destinata malitia simpliciter adversus omnes exhortationes et admonitiones contumaciter insurgeret, Dominus manure ab eo suam retraxit, eum deseruit, atque ita cor ipsius induratum est, et Dominus iustum iudicium suum adversus eum exsecutus est. Omnino enim Pharao aeterno gehennae incendio dignus erat. 86] Et sane divus Paulus exemplum Pharaonis non alio fine affert, quam ut eo ipso Dei iustitiam declararet, quam in impoenitentibus hominibus et Verbi divini contemptoribus puniendis demonstrat. Nequaquam autem Pauli mens est, quod Dominus Pharaoni aut ulli alii homini salutem invideat, aut quod in arcano suo consilio quemquam ad damnationem praedestinaverit, ut ille nullo modo salutem consequi possit.
87] Hac pia doctrina et declaratione articuli de aeterna et salvifica electorum filiorum Dei praedestinatione Deo gloria sua omnis solide tribuitur, quod videlicet mera et gratuita misericordia in Christo (absque omnibus nostris meritis aut bonis operibus) salvos nos faciat, secundum voluntatis suae propositum. Sic enim scriptum est [Eph. 1, 5 sq.]: Qui praedestinavit nos in adoptionem filiorum per Iesum Christum, in ipsum, in laudem gloriae gratiae suae, in qua acceptos nos fecit in 88] Dilecto. Falsum igitur est et cum Verbo Dei pugnat, cum docetur, quod non sola Dei misericordia et unicum sanctissimum Christi meritum, verum etiam aliquid in nobis causa sit electionis divinae, propter quod nos Deus ad vitam aeternam praedestinaverit. Non enim tantum antequam aliquid boni faceremus, verum etiam priusquam nasceremur, imo ante iacta fundamenta mundi, elegit nos Deus in Christo. Ut secundum electionem propositum Dei maneret, non ex operibus, sed ex vocante, dictum est ei: Maior serviet minori. Sicut scriptum est: Iacob dilexi, Esau autem odio habui, Rom. 9, 11 sqq., Gen. 25, 23; Mal. 1, 2 sq.
89] Sed et haec pia doctrina nulli vel ad animi angustias, vel ad vitam dissolutam et impiam ullam occasionem praebet, quando videlicet homines docentur, quod aeternam electionem in Christo, qui liber vitae est, et sancto eius evangelio quaerere debeant. Evangelion enim nullum resipiscentem peccatorem a salute excludit, sed ad poenitentiam, ad agnitionem peccatorum suorum et ad fidem in Christum omnes peccato gravatos et sensu irae Dei perturbatos peccatores vocat et invitat et Spiritum Sanctum ad emundationem 90] et sanctificationem promittit. Etenim hic articulus recte et dextre explicatus veram et omnium firmissimam consolationem perturbatis mentibus praebet, quia inde certi fiunt, quod salus aeterna non in manu ipsorum sit posita (quam alias multo facilius quam Adam et Eva in paradiso, imo singulis horis et momentis amitterent), sed norunt, eam in clementi divina praedestinatione fundatam esse, quam nobis revelavit in Christo, ex cuius manu nemo nos rapiet, Ioh. 10, 28; 2 Tim. 2, 19.
91] Quare si quis doctrinam de aeterna Dei praedestinatione eo modo proponat, ut vel perturbatae mentes ex ea consolationem nullam haurire possint, sed potius ad desperationem illis ansa praebeatur, vel impoenitentes in sua securitate, improbitate et malitia confirmentur, tum nihil certius est, quam quod articulus de electione non ad normam et iuxta voluntatem Dei, sed secundum humanae rationis caecum iudicium et ex impulsu atque instinctu diaboli male et perverse doceatur.
92] Quidquid enim scriptum est (ut apostolus Rom. 15, 4 testatur), in doctrinam nostram scriptum est, ut per patientiam et consolationem Scripturae spero habeamus. Quodsi nobis per Scripturam consolatio illa vel enervatur vel eripitur, certo certius est, Scripturam contra sententiam et mentem Spiritus Sancti explicari et intelligi.
93] In hac simplici, perspicua et salutari declaratione, quae in voluntate Dei revelata solidissimum habet fundamentum, acquiescimus et omnes argutas, curiosas et ad aedificationem inutiles quaestiones atque disputationes fugimus atque aversamur. Et si quae huic simplici, sincerae atque salutari explicationi repugnant, ea reiicimus atque damnamus.
94] Et haec de controversis articulis (de quibus inter theologos Augustanae Confessionis multos iam annos disputatum est, cum quidam in illis errassent, unde difficiles controversiae et certamina religionis eruperunt) dixisse sufficiat.
95] Speramus autem omnes, rant adversarios quam amicos nostros, ex hac declaratione deprehensuros, nostrum propositum haudquaquam fuisse, propter temporariam pacem, tranquillitatem aut concordiam aliquid (cum iactura aut detrimento aeternae atque immotae atque immutabilis veritatis coelestis) cuiquam largiri, id quod etiam non in nostra est potestate. Neque vero talis pax et concordia, quae veritati adversaretur et eiusdem oppressionem moliretur, diu durare posset. Sed et ne in animum quidem nostrum unquam induximus, purioris doctrinae corruptelas vel etiam manifestos damnatosque errores fuco quodam commendare, dissimulare 96] aut occultare. Hanc vero concordiam ex animo diligimus et toto pectore amplectimur eamque pro virili (quantum quidem in nobis erit) promovere summo studio cupimus, qua Deo honor suus illibatus servetur, veritati evangelicae nihil decedat, nulli etiam falso dogmati locus concedatur, peccatores ad seriam poenitentiam invitentur, perturbatae mentes fide erigantur, in obedientia nova confirmentur atque adeo per unicum Christi meritum iustitiam veram et salutem aeternam consequantur.
——————————

XII. DE ALIIS HAERETICIS ET SECTARIIS
qui Augustanam Confessionem nunquam sunt amplexi.
1] Irrepserunt etiam hinc inde alii quidam haeretici et sectarii, qui Augustanam Confessionem non amplectuntur aut profitentur, quorum in hac declaratione nominatim nullam mentionem fecimus, ut sunt: Anabaptistae, Schwencfeldiani, Novi Ariani et Antitrinitarii. 2] Horum errores unanimi consensu ab omnibus ecclesiis Augustanam confessionem profitentibus damnati sunt. Noluimus autem de illis erroribus in hoc scripto nisi incidenter agere, propterea quod hoc tempore scopum illum praefixum habuerimus, ut potissimum adversariorum pontificiorum calumnias refutaremus.
3] Illi enim sine fronte in toto Christiano orbe ecclesias nostras earumque sinceros doctores hactenus traduxerunt atque iactarunt non reperiri duos saltem evangelicos concionatores, qui de omnibus et singulis articulis Augustanae Confessionis consentiant, sed tantas inter eos omnes esse dissensiones, ut ne quidem amplius norint, quae sit vera Augustana Confessio et ipsius genuina et germana sententia. 4] Non igitur nudis et paucis verbis aut nominum nostrorum subscriptionibus tantummodo de nostro consensu testari voluimus, sed de omnibus articulis, de quibus ab Augustanae Confessionis theologis disceptatum fuit, perspicuam, disertam, sinceram declarationem conscribere voluimus. Idque eo consilio fecimus, ut omnes intelligant, nos illas controversias et falsas opiniones neque malitiose dissimulare neque occultare voluisse. Et 5] deprehendent boni et intelligentes viri non hoc nos egisse, ut fucatam et simulatam concordiam faceremus, nec ut malis istis medicinam aliquam superficiariam, sed ut remedia 6] solida et vera adhiberemus. Itaque sententiam nostram liquidissime proposuimus, ut adversarios etiam nostros fateri oporteat, quod in tota hac controversiarum tractatione et explicatione veram, simplicem, sinceram, genuinam atque propriissimam Augustanae Confessionis sententiam retinere voluerimus. Et sane in ea pia sententia per gratiam Dei constanter ad ultimum usque spiritum perseverare cupimus. Et quantum quidem proficisci a cura nostra rationibusque ministerii nostri potest, non connivebimus aut silentio nostro committemus, ut aliquid, quod cum genuina et pia Augustanae Confessionis sententia pugnet, in ecclesias aut scholas nostras invehatur, in quibus nos Deus et Pater Domini nostri Iesu Christi doctores et pastores esse voluit.
7] Ne quis autem tacitis nos cogitationibus accuser, quasi errores damnatos earum haeresium et sectarum (quarum supra paucis mentionem fecimus) ulla ex parte approbemus, facere non potuimus, quin publice coram tota ecclesia in hoc scripto protestaremur, nos illis erroribus omnibus (qualescunque et quotcunque tandem illi sint) nulla ex parte subscribere aut eos approbare, sed potius penitus reiicere atque damnare, propterea quod eos impios et fanaticos esse et cum prophetica et apostolica doctrina atque cum pia nostra Augustana Confessione in Verbo Dei probe 8] fundata pugnare iudicemus. Atque illi sane errores maxime in iis locis et tum temporis potissimum irrepserunt (ut est ingenium fanaticorum spirituum), ubi sincero Christi evangelio locus non erat, et unde omnes sinceri doctores et confessores evangelii fuere repulsi aut eiecti. Ubi enim crassissimae et plus quam cimmeriae, ut dici solet, papatus tenebrae regnabant, ibi miseri homines, qui pontificiam manifestissimam idololatriam et falsam doctrinam tantum non manibus palpant, ex mera simplicitate amplexi sunt, quidquid a papatu discrepabat et sub evangelii nomine ipsis obtrudebatur. Quorum malorum pontificia tyrannis, quae sinceram doctrinam persequitur, vel praecipua causa est.
Errores Anabaptistarum.
9] Reiicimus et damnamus falsa Anabaptistarum dogmata, quae neque in ecclesia Dei neque in politia neque in oeconomia tolerari possunt.
10] I. Quod iustitia nostra coram Deo non tantum in sola obedientia et unico merito Christi, verum etiam in nostra renovatione et propria iustitia (in qua coram Deo ambulamus) consistat. Et eam probitatem seu iustitiam Anabaptistae ut plurimum in peculiaribus observationibus et sua quadam electicia sanctimonia, quasi in quodam novo monachatu, collocant.
11] II. Quod infantes non baptizati coram Deo non sint peccatores, sed iusti et prorsus innocentes, et quod in sua illa innocentia sine baptismo (quo non indigeant) salventur. Et hac ratione negant atque reiiciunt Anabaptistae totam de originali peccato doctrinam et quidquid ad eam pertinet.
12] III. Quod docent, infantes non esse baptizandos, donec usum rationis habeant et fidem suam ipsi confiteri possint.
13] IV. Infantes Christianorum ob eam causam (etiam sine baptismo et ante susceptum baptisma) sanctos et filios Dei esse, quod parentibus Christianis prognati sint. Unde et baptismum infantum non magni faciunt, neque admodum urgent. Id quod pugnat cum expressis verbis promissionis, quae ad eos tantum pertinet, qui foedus Dei observant, neque illud contemnunt [Gen. 17, 9].
14] V. Non esse eam veram et Christianam ecclesiam, in qua peccatores reperiantur.
15] VI. Non esse conciones sacras audiendas in iis templis, in quibus aliquando missae pontificiae sunt celebratae.
16] VII. Non habendum quidquam commercii cum ecclesiae ministris, qui et sanctum Christi evangelion iuxta piam Augustanae Confessionis sententiam docent et Anabaptistarum errores refutant, neque illis operam locandam, quin potius ut Verbi Dei corruptores fugiendos atque vitandos esse.
17] VIII. Magistratus officium non esse (in novo testamento) genus vitae, homine et pio et Christiano dignum.
18] IX. Hominem pium salva conscientia officio magistratus fungi non posse.
19] X. Hominem Christianum illaesa conscientia officium magistratus, re ita postulante, adversus facinorosos facere et exsequi non posse, nec quemquam subditorum implorare opem magistratus debere.
20] XI. Christianos sana conscientia in foro civili iuramentium praestare aut principi ac magistratui suo fidem sub religione iurisiurandi astringere non posse.
21] XII. Quod magistratus sontes et morte dignos supplicio capitis afficere sine vulnere et labe conscientiae nequeat.
22] XIII. Hominem Christianum salva sua conscientia proprium tenere ac possidere non posse, sed oportere, quidquid id est, in communem fiscum conferre.
23] XIV. Hominem pium sana conscientia non posse cauponariam aut mercaturam exercere aut arma conficere.
24] XV. Coniugibus propter religionis diversitatem divortium facere et matrimonium cum alia persona, quacum in religione conveniat, contrahere licitum esse.
25] XVI. Christum carnem et sanguinem suum non e Maria virgine assumpsisse, sed de coelo attulisse.
26] XVII. Christum non esse verum et essentialem Deum, sed duntaxat alios homines multitudine et excellentia donorum et gloriae superare.
27] Hos atque similes falsos articulos Anabaptistae profitentur. Et quidem in multas sectas sunt divisi, et alii plures, alii pauciores religionis errores amplectuntur. Tota vero ipsorum secta nil nisi novus quidam est monachismus.
Errores Schwencfeldianorum.
28] Reiicimus atque damnamus etiam Schwencfeldianorum errores, quibus docent:
29] I. Quod omnes illi non habeant coelestis regis Christi iam regnantis veram agnitionem, qui sentiunt, Christum secundum carnem seu Christi humanam naturam esse creaturam, quod caro Christi per exaltationem omnes divinas proprietates ita acceperit, ut iam Christus, humanitatis suae ratione, potentia, virtute, maiestate, gloria Patri et aeterno Verbo prorsus gradu, loco et essentia sit aequalis, ita ut sit eadem omnino utriusque naturae in Christo essentia, eaedem proprietates, una eademque voluntas, una gloria, quod denique caro Christi ad essentiam Sacrosanctae Trinitatis pertineat.
30] II. Quod ministerium ecclesiasticum, hoc est, Verbum Dei praedicatum et auditum, non sit medium seu instrumentum, quo Deus Spiritus Sanctus homines doceat et per quod ipsis donet veram Christi agnitionem, poenitentiam et fidem, et quo in ipsis novam obedientiam operetur.
31] III. Quod aqua baptismi non sit medium aut instrumentum, quo Dominus adoptionem filiorum Dei obsignet et homines regeneret.
32] IV. Quod panis et vinum in Sacra Coena non sint media seu instrumenta, cum quibus Christus corpus et sanguinem suum distribuat.
33] V. Quod homo Christianus vere per Spiritum Dei renatus legem Dei in hac vita perfecte implere possit.
34] VI. Quod non sit ea vera et Christiana ecclesia, in qua non externa excommunicatio vigeat, aut in qua non externus ordinarius excommunicationis modus, delectus et processus observetur.
35] VII. Quod is ecclesiae minister non possit alios salubriter docere aut sacramenta rite administrare, qui non ipse sit vere renovatus, iustus et plus.
Errores Novorum Arianorum.
36] Reiicimus et damnamus etiam novorum Arianorum impium et blasphemum dogma, quod affirmant, Christum non esse verum, essentialem, naturalem Deum, eiusdem aeternae atque divinae essentiae cum Deo Patre, sed fingunt eundem tantummodo divina maiestate cum Patre ornatum, ita ut revera sit inferior Deo Patre.
Errores Novorum Antitrinitariorum.
37] I. Quod Antitrinitarii aliqui vetera et in ecclesia Christi approbata Symbola, Nicaenum et Athanasianum, tum quoad verba tum quoad sententiam repudiant atque condemnant. Quod iidem haeretici asserunt, non esse unicam tantum aeternam divinam essentiam Patris, Filii et Spiritus Sancti, sed ut tres sunt distinctae Trinitatis personae (videlicet Deus Pater, Filius et Spiritus Sanctus): ita etiam unamquamque personam habere distinctam et ab aliis personis separatam essentiam. Et alii fingunt, tres illas separatas essentias (ut alias tres distinctos et in essentiis suis separatos homines) eiusdem esse potentiae, sapientiae, maiestatis et gloriae; alii vero sentiunt, tres illas personas ratione essentiae et proprietatum non esse aequales.
38] II. Quod solus Pater sit verus Deus.
———
39] Hos omnes articulos simul, et si quid cum illis cohaeret aut ex iis consequitur, reiicimus atque damnamus ut falsos, impios, haereticos, Verbo Dei, tribus approbatis Symbolis, Augustanae Confessioni eiusdemque Apologiae, Smalcaldicis Articulis et Catechismis Lutheri repugnantes. Et hortamur omnes pias mentes, ut hos errores fugiant et detestentur, si modo ipsis animae salus est cordi.
40] In conspectu igitur Dei omnipotentis et coram tota ecclesia Christi, quae nunc est et quae aliquando in posteritate erit, clara voce et diserte testamur, quod declaratio illa nostra de omnibus commemoratis controversis articulis, et nulla prorsus alia, revera sit nostra doctrina, fides et confessio. In ea per gratiam Dei intrepido animo coram tribunali Iesu Christi comparebimus, de ea iusto Iudici rationem reddituri. Contra hanc declarationem etiam nihil vel occulte vel aperte loquemur aut scriberemus, sed in ea, Domino nos bene iuvante, usque ad vitae finem constantes perseverabimus. In eius rei fidem matura cum deliberatione in timore Dei et nominis ipsius invocatione propriis manibus huic declarationi subscripsimus.